Morgunblaðið - 31.10.2000, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBE R 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Kosningarnar fórnar-
lamb eigin velgengni
Gríðarlegar raðir voru við kjörstaði um allt
Kosovo á laugardag í fyrstu frjálsu kosning-
unum þar. Var bágu skipulagi og mikilli
kjörsókn kennt um en þær voru engu að
síður sagðar hafa farið heiðarlega fram,
segir Urður Gunnarsdóttir.
Morgunblaðið/Urður
Ólafur Örn fylgist með framkvæmd kosninga í þorpi í Kosovo.
ÞRÁTT fyrir að ýmislegt hafi miður
farið við framkvæmd fyrstu frjálsu
kosninganna í Kosovo á laugardag er
það mat Evrópuráðsins að þær hafl
verið að alþjóðlegum kröfum. Bæði
Evrópuráðið og KACI, óháð samtök
Kosovo-AIbana, sem bæði fylgdust
með kjörinu, hafa bent á alvarlega
galla við skipulagningu kosninganna
sem hafi komið svo beriega í ljós
vegna hinnar miklu kosningaþátt-
töku. „Kosningamar urðu fómar-
lamb eigin velgengni,“ sagði í yfirlýs-
ingu Evrópuráðsins. Sárafá tilvik, um
1%, vom um hótanir og andrúmsloft-
ið að jafnaði rólegt og yfirvegað.
í skýrslu KACI segir að skipulagn-
ing sveitarstjómarkosninganna hafi
verið ,4 besta falli léleg og í versta falli
ekki uppíyllt kröfur“. Jeff Fisher, yf-
irmaður kosningadeildar Öryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu, ÖSE,
sem sá um framkvæmd kosninganna,
viðurkenndi að að ýmsu mætti finna
en sagði að gagnrýnin væri „of hörð“.
Aðalumkvörtunarefnið í kosning-
unum var hversu seinleg kosningin
var. Þess vom dæmi að fólk hefði beð-
ið allt upp í sjö klukkustundir eftir því
að kjósa, algengt var tvær til fjórar
klukkustundir. Kosningin sjálf tók
langan tíma, reiknað hafði verið um
einni mínútu á hvem kjósanda, miðað
við að ríflega 700 manns væm í hverri
kjördeild. Það tók hvem kjósanda
nær því 10-15 mínútur að kjósa,
vegna erfiðleika við að finna það á
listum, vegna þess hve flókin sjálf
kosningin var og þess hve margir
þurftu á aðstoð að halda, t.d. vegna
aldurs og ólæsis.
Gríðarlegar raðir mynduðust við
kjörstaði og kenndi Evrópuráðið því
um að of margar kjördeildir hefðu
verið á hverjum stað. Algengt var að
7.000 manns ættu að kjósa á sama
stað. Raðir vom illa skipulagðar,
troðningur var mikill á sumum stöð-
um og á einum stað brotnuðu rúður
og loka varð kjörstað tímabundið. Þá
gagnrýna Evrópuráðið og KACI, þeir
fyrrnefndu höfðu um 1.000 eftirlits-
menn og KACI um 350 eftirlitsmenn,
lögreglu og her fyrir að hafa ekki
næga stjóm á fjöldanum.
Víða var mikil ringulreið innan
dyra, t.d. gekk mörgum erfiðlega að
komast að því hvar þeir áttu að kjósa
og þeir sem ekki vom á kjörlista
máttu láta sig hafa tvöfalda bið. Það
var til marks um þetta að eiginkona
Ibrahims Rugova, leiðtoga LDK, var
sagt að hún væri ekki á kjörskrá og
kaus því ekki með eiginmanni sínum.
Við nánari athugun kom í ljós að hún
var á skrá.
Kosið fram yfir miðnætti
Kosning hvorki hófst né lauk á
réttum tíma. Hún átti að hefjast kl. 7
og tókst það á sumum stöðum en á
öðmm vom tafir allt upp í þijár
klukkustundir. Ástæðan margþætt,
einkum bágt skipulag er koma átti
kjörgögnum á kjörstaði en það varð
að gera í lögreglufylgd. Þá skilaði inn-
lent starfsfólk sér seint og illa, svo í
mörgum tilvikum varð að ráða fólk á
staðnum.
Ljóst var um kl. 19, þegar loka átti
kjörstöðum, að það yrði ekki hægt,
þar sem langar raðir vom enn við
meirihluta þeirra. Hafði því verið lýst
yfir fyrr um daginn að kjörstöðum
yrði haldið opnum þar til þeir sem
vom í röð kl. 19 hefðu kosið. Þetta
komst þó alls ekki alltaf til skiia, að
sögn Rolands Bless, talsmanns ÖSE,
og skapaði það óvissu hjá kjósendum.
Margir vissu ekki að kjörstaðir yrðu
áfram opnir fyrr en eftir kl. sjö en þá
hafði sumum þeirra verið lokað þar
sem engar raðh vora við þá. Þá vom
sögusagnir á kreiki um að aftur yrði
opnað á sunnudag. Fullyrti KACI að
vegna þessa hefðu fjölmargir ekki
getað kosið.
Kjörstöðum var lokað seint og um
síðir, allnokkrir vom opnir til mið-
nættis og örfáir til kl. 1 um nóttina.
Auk skipulagningar gagnrýndi
KACI reynsluleysi starfsfólks, sagði
það oft og tíðum hafa haft takmark-
aða vitneskju um hlutverk sitt og ein-
stök atriði. Þá hafi starfsmenn í taln-
inganniðstöðinni verið með penna,
sem þó er bannað vegna hættunar á
því að þeir ógildi atkvæði óviljandi.
Að síðustu má nefna þá gagnrýni
KACI að flutningur viðkvæmra
gagna hafi ekki verið að reglum þar
sem lögregla hafi ekki alltaf verið við-
stödd. Hins vegar fullyrti Roland
Bless að engum kjörkössum hefði
verið stolið.
Jeff Fisher sagði að vissulega
hefðu komið upp vandamál við fram-
kvæmdina en sagði að ekki mætti
gleyma þeirri staðreynd að kosning-
arnar'hefðu farið vel fram, að engin
alvarleg tilvik hefðu komið upp um
ógnanir, hótanir eða ofbeldi, fram-
kvæmdin hefði farið heiðarlega fram
og farið að reglum og að líklega hefði
ekki verið fylgst eins náið með nokkr-
um kosningum á nokkmm stað í
Austur-Evrópu. „Okkur tókst að
leysa þau vandamál sem komu upp og
þótt allar þær ábendingar sem háfa
verið settar fram séu réttar, skyldum
við hafa það í huga sem ekki fór úr-
skeiðis."
Langur vinnudagur
Þrátt fyrir troðning og bið á flest-
um kjörstöðum sýndu kjósendur í
Kosovo mikla þolinmæði og fjölmarg-
ir þeirra kjósenda sem Morgunblaðið
ræddi við kváðust reiðubúnir að bíða
alla nóttina ef því væri að skipta.
„Fólk var óskaplega glatt yfir því að
geta loksins kosið í frjálsum kosning-
um,“ sagði Ólafur Örn Haraldsson en
hann var einn af ijóram Islendingum
sem stýrðu kjördeildum og talningu.
Ólafur var í bænum Klina en auk
hans vom þeir Ólafur Harðarson pró-
fessor og Áuðunn Atlason starfsmað-
ur utanríkisráðuneytisins í nágranna-
þorpum í vesturhluta Kosovo.
Hrafnhildur Sverrisdóttir var í Prist-
ina.
„Við gerðum okkur ekki grein fyrir
ábyrgðinni sem þessu fylgir áður en
við lögðum af stað en þetta hefur ver-
ið mjög athyglisvert," segir Ólafur
Örn. Vinnudagur hans reyndist lang-
ur og strangur, hann vaknaði kl. 4 um
nóttina til að geta opnað kjörstað kl. 7
og tókst það þótt ekki bærast öll
gögn, t.d. vantaði enn talningargögn
er Morgunblaðið heimsótti hann um
eftirmiðdaginn. Ólafur Öm lokaði sín-
um kjörstað kl. 20.30, nafni hans
skömmu síðar en Auðunn mátti sitja
við fram yfir miðnætti og telja til að
verða kl. 5 um morguninn.
Á ýmsu gekk eins og áður hefur
verið lýst og að sögn Auðuns biðu um
500 manns fyrir utan Iqörstaðinn í
þorpinu Zverke kl. 19. Ákveðið var að
halda honum opnum og sagði Auðunn
greinilegt að þegar það hefði borist
út, hefði fólki verið smalað á kjörstað.
Á miðnætti var staðnum lokað er hlé
varð á straumnum, og þeii' sem inni
vom kusu.
„Þetta gekk vel, þrátt fyrir allan
seinaganginn og skort á skipulagn-
ingu. En það sagði mér fólk sem hef-
ur starfað við kosningar víðs vegar
um heim að þessar hefðu verið þær
erfiðustu í framkvæmd," sagði Ólafur
Harðarson.
Þremenningamir vom sammála
um að vinnan við kosningarnar hefði
verið mikil lífsreynsla, vegna þess hve
vel þeim hefði verið tekið og vegna
þess hve mikilvægar kosningamar
væra fólki. „Þorpið sem ég var í var
um margt verið eins og að ferðast aft-
ur í tímann,“sagði Auðunn. „Engu að
síður skildi fólk vel þessa lýðræðis-
legu aðgerð og trúði á hana. Og það
var óskaplega áhugavert að fá að taka
þátt í því.“
Kosningarnar
fyrst og fremst
sigur fólksins
Langflestir eru sammála um að nýafstaðnar kosning-
ar í Kosovo hafí verið fyrsta stóra æfíng íbúanna í lýð-
ræði og mikilvægt skref í lýðræðisátt fyrir héraðið.
Nú reyni á sigurvegarana að fara vel með það vald
sem þeim sé gefíð.
„ÞESSAR kosningar em fyrst og fremst sigur
fólksins og þær em fyrsta skrefið í lýðræðisátt.
Við höfum sýnt að við eigum framtíðina fyrir
okkur í lýðræði," segir Blerim Shala, ritstjóri
dagblaðsins Zeri (Rödd), skáld og óháður
stjómmálamaður, en hann átti m.a. sæti í
samninganefnd Albana í Rambouillet-viðræð-
unum. Shala, eins og aðrir stjómmálaskýrend-
ur og embættismenn sem Morgunblaðið ræddi
við, segir kosningamar fyrst og fremst hafa
verið mikilvægt skref í lýðræðisátt og það sé
mikið til undir vilja LDK, yfirlýstum sigurveg-
ara kosninganna, komið hvort leitað verði sam-
starfs við aðra flokka og flokkurinn sýni þar
með í verki vilja sinn til að taka lýðræðislegar
ákvarðanir. Menn greinir hins vegar á um
möguleika sveitarstjórnanna til að láta að sér
kveða og áhrifin á næstu kosningar, sem flestir
gera nú ráð fyrir að verði á fyrrihluta næsta
árs.
Áhrifa kosninganna gætir mun víðar en í
sveitarfélögunum, þau hafa áhrif á næstu
kosningar, spurninguna um sjálfstæði og lýð-
ræðisumbætur í Kosovo. Ef Frjálslyndur
demókrataflokkur Rugova hefur unnið hrein-
an meirihluta eins og fyrstu tölur benda til
reynir á flokksmenn hans í einstökum kjör-
dæmum að hafa samráð og samvinnu við aðra
flokka, segja vestrænir stjómarerindrekar.
Efasemdir um vald sveitarstjórnanna
Umboðið til bæjar- og sveitarstjómanna er
til tveggja ára. Nú tekur við það verkefni að
mynda þær, mynda starfhæfa meirihluta og
hefja störf; sýna að þeir hafist að. Vald sveitar-
stjómanna er þó takmarkað þar sem æðsta
valdið verður eftir sem áður alþjóðlegur sveit-
arstjóri skipaður af Sameinuðu þjóðunum.
Honum er ekki ætlað að hafa bein afskipti af
stjómun sveitarfélagsins en getur gripið inn í
ef hann telur þörf krefja.
Menn greinir hins vegar á um möguleika
sveitarstjómanna til að fá einhverju áorkað.
„Sigurvegaramir eiga talsverða möguleika á
að koma hlutum í framkvæmd. Þeir geta haft
áhrif á t.d. rekstur skóla og sjúkrahúsa, og
munu fá nægt fé á fjárlögum þessa og næsta
árs til framkvæmda. Það fer hins vegar mest
eftir hveiju og einu sveitarfélagi hvemig geng-
ur, hvort flokkarnir geta unnið saman og hvort
stjómkerfið sem fyrir hendi er í sveitarfélag-
inu virkar,“ segir vestrænn stjórnarerindreki.
Blerim Shala hefur hins vegar takmarkaða
trú á raunvemlegum völdum sveitarstjóm-
anna og að vel gangi að setja þær upp. Telur
hann að réttast væri að ganga að nýju til sveit-
arstjómarkosninga þegar þingkosningar
verða haldnar, væntanlega á næsta ári. „Marg-
ir hafa lofað upp í ermina á sér, flokkamir hafa
haft uppi stór orð um hvað þeir ætli að takast á
við. Sumir lofuðu t.d. að bæta úr rafmagns- og
vatnsmálum, nokkuð sem er ekki innan vald-
sviðs þeirra," segir Shala. Á það er hins vegar
bent að LDK, óopinber sigurvegari kosning-
anna, hafi verið hvað hófsamastur hvað loforð
varðar.
Hreinn meirihluti hættulegur
Enginn velkist í vafa um að sigurvegari
kosninganna er Ibrahim Rugova, fremur en
flokkur hans. Hann er tákn stöðugleika og ör-
yggis í augum meirihluta Kosovo-Albana og
nýtur þess enn að um og yfir 90% þjóðarinnar
studdu hann í óopinbem forsetakosningunum
1991 og 1998. „Nú er fylgið komið niður í um
60% og mun fara niður á við. Eg tel útilokað að
flokkurinn hljóti nokkurn tíma aftur jafnmörg
atkvæði, enda eins gott, hreinn meirihluti get-
ur reynst hættulegur. Við leitum ekki þess
stöðugleika sem fæst með einum flokki við
völd. Stuðningurinn sem LDK hlaut gefur
honum ekki ótakmarkað umboð þjóðarinnar,"
segir Shala.
PDK, sem er stærstur flokkanna sem
spmttu upp úr UCK, á hins vegar enn langt í
land með að ná LDK að vinsældum. Shala seg-
ir að PDK hafi í raun aldrei átt sér sigurvon,
þótt flokknum hafi vaxið fiskur um hrygg. Þá
hafi ýmis tilvik um ógnanir í garð pólitískra
andstæðinga ekki bætt úr skák.
Ekki er búLst við að stuðningsmenn þeirra
flokka sem töpuðu grípi til ofbeldis eins og ótt-
ast var fýrirfram. Hins vegar er óljóst hvaða
áhrif úrslitin munu hafa innan flokkanna, ekki
er óhklegt að einhver höfuð fjúki er ósigur er
Ijós. Er þetta talið eiga jafn vel við um smærri
flokka sem og þá sem tengjast UCK, fyrrver-
andi Frelsisher Kosovo. „Það verður t.d. afar
áhugavert að sjá hvaða áhrif þetta hefur á
stöðu Hashim Thaci, leiðtoga PDK,“ segir
háttsettur vestrænn diplómat í Kosovo.
Þingkosningar og þjóðaratkvæði
„Næsta skref em þing- og forsetakosningar,
við þurfum sterkt þing og ríkisstjórn. Það er
ekki nóg að hafa einn mann til að sameina okk-
ur og stjóma. Þótt Rugova sé vinsæll á hann
sér marga óvildarmenn," segir Blerim Shala.
Hann segir kosningarnar sönnun þess að
Kosovo-búar fagni lýðræðinu og séu reiðubún-
ir að axla ábyrgð. Hins vegar merki hann
ákveðna tregðu hjá Sameinuðu þjóðunum til
að leysa upp þau stjórntæki sem þær hafi sett
upp og boða til þingkosninga. „í raun ætti ekk-
ert að vera því til fyrirstöðu, manntal hefur
farið fram, fyrstu kosningamar hafa verið
haldnar. Það er ekki eftir neinu að bíða. Vissu-
lega þarf að ákveða til hvaða stofnana verður
kosið en þetta liggur allt fyrir í Rambouillet-
samkomulaginu, sem Albanar féllust á og und-
irrituðu, svo hvers vegna ekki að nota það?“
segir Shala.
„Það sem hefur tafið okkur er að ólíkt öðram
þjóðum í Austur-Evrópu höfum við leitað
stuðnings Vesturlanda við íyrirætlanir okkar
áður en við látum til skarar skríða," segir
Shala. Þar vísar hann bæði til þingkosninga og
þeirrar óskar Albana að ganga til þjóðar-
atkvæðis um sjálfstæði.
Nú virðist sem leiðir Bandaríkjanna og
Evrópu sé að skilja í síðamefnda málinu,
bandarískur embættismaður í Pristina lýsti
því yfir í gær að Bandaríkjamenn væm reiðu-
búnir að styðja óskir Albana. „Reynslan hér á
Balkanskaga sýnir að án Bandaríkjamanna er
ekki hægt að leysa neitt," segir Shala. Hátt-
settur evrópskur stjómarerindreki varar hins
vegar við því að lagður sé of mikill sldlningur í
orð hins ónefnda bandaríska starfsbróður.
Shala segir að ekki sé hægt að halda aftur af
vilja þjóðarinnar en vai’ar þó við því að of geyst
verði farið. „Þetta verður að gerast skref fyrir
skref, það má ekki flýta þessu ferli um of. Ég
vona að það eigi líka við um afstöðu Vestur-
landa til Serba, ekki má hrapa að ákvörðunum
þar. Það væm skelfileg mistök ef Vesturlönd
héldu að Serbar ættu rétt á því að stjóma
Kosovo á ný.“