Morgunblaðið - 31.10.2000, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 2000 39
Lífíð eftir
fallið
Rotary í menningargír
BÆKUR
Þýild skáldsaga
BARA SÖGUR
eftir Ingo Schulze. Elísa Björg
Þorsteinsdóttir íslenskaði. Mál og
menning, Reykjavík 2000. 272 bls.
MURINN sem í tæpa þrjá ára-
tugi skipti Berlín í tvennt líkt og op-
ið sár féll í nóvember 1989 og mikið
umbyltingaskeið gekk
í hönd í þýsku þjóðlífi.
Tímabilið um og eftir
fall múrsins er bak-
grunnur skáldsögunn-
ar Bara sögur eftir
Ingo Schulze og þótt
hinar fjölmörgu pers-
ónur verksins séu ekki
beinir þátttakendur í
pólitískum hræringum
samtímans endur-
speglast órói og erfið-
leikar sameiningarinn-
ar í umbrotasömu lífi
þeirra, en það gerir
gleðin og nýfundið
frelsið líka. Minna fer
þó fyrir því síðar-
nefnda, ákveðinn léttleiki einkennir
verkið en birtist helst í stílnum og
sjónarhorninu. Yfir persónunum
sjálfum hvílir skuggi fallins einræð-
isríkis og í rás atburðanna flosna
þær margar upp úr samböndum,
starfi eða ganga í gegnum annars
konar kreppu í einkalífinu.
Bókinni er skipt í tuttugu og níu
stutta kafla sem tengjast innbyrðis.
Tólf ólíkir sögumenn, sem jafnframt
eru misjafnlega áreiðanlegir, fara
með lesendur í kynnisferð um smá-
bæinn Altenburg í Austur-Þýska-
landi, og eigið lífshlaup í leiðinni. En
þótt frásagnir þeirra virðist í fyrstu
brotakenndar, en kaflamir eru oft
einstakur atburður eða samræður
milli fólks sem er að hittast í fyrsta
sinn, eru tengingar myndaðar. Smá-
atriði á einum stað gefur öðmm
kafla aukna dýpt, það sem ein pers-
óna gerir í upphafi reynist hafa haft
úrslitaáhrif á einhverja aðra hundi--
að blaðsíðum síðar, og með því að
raða saman upplýsingum, endur-
minningum og atburðum gerir les-
andi sér grein fyrir tengslum og
venslum persónanna. Þær eiga sér
ólíkan bakgrunn, eru á misjöfnum
aldri, koma úr gjörólíkum stéttum
og kimum þjóðfélagsins en leiðir
þeirra liggja engu að síður saman,
og oft á óvæntan hátt. Hér liggur
líka meginstyrkur bókarinnar, hin
litríka persónuflóra sem við kynn-
umst meðan frásögninni vindur
fram og hvemig hún samtvinnast
úthugsaðri formgerð. Þótt miklar og
varanlegar breytingar eigi sér stað
á tímabilinu sem lýst er í bókinni
lifa sögupersónurnar venjubundnu
og heldur fábrotnu lífi langt utan við
hringiðu stjórnmálanna. Undan-
tekningar á því má þó finna, líkt og í
fyrsta kafla bókarinnar. Þar em
Meurer-hjónin, þau Ernst og Rena-
te, á ferðalagi um Ítalíu aðeins fá;
einum mánuðum eftir fall múrsins. í
bænum Perugia klifrar samferðar-
maður þeirra upp í múrsyllu á
kirkju og virðist algjörlega missa
stjórn á sér. Þaðan sem hann hefur
prílað fer hann að ausa skömmum
yfir „rauða Meurer“ og ástæðan
fyrir þessari hegðun er hulin les-
endum. Helsta vísbendingin er
hugsun Renate: „Ernst fannst alls
ekki gaman að gera þetta á sínum
tíma, það veit ég.“ Nokkm síðar
kemur í ljós að maðurinn á syllunni
er fyrrverandi kennari sem ákærð-
ur var fyrir hugsunarglæp og
dæmdur í þriggja ára fangelsisvist í
kolanámunum. Fjarstæðukennd
eigindi þeirra stjórnmálalegu
skuggaheima sem mynda bakgmnn
og forsögu persónanna em dregin
fram af höfundi á afar ffnlegan hátt
með því að hafa glæpinn sem kenna-
rinn framdi svo smávægilegan að
hann er nær ósýnilegur - tortryggi-
leg staðhæfing sem fannst niður-
krotuð í glósubók nemanda - og
þótt það hafi verið skólastjórinn
Ernst Meurer sem ljóstraði upp um
hann sýnir höfundur báðum hliðum
skilning. Pólitískan brodd frásagn-
arinnar er á þennan hátt sjaldan að
finna á yfirborðinu, og er ekki ætlað
að fordæma hugsunarlaust, en birt-
ist kannski á dálítið klunnalegan
hátt í sögu af banda-
rískum auðjöfri sem
dregur gengilbeinu á
tálar og nauðgar. En
atvikið á Ítalíu reynist
hafa mjög afdrifaríkar
afleiðingar fyrir Meur-
er-fjölskylduna og rót-
tæklingnum á syllunni
eiga lesendur líka eftir
að kynnast betur. Því
er nefhilega svo farið
að þótt formgerð
skáldsögunnar sé
óhefðbundin, og það
taki lesendur nokkum
tíma að átta sig á þeim
vef sem verið er að
spinna, era tök Schulze
á hinum ólíku söguhlutum verksins
svo þéttingsföst að ómur fyrsta kafl-
ans heyrist um alla bókina og þang-
að mætti sennilega rekja einhvers
konar tengsl milli flestra persóna
bókarinnar.
Frásagnaraðferð á borð við þá
sem Schulze notast við í Bara sög-
um er býsna krefjandi. Markmiðið
er annað en í fyrstu bók hans, Þrjá-
tíu og þremur hamingjustundum,
sem var safn þematískt tengdra en
annars sjálfstæðra smásagna. Hér
notast hann að granninum til við
smásagnaformið, en með því að
brúa merkingarbilin sem í upphafi
era á milli frásagnanna umbreytir
hann forminu svo úr verður skáld-
saga. Helsta hættan við skáldsögu
af þessu tagi hlýtur að vera sú að
eyðurnar milli kaflanna verði of
miklar til að samfella skapist, en að
lestri Bara sagna loknum er það
óumdeilanlegt að höfundi hefur tek-
ist að skapa margradda og marg-
slungna heild úr fjölbreyttum hlut-
um verksins og það á svo
sannfærandi hátt að undran vekur.
Kaflarnir rísa mishátt en þegar best
lætur, eins og í þeim tuttugasta og
sjöunda sem lýsir sambandsslitum,
er eins og Schulze nái að fanga
stund úr raunveraleikanum. A sama
tíma gefur hann samræðum elsk-
endanna fyrrverandi víðari skír-
skotun, eða allt þar til innsti kjarni
átakanlegs ástarsambands birtist
lesendum í allri sinni grátbroslegu
dýrð. Þá er samfélagsgreining höf-
undar skörp, hún birtist smám sam-
an og er á köflum nístandi án þess
að vera fyrirferðarmikil. Schulze
leitast þó ekki við að skapa heild-
ræna þjóðfélagsmynd. Þess í stað
dregur hann upp mynd af óreiðu-
kenndu mannlífi sem lesandi kynn-
ist í gegnum fjölda fyrstu persónu
frásagna. En samankomnar að
lestri loknum mynda þessar hug-
lægu frásagnir, þessi fjölmörgu
sterku sjálf sem birtast lesanda,
þekkjanlega og kraftmikla samfé-
lagsmynd. í þriðja kafla bókarinnar
hugleiðir blaðamaðurinn Danný,
sem skrifar of lítið fyrir auglýsend-
ur og á því eftir að missa starfið,
ástandið í kringum sig, nokkuð sem
annars er fágætt í sögunni: „Alls
staðar er beðið eftir uppsveiflunni
miklu. Stórmarkaðir og bensín-
stöðvar eru reist, veitingahús opnuð
og fyrstu húsin gerð upp. Að öðru
leyti er ekkert títt nema uppsagnir
og slagsmál milli fasista og pönkara,
skalla og rauðskalla, pönkara og
skalla." Með öðram orðum, allt hef-
ur breyst en samt gengur misfagurt
mannlífið sinn vanagang.
Björn Þór Vilhjálmsson
TOJVLIST
fieislaplötur
STÓRTÓNLEIKAR
ROTARY
Söngvar, aríur og dúettar eftir
Smith, Mozart, Toselli, Lara, Obra-
dors, Turina, Donizetti, Rossini,
Verdi, Arlen og Cardillo. Verk fyrir
tvær flautur og pianö eftir Atla
Heimi Sveinsson, F. og K. Doppler
og Emil Thoroddsen. Söngur:
Gunnar Guðbjörnsson (tenór),
Auður Gunnarsdóttir (sópran).
Hljóðfæraleikur: Guðrún Birgis-
dóttir (flauta), Martial Nardeau
(flauta), Carl Davis (píanó). Hljóð-
ritað á „Stórtónleikum Rotary“ í
Salnum í Kópavogi 8.-9. janúar
1999. Útgefandi: Fermata FM 014.
Heildartími: 73’52.
STÓRTÓNLEIKAR Rotary eru
orðnir hefð í tónleikahaldi á höfuð-
borgarsvæðinu og í janúar 1999
gekkst Rotaryklúbbur Reykjavík-
ur fyrir slíkum tónleikum í Salnum,
hinu nývígða tónlistarhúsi Kópa-
vogs. Þar komu fram söngvararnir
Gunnar Guðbjörnsson og Auður
Gunnarsdóttir, flautuleikararnir
Martial Nardeau og Guðrún Birg-
isdóttir auk píanóleikarans Carls
Davis. Tónleikarnir vora hljóðrit-
aðir af Halldóri Víkingssyni og á
nýútkominni geislaplötu má heyra
afraksturinn.
Að öðrum ólöstuðum er nokkuð
augljóst að stjörnur tónleikanna
hafi verið þau Gunnar Guðbjörns-
son og Auður Gunnarsdóttir.
Hljómmikil og falleg rödd Gunnars
er einstök og mótun hendinga jafn-
an með ágætum. Hann er alveg
laus við „tenórarembing" (ekki
einu sinni í Core ngrato lætur hann
Skúli
Helgason
ráðinn til
Eddu
EDDA - miðlun og útgáfa hf.,
sameinað fyrirtæki Máls og menn-
ingar og Vöku Helgafells, hefur
ráðið Skúla
Helgason til
þess að stýra
þeirri deild fyr-
irtækisins sem
kennd er við
hljóð- og mynd-
efni.
Deildinni er
ætlað að gefa út
efni af því tagi
sem miðlað er á
geisladiskum, hljóðsnældum eða
myndböndum til fræðslu eða
dægradvalar, og er það í samræmi
við þá stefnu Eddu að efla og
víkka út þá starfsemi sína sem er
utan ramma hefðbundinnar útgáfu
bóka, tímarita og safnefnis.
Hljóð- og myndefnisdeildin mun
taka við þeirri geisladiska- og
hljóðbókaútgáfu sem fyrirtækin
hafa fengist við ásamt rekstri tón-
listarklúbbs Vöku-Helgafells. Mun
Skúli stýra deildinni og móta
stefnu hennar í samráði við stjórn
og framkvæmdastjórn Eddu.
Skúli Helgason hefur að undan-
förnu verið framkvæmdastjóri inn-
lendra viðburða hjá Reykjavík -
menningarborg Evrópu 2000.
Skúli er fæddur árið 1965,
stjórnmálafræðingur að mennt.
Hann var áður dagskrárstjóri
Bylgjunnar og hefur lengi starfað
við útvarpsþáttagerð auk þess að
gegna fjölmörgum trúnaðarstörf-
um fyrir stúdenta í Háskóla Is-
lands. Skúli er kvæntur og þriggja
barna faðir.
Hann tekur við fullu starfi hjá
Eddu um næstu áramót.
freistast!), aldrei koma fyrir þving-
aðir og klemmdir tónar á hæsta
tónsviði og veiku tónarnir hafa
ekki síður fyllingu en þeir sterku.
Hlustið t.d. á Serenöðu Enricos
Tosellis (nr.7) þessu til sönnunar.
Manni dettur helst Tito Schipa í
hug þegar maður heyrir svona
söng og það er hreint ekki leiðum
að líkjast. Og hetjulegt yfirbragð
Granada (nr. 8) kemst sannarlega
til skila í ósviknum Spánarstíl.
Varla leikur á því vafi að Gunnar er
okkar fremsti tenórsöngvari um
þessar mundir. Auður Gunnar-
sdóttir er einnig í fremstu röð ís-
lenskra söngvara. Glæsileg rödd og
mikið öryggi einkennir söng henn-
ar. Arían úr Semiramide eftir
Rossini er mikil þolraun og hana
stenst Auður með glæsibrag. Og
ekki skortir hana tilfinningu fyrir
stílbrigðum. Stökkið frá aríunni
Come Scoglio úr Cosi fan tutte (nr.
3) yfir í blíðlega söngleikjaróman-
tíkina í Over the Rainbow (nr. 17)
er ansi stórt og ekki auðtekið. A
leiðinni kemur Auður svo við á
Spáni í laginu Cantares eftir
Joaquin Turina (nr.10) sem er frá-
bærlega glæsilega sungið og líkleg-
ast hápunktur plötunnar. Hér er
sem þrjár ólíkar söngkonur séu á
ferðinni. Samsöngur þeirra Gunn-
ars og Auðar er afar vel mótaður í
samsöngsatriðunum og ber sér-
staklega að nefna dúettinn úr Cosi
fan tutte (nr. 4). Atriðin úr Don
Pasquale og La traviata era ofnot-
uð og orðin svolítið þreytandi og
mætti gjarnan hvíla þau næstu 50
árin eða svo. Þessum atriðum hefði
gjarnan mátt sleppa og flytja þess í
stað sjaldheyrðari tónlist. T.d.
spænsk sönglög en þar virðast
þessir listamenn njóta sín einkar
vel.
Flautuleikararnir Guðrún Birg-
isdóttir og Martial Nardeau leika
þrjú verk. Fantasía þeirra Doppl-
er-bræðra um stef úr Rigoletto er
skemmtilegt sýningarstykki fyrir
tvær flautur og píanó. Þau gera lít-
ið úr tæknilegum vandamálum í
þessum fingurbrjóti og árangurinn
er glæsilegur. Afmælisdiktur Atla
Heimis Sveinssonar er mjög fal-
lega spilað en mér þykja Búðarvís-
ur Emils Thoroddsens of þungar
og sérkennilega útsettar. Ekki er
þess getið hver gerði útsetningarn-
ar á Búðarvísum og Afmælisdikt-
um.
Ef eitthvað ætti að setja út á
tónlistarflutninginn þá væri það
píanóleikur Carls Davis. Mér
finnst hann yfirleitt vera frekar
„ferkantaður" og á mörkunum að
vera samboðinn hinum listamönn-
unum.
Meðfylgjandi bæklingur er held-
ur rýr og hefði gjarnan mátt próf-
arkalesa hann betur: Toselli er
nefndur Tosella og Obradors
nefndur Obrados. Og hvort heitir
píanóleikarinn Davis eða Davies?
Engar upplýsingar eru um tón-
skáldin og verk þeirra og við nöfn
flestra þeirra er skírnarnafn
skammstafað - við önnur er ættar-
nafnið eitt látið duga.
Hljóðritun Halldórs Víkingsson-
ar er í góðu jafnvægi og hljóð-
myndin skýr og falleg. Alltaf má
um það deila hvort klappið á tón-
leikaupptökum eigi að heyrast eftir
hvert atriði en á meðan tónleika-
gestir era svo tillitslausir að
klappa ofan í síðustu hljóma verk-
anna er víst lítið við því að gera.
Þessi ósiður er landlægur og menn
ættu „með samstiiltu átaki“ að
leggja hann af.
Þetta er að langflestu leyti vel
heppnaður diskur. •
Valdemar Pálsson
y<M-2000
Þriðjudagur 31. október
borgarleikhúsið kl. 20 * íslenski dansflokkurinn. Maðurinn
TRANS DANS EUROPE 2000 eralltafeinn eftirólöfu Ingólfsdóttur.
*Avignon SOY eftir Kubilai Khan.
LéUur og nieðfærilegur
GSM posi
incö iiuibyggðum prcnlara
Les allar tegundir greiðslukorta
°point [ sem notuð eru á íslandi.
Hiíðasmára 10 f Er með lesara fyrir
^H^^H^^^^HHHHHHHHHHH
sími 544 5060 [ snjallkort og segulrandarkort.
Fax 544 5061
___________[ Hraðvirkur hljóðlátur prentari.
Ingo Schulze
Skúli
Helgason