Morgunblaðið - 28.04.2000, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 2000 55
MINNINGAR
NINA BJORK
ÁRNADÓTTIR
+ Nína Björk Arna-
dóttir fæddist á
Þóreyjarnúpi,
Línakradal í Vestur-
Húnavatnssýslu 7.
júní 1941. Hún lést
16. apríl síðastliðinn.
Sálumessa var í
Landakotskirkju 27.
apríl.
Síðustu daga hefur
dálítil mynd leitað á
hugann. Myndin er frá
því snemma á áttunda
áratugnum, litrík en
orðin ögn máð: það er áreiðanlega
heitur sumardagur og ungt og
glæsilegt par kemur gangandi eftir
Drafnarstíg. Þetta eru Bragi og
Nína, ugglaust að koma frá Flatey
eða Kaupmannahöfn, og þau eru
framandi og kunnugleg í senn, eins
og fólk sem maður hittir sjaldan en
heyrir talað um í sérstökum tóni.
Ég held upp á þessa mynd af því ég
vil trúa því að þennan dag hafi ég
fyrst hitt Nínu Björk og mér finnst
á allan hátt viðeigandi að það skuli
hafa verið sólskinsstund og að allir
hafi verið glaðir. Ég man það ekki
glöggt, en mér finnst að ég hljóti að
hafa verið ögn feiminn við rauð-
hærðu skáldkonuna sem var svo
makalaust skáldkonuleg og dular-
full. En það var ekki hægt að vera
feiminn við hana lengi, því hún var
brosmild og hispurslaus og hló smit-
andi. Þannig sameinaði hún þetta
tvennt á afskaplega heillandi hátt:
Að vera leyndardómsfull og hlýleg.
Seinna lærðist mér smám saman að
persóna hennar rúmaði fleiri og
öfgafyllri andstæður og að gleðin
var engan veginn sjálfsögð, ekki
frekar en sólskinið þennan löngu
liðna dag.
Allt í fari hennar var skáldlegt.
Slíkt fólk er sjaldgæft og alls ekki
víst að það verði skáld, rétt eins og
sum skáld eru sérlega óskáldleg. En
hjá Nínu Björk fór þetta saman.
Það var alltaf eins og hún væri
persóna í alveg óvenju mögnuðu
leikriti þai- sem lífsgleðin og skelf-
ingin tókust á. Á góðum stundum -
og þær voru margar, gleymum því
ekki - gat Nína verið allra manna
kátust, hún kunni að gleðja, hún
hafði ísmeygilegan og glitrandi
húmor. Það var gaman að sitja með
henni og skiptast á kjaftasögum
þótt hún talaði aldrei illa um fólk, að
minnsta kosti ekki á hefðbundinn
hátt. Lakasta einkunn sem hún gat
gefið var stutt og laggóð: Það er svo
lítill hlátur í þeirri manneskju. Nína
týndi aldrei hláti-inum'en stundum
brosti hún í gegnum tárin. Og henni
leið ekki alltaf vel. Og vanlíðan er
hreint ekki alltaf hægt að leggja
niður fyrir sér eins og reiknings-
dæmi, stundum er engin niðurstaða,
engin lausn. Stundum er bara
myrkur.
Ljóðin hennar voru eins og hún
sjálf: Blátt áfram og leyndardóms-
full. Stíllinn var fullur af tónlist sem
jafnvel ómúsíkalskir lesendur hlutu
að heyra. Hún orti af ríkri tilfinn-
ingu og það leyndi sér aldrei að hún
þurfti að yrkja. Um gleðina. Ástina.
Tregann. Sársaukann. Ljóð hennar
voru sönn, þau komu alltaf beina
leið frá hjartanu og þau voru fallega
ort, líka þegar yrkisefnin áttu ekk-
ert skylt við fegurðina. Skáldinu
tókst að deila tilfinningum sínum,
án tilfinningasemi.
Mér verður stundum hugsað til
kvölds fyrir nokkrum árum þegar
ég var innritaður á sjúkrastofnun
og átti í talsverðum útistöðum við
tilveruna. Ljóðabók Nínu, Svartur
hestur í myrkrinu, hafði einhvem
veginn ratað í hillu innan um reyf-
ara og ég sat langt fram á nótt og
las bókina aftur og aftui-. Ljóðin
rötuðu í hjartastað. Slíka umsögn
treysti ég mér ekki til að gefa
mörgum bókum sem ég hef lesið um
ævina.
Á stund sorgarinnar er gott að
geta rifjað upp góðu minningamar.
Þegar Nína var í essinu sínu. Þegar
hún komst á flug. Þeg-
ar hún ljómaði. Þegar
hún talaði um Stefán
frá Hvítadal og Jó-
hannes úr Kötlum og
aðra sálufélaga og
skáldbræður; þegar
hún rifjaði upp gamlar
prakkarasögur; þegar
hún skrafaði um vin-
konu sína Maríu guðs-
móður; þegar hún tal-
aði - í alveg sérstökum
englatóni - um dreng-
ina sína.
Frændum mínum og
vinum, Braga, Ara
Gísla, Valgarði og Ragnari ísleifi,
votta ég mína dýpstu samúð.
Per ardua ad astra - gegnum
þjáningarnar til stjarnanna.
Hrafn Jökulsson.
Ég breiddi sængina þína
silkifjólubláa
í sólbaðaða graslautína
og þú spurðir mig svo átakanlega
hvort sólin skini á þig alla
og þú vissir ekki
hvort þú ættír að vera
í skugganum eða ljósinu
ég kvaddi þig
hálfa í skugga tijánna
og þú baðst Guð
að þiessa mig
bamið
þín
Gunnhildur.
Með örfáum orðum vil ég kveðja
hjartkæra vinkonu, sem bar gæfu
til að taka lífið nærri sér. Hjá Nínu
Björk var ekkert smátt, allt varð
stórt. Og þá veit ég ekki hvort ég á
við skáldskap hennar fremur en líf.
Leiðir okkar Nínu Bjarkar lágu
fyrst saman í Danmörku, þegar hún
og Bragi bjuggu í Kaupmannahöfn
ásamt drengjum sínum, þar sem
bæði stunduðu nám um tíma. Nína
Björk var þá orðin þekkt sem ljóð-
skáld og leikskáld og las leikhús-
fræði í Höfn. Veturinn 1974-1975
hófust kynni okkar, upphaflega
bréfleiðis. Ég var að stíga mín
fyrstu skref í nýtilkomnu atvinnu-
leikhúsi, Myllunni í Haderslev. Og
mikil var upphefð mín þegar skáld-
konan þáði að koma í heimsókn og
vera viðstödd frumsýningu hjá okk-
ur í Myllunni, leggja á sig margra
klukkustunda ferð með lest til Suð-
ur-Jótlands. Báðum þótti víst hin
vera „allt skrítið" og ég sé Nínu
Björk fyrir mér ýmist í villtum
dansi, skjálfandi af hlátri með sögu
á vör eða sem hvítan trúð, með blik-
andi tárin í morgunsárið. Við bund-
umst systraböndum sem áttu eftir
að styrkjast og aldrei rofnuðu alveg
þótt hálfu árin gætu liðið í þögn
okkar á milli. Ferðin varð Nínu
Björk síðar tilefni í ljóðið Minning
frá Haderslev sem hún birti í bók-
inni Svartur hestur í myrkrinu.
En nú fær þögnin nýjan óm, fjar-
lægðin ekki lengur sköpuð af bili
milli borga eða landa. Hún er þung
hin nýja þögn. Víst eigum við með
Ijóðum hennar tón sem var hennar
og aðeins hennar. Skáldsögurnar og
leikritin öll eru líka gjafir sem ber
að þakka. Sárt að vita hljóðnaða
röddina mildu, með púka- og
prinsessutón, sem sagði frá fólkinu
undir Núpnum og kynlegum kvist-
um úti í bæ. Formæðrum og for-
feðrum, samferðafólki og sér. Sögur
af lífi dramatískari en skáldskapur
getur verið. Margar eru minning-
arnar sem lifðu hvergi nema með
Nínu Björk og mörg hljótum við að
vera sem hugsum í dag: Hvemig
getum við geymt þær án hennar?
Og hvers ber að gæta, hvemig að
muna? Hún var svo margslungin
hún Nína Björk. Og hún bar með
sér heim fullan af fólki sem hafði
komið til hennar á ólíkum stundum
og hvaðanæva. Efst í huga er mér
þakklæti fyrir allar hinar marglitu
stundir gegnum árin, bæði sælar og
sárar. Þegar Nína Björk syrgði vin-
konu sína Lorraine skrifaði hún ljóð
sem segir í raun flest er ég vildi
sagt hafa um leið og ég samhryggist
hennar nánustu. Ur því ljóði eru
eftirfarandi h'nur:
hjarta mitt grætur
heitrof var það ekki
það var heimurinn.
Kristín B.
í návist Nínu varð hfið með
undraverðum hætti gegnsætt og
skýrt, því allt hennar tal var hisp-
urslaust og einlægt. Það var ekki
laust við að hún snerti mann með
ósýnilegum töfrasprota og skyndi-
lega átti maður hlutdeild í galdri
hennar, sem kenna má við Ijósið
sjálft. Hún elskaði fólk í kringum
sig óefað og skilgreindi fljótt og vel
hvort hún var borin eða dregin.
Falleg náttúra Nínu endurspegl-
ast í verkum hennar, þar sem feg-
urðin ein er stundum alráð, eða þá
sársaukinn og efinn. Og ósjaldan er
fjallað um drauminn um eitthvað
betra, nú óska ég þess að Nína sé
komin framhjá vindum Paradísar,
því þar þykist ég vita að lífið eigi við
hana. Því miður átti Nína erfitt síð-
ustu árin, eins og hún léti bugast af
hörðum gildum, sem einkenna svo
mjög hf okkar nútímafólks. Tilfinn-
ingar eru eitthvað sem enginn flíkar
lengur, hfið er of hratt og kald-
hamrað fyrir slíkt. Nú ræða menn
áþreifanlegar stærðir og gefa sig
vart á tal við annað fólk, nema það
sé í þeim tilgangi að hagnast á því í
beinharðri áþreifanlegri skiptimynt.
Fegurðin á sjaldnast uppá pallborð-
ið, nema sem söluvara. Eg sakna
Nínu, að hitta hana ekki lengur á
fömum vegi, heyra rödd hennar í
símanum, - og fyrr en varði var lífið
orðið broslegt, ríkt að innihaldi og
hlátrar kviknuðu örsnöggt, - og þá
kvöddumst við og leiftur af brosi
fjarlægðist. Líkt og Venus hverfur
hún okkur sjónum í froðuna, brim-
andi fögur. Eftir situr mynd af
Nínu, Nínu, sem gaf okkur fallegar
hugsanir og orð, sem halda áfram
að fegra og göfga um ókomna tíð.
Takk fyrir Nína.
Egill Ólafsson.
Með þessu ljóði vil ég minnast
Nínu Bjarkar Ámadóttur.
Eitt bros - getur dimmu í dagsljós
breytt,
Sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúizt við atorð eitt.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Svo oft leyndist strengur í brjósti, sem
brast
Við biturt andsvar, gefið án saka.
Hve iðrast margt líf eitt augnakast,
Sem aldrei verður tekið til baka.
(Einar Ben.)
Megi hún hvíla í friði.
Gerður Jóna Úlfarsdóttir.
Það var gaman að þekkja Nínu. Á
ámm áður geislaði af henni lífsgleð-
in, hún var hress og frökk og hún
hafði húmor. Við náðum strax vel
saman. Hún sagði að það væri af því
við værum bæði tvíburar. Ég kynnt-
ist Nínu fyrst fyrir alvöru þegar
mér var fahð að leikstýra fyrsta
verki hennar hjá Leikfélagi Reykja-
víkur, sem var jafnframt fyrsta leik-
stjómarverkefni mitt hjá atvinnu-
leikhúsi. Leikritið hét Fótatak og
byggði á bráðsnjallri hugmynd um
konu í hjólastól, sem átti þröngan
en tryggan vinahóp. Tilvem þessa
fólks er síðan ógnað, þegar konan
fær máttinn og rís upp úr stólnum.
Þá fá þau ekki lengur útrás fyrir
það sem Nína kallaði aumingja-
gæsku, og yfirburðastaða þeirra
sem verndara hrynur. Þau bregða
því á það ráð að saga af konunni
fætuma til þess að hlekkja hana á
ný við stólinn. Hin óvænta ógnun
við tilvera þeirra er þarmeð úr sög-
unni og allt fellur á ný í fastar
skorður.
Það var gaman að vinna með
Nínu að þessu verki og þarna lögð-
um við granninn að kunningsskap
okkar. Þessi makalausi endir verks-
ins var dæmi um óvænta og glanna;
lega þætti í skáldskap hennar. í
ljóðum Nínu era ljóðrænan og mild-
in ríkjandi en í leikritunum var hún
stundum áræðnari. I leikritum
hennar bregður fyrir ísmeygilegu
háði sem hún hefði mátt vera djarf-
ari að kannast við og þróa, hún gat
verið skemmtilega illkvittin í garð
persóna sinna. Þótt það kunni að
hljóma undarlega hvatti ég hana oft
til að vera ennþá andstyggilegri. Af
ljóðrænu og fegurð átti hún nóg. Og
húmorinn var aldrei langt undan.
En Nína var varfærin, næstum
óttaslegin, hrædd við að særa eða
ganga of langt.
Seinna varð leikhússamvinna
okkar enn nánari í leikritinu Hvað
sögðu englarnir? sem við unnum
fyrir Litla svið Þjóðleikhússins í
Leikhúskjallaranum. Við ákváðum
nefnilega að verkið skyldi ekki ein-
ungis sýnt þar heldur líka gerast
þar! Ég heimsótti Nínu út í Flatey
þar sem hún dvaldist á sumrin
ásamt fjölskyldu sinni og við unnum
þar að breytingum og lagfæringum
í gestrisnum faðmi fjölskyldunnar.
Sýningin þótti vægast sagt nýstár-
leg, áhorfendur sátu á dansgólfinu
og horfðu á persónur leiksins sem
gesti Leikhúskjallarans á þrjá vegu,
skil draums og veraleika urðu óljós
og allt gat gerst. Ég krafðist þess
að Nína sjálf tæki þátt í sýningunni,
sem skáldkona í svartri regnkápu,
sem sat við kertaljós og las ljóð. Ég
er ekki frá því að henni hafi þótt
nóg um öll uppátækin en hún stóð
sig með sóma í sýningunni enda fáir
sem betur kunnu þá list að flytja
ljóð.
Hún samdi fjölda leikrita, sem
vora sýnd í atvinnuleikhúsum lands-
ins og hafði marga og merka kosti
sem leikskáld. Hún skrifaði yfirleitt
um fólk, sem hafði orðið undir í líf-
inu, utangarðsfólk, afbrotamenn,
geðsjúklinga. LítÚmagninn átti
samúð hennar óskerta. Hún átti líka
drög að fleiri verkum, sem enn vora
í athugun. Einhver sterkustu og
áhrifamestu atriði, sem ég hef lesið
eftir Nínu era í leikriti, sem hún
lauk aldrei við og heitir Blóðbönd.
Þar sleppti hún fram af sér beislinu
og ástríðumar, sársaukinn og ang-
istin bratust í gegn. < ^
Nína Björk hafði sveiflukennda
skapgerð. Hið dökka og myrka í til-
veranni gat náð tökum á henni og
þá fannst henni allt og allir á móti
sér. En oftar vora fundir okkar á
nótum glaðværðar og kátínu. Nína
var sjarmerandi kona og hló smit-
andi hlátri. Hún reykti fíngerðar
langar sígarettur, sem undirstrik-
uðu hefðarkonuna í henni og hún
var önnur tveggja listakvenna sem
fengu að reykja á skrifstofu minni.
Síðasti fundur okkar Nínu var
rúmri viku fyrir andlát hennar. Við
hittumst á ganginum í útvarpshús-<
inu við Efstaleiti og þá lá mjög vel á
henni. Við ræddum síðustu leik-
þættina sem hún hafði sent okkur í
leikhúsinu og það er huggun harmi
gegn að skilnaðarstund okkar skyldi
vafin þeirri gleði sem þá skein úr
augum hennar. Hún ætlaði að taka
sér tak og þaulvinna umrætt efni.
Strax og hún hefði lokið lestrinum í
útvarpinu. Örlögin urðu önnur.
Við söknum hennar öll. Nína var
litríkur persónuleiki, sem gaman
var að vera samvistum við. Samt
var hún svo viðkvæm og lítil, þegar
sá gállinn var á henni. Hún var eins
og titrandi strá, sem mótlætið
beygði ofan í svörðinn en reis upp
aftur og rétti úr sér þegar vind^
lægði.
Þannig munum við minnast henn-
ar: bjartsýnnar með vindsveip í
rauðu hárinu, tilbúin að takast á við
skáldgyðjuna, uppfull af ljóðrænu
og kaldhæðni, húmor og prakkara-
skap.
Ég og fjölskylda mín sendum Ara
Gísla, Valgarði, Ragnari og Braga
samúðarkveðjur. Sömuleiðis færi ég
kveðjur frá samstarfsfólki Nínu í
Þjóðleikhúsinu.
Blessuð sé minning hennar.
Stefán Baldursson. '
SIGRIÐUR
SIG URÐARDÓTTIR
+ Sigríður Sigurðardúttir fædd-
ist á Dalshöfða í Hörglands-
hreppi 23. desember 1911. Hún
lést í Reykjavík 20. júní 1999 og
fúr útför hennar fram frá Ffla-
delfíukirkju l.júlísl.
Nokkur orð um gamla og góða vin-
konu mína Sigríði Sigurðardóttir.
Minningamar koma hver af annari
og allar era þær indælar.
Við Sigríður kynntumst 1938 í
KFUM og KFUK. Ég var hjálpar-
stúika hjá séra Friðriki Friðriksyni
og ráðskonu hans. Sigríður var
nýkomin frá biblíuskólanum í Ósló.
Hún var stórfalleg ung stúlka, mjög
kurteis og hlý. Hún hafði mjög góðan
fatasmekk og var alltaf mjög glæsi-
lega klædd. Ég gleymi þvi aldrei
þegar ég sá hana fyrst í fmu bláu
kápunni með fínan hatt, hanska,
veski og í fallegum skóm, allt í stÓ
(þetta var sérstakt í þá daga). Sigríð-
ur spilaði á orgel og gítar. Það var
unun að heyra hana spila og oft
sungum við saman fallegu KFUM
söngvana og margt fleira. Á stríðsár-
unum leigðum við saman vestur í bæ,
þá styrktust vináttutengslin enn
meira og hafa haldist síðan þótt
langt væri á milli okkar. Árin liðu, ég
giftist og flutti til Ameríku og bý þar
enn, Sigríður giftist og fluttist norð-
ur í land, alltaf héldum við sambandi
bréflega og gegnum símann. Síðast
talaði ég við hana daginn áður en hún
dó, 19. júní 1999. Hún sagði mér hvaði.
hún væri ánægð með lífið og guði
þakklát fyrir góða heilsu, krafta og
góða fjölskyldu, einnig rifjuðum við
upp gömlu dagana. Nú er Sigríður
komin heim til Drottins, ég þakka
fyrir að fá að kynnast henni. Ég veit
að við hittumst aftur heima hjá Guði.
Drottinn blessi og styrki fjölskyldu
hennar.
Guðrún J. Pacierek.
Blómabúð in
öauðskom
v/ FossvocjskiVkjwgat'ð
Sími: 554 0500
UTFARARSTOFAISLANDS
Sjáum um alla þá þætti sem hafa ber í huga er andlát verður
Útfararstofan sér um stóran hluta af útförum á höfuðborgarsvæðinu og er samkvæmt
verðkönnun Mbl. með lægstu þjónustugjöldin v. kistulagningar og/eða útfarar.
Útfararstjórar okkar búa yfir áratuga reynslu af störfum við útfararþjónustu.
Sverrir
Einarssoti
útfararstjóri.
sími 896 8242
Sverrir
Olseti
útfararstjóri.
Baldur Bóbó
Frederiksen
útfararstjóri.
sími 895 9199
Útfararstofa íslands, Suðurhlíð 35, Fossvogi.
Sími 581 3300. Þjónusta allan sólarhringinn.
www.utfararstofa.ehf.is