Morgunblaðið - 16.06.2000, Qupperneq 8

8 FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Sjð dansmeyjiun snúid við
** ...is/wiM /iimiilill! Illll'imil"
Samkvæmt ákvörðun
sýslumannsins á Keflavík-
urflugvelli var 7 nektar-
M* ^l, VIl v|(y
?GaIÖaJO-1
Svona, heim með ykkur aftur, skjáturnar mínar, ég ruglaðist svolítið í listgreiningunni,
þetta er ekki list, bara lystaukandi.
Sérsýning á Blönduósi
Refsingar
á Islandi
IDAG verður opnuð
sýning í Hillibran-
dshúsi á Blönduósi
undir yfírskriftinni; Refs-
ingar á íslandi. Sýningin
er samvinnuverkefni
Byggðasafns Húnvetninga
og Strandamanna og
Blönduósbæjar og er opin
frá kl. 10.00 til 17.00 alla
daga til 13. ágúst. Pétur
Jónsson er forstöðumaður
Byggðasafnsins, hann var
spurður um markmið sýn-
ingarinnar.
„Að segja sögu refsinga
á Islandi frá upphafí
byggðar. Með texta,
myndum og munum er
skýrð þróun og breytingar
líkamlegra refsinga á Is-
landi frá upphafi vega,
einnig verða síðustu aftök-
unni gerð sérstök skil. Með mér
annaðist hönnun og textagerð Sól-
borg Una Pálsdóttir sagnfræðing-
ur.“
- Hvíu' fór síðasta aftakan
fram?
„Hún fór fram á Þrístöpum í
Vatnsdal árið 1830, fyrir 170 ár-
um, og það er tilefni sýningarinn-
ar. Þar voru tekin af lífi Friðrik
Sigurðsson og Agnes Magnús-
dóttir, þau voru dæmd fyrir morð
og bæjarbruna á Illugastöðum á
Vatnsnesi árið 1828. Þar myrtu
þau Natan Ketilsson bónda á 111-
ugastöðum og Pétur Jónsson
vinnumann sem var þar í heim-
sókn.“
- Hvernig voru þau tekin af lífí?
„Réttarhöldin í máhnu voru
mjög umfangsmikil, þau tvö og
Sigríður Guðmundsdóttir voru
dæmd til dauða af sýslumanni,
dæmd til að hálshöggvast með öxi
og höfuðin skyldu sett á stjaka.
Málið fór síðan fyi-ir Landsyfir-
rétt og að lokum fyrir Hæstarétt.
Sigríður var náðuð af konungi
vegna ungs aldurs, hún var fimm-
tán ára þegar atburðurinn gerð-
ist. Þau Friðrik og Agnes voru
hins vegar hálshöggvin.“
- Var það algeng dauðarefsing
frá upphafí vega að hálshöggva
fólk?
„Með nýrri lögbók íslendinga
1281 breyttist réttarfar í landinu.
Farið var að beita í auknum mæli
líkams- og dauðarefsingu þar sem
markmiðið var annars vegar að
skapa ótta við afleiðingar glæpa
og losa samfélagið að fullu við
hinn seka með lífláti eða útlegð úr
landinu. Þessi lög úr Jónsbók voru
í gildi allt fram á 18. öld og segja
má að þessu refsingatímabili mið-
alda hafi lokið með síðustu aftök-
unni á Þrístöpum í Vatnsdal.“
- Hvernig er þessi sýning
byggðupp?
stórum hluta er þetta
texta- og myndasýning en að auki
höfum við ýmsa gripi til sýnis,
m.a. hafa verið fengið að láni frá
Þjóðminjasafni höggstokkurinn
og öxin sem notuð voru við síðustu
aftökuna. Einnig er þar að sjá eft-
irlíkingu af gapastokki frá 19.
öld.“
- Voru gapastokkar ___________
notaðir mikið á Is-
landi?
„Nei, þeir voru ekki
algeng refsing hér á
landi. Fyrstu laga-
heimildir fyrir notkun
gapastokka komu árið
1746 og komu landsmenn sér upp
gapastokkum m.a. við kirkjur og á
þingstöðum til þess að refsa saka-
mönnum. Lögin um gapastokkana
voru numin úr gildi árið 1809.“
-Hvaða refsingar aðrar voru
algengar á Islandi?
„Á íslandi voru engin fangelsi
fram yfir 1700, þá var farið að
Pétur Jónsson
► Pétur Jónsson fæddist í
Reykjavík árið 1964 en ólst upp á
Súluvöllum á Vatnsnesi. Hann
lauk stúdentsprófi frá Fjöl-
brautaskólanum á Sauðárkróki
og sagnfræðiprófi frá Háskóla
íslands árið 2000. Hann hefur
starfað hjá Arnastofnun og á
handritadeild Landsbókasafns
en er nýlega ráðinn for-
stöðumaður við Byggðasafti
Húnvetninga og Strandamanna
að Reykjum í Hrútafirði.
Byggðasafnið
á Reykjum
ráðgerir
sérsýningar í
meiri mæli
dæma eftir dönskum ákvæðum -
dæma fólk til refsivistar. I fyrstu
voru sakamenn fluttir utan og
settir í fangelsi þar en svo byggt
hegningarhús á íslandi, það var
reist 1770 til 1771. Það er nú
stjórnarráðshús íslendinga. Hýð-
ingar tíðkuðust hér á landi alla tíð,
limalát var einnig tíðkað. Dauðar-
efsingar, sem beitt var, voru
hengingar, hálshögg og drekking-
ar. Við sumum brotum var fólk
brennt á báli.“
-Eru margvíslegar heimildir
til um refsingar á íslandi?
„Já, við eigum mjög góðar
heimildir um réttarfar og sakamál
á Islandi. Mikið hefur varðveist af
dómabókum frá ýmsum tímum,
eins eigum við lögbækur sem end-
urspegla ríkjandi réttarvitund,
siðferðishugmyndir og þjóðfélags-
viðhorf. Helstu heimildirnar eru
sem sagt dómabækur, réttarskjöl
og lögbækur.“
- Hvar er þetta varðveitt?
„Þetta er varðveitt á Þjóð-
skjalasafni, eldri handrit eru
mörg hver á Ámastofnun. Flest
íslensk skjöl sem tengjast þessu
málefni og varðveitt voru í Kaup-
mannahöfn eru komin hingað
heim. Þess má geta að byggða-
safnið hefur á sinni áætlun ráða-
gerðir um að vera í meira mæli
með sérsýningar af ýmsu tagi á
safnasvæðinu.“
- Ermikil aðsókn aðsafninu?
„Það er opið þrjá mánuði á ári,
júní, júlí og ágúst, og er mikilvæg-
ur þáttur í ferðaþjónustu hér á
svæðinu. Aðsókn er alveg sæmi-
________ leg bæði af heima-
mönnum og ferðafólki.
Safnið er opið frá kl.
10-18 alla daga.“
-Hvað er helst að
sjá á safninu?
„Hér er m.a. varð-
_....... veitt hákarlaskipið
Ófeigur frá Ófeigsfirði, sem er síð-
asta áraskipið sem fór til hákarla-
veiða, og er safnið með til sýnis
ýmsa muni tengda hákarlaveið-
um. Þá eru hér ýmsir hlutir frá
gamla bændasamfélaginu, bað-
stofa frá Syðsta-Hvammi á Vatns-
nesi, bær frá Tungunesi í Austur-
Húnavatnssýslu."