Morgunblaðið - 02.12.2000, Blaðsíða 62

62 LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
*
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Mengunarskuld iðnríkj-
" anna er komin í eindaga
I tilefni
aðventu
Kolbrún Þórunn
Halldórsdóttir Sveinbjamardóttir
LOSUN gróðurhúsaloft-
tegunda (GHL) af manna-
völdum verður að öllum lík-
indum mesti umhverfisvandi
21. aldarinnar. Niðurstöður
rannsókna AJþjóðavísinda-
mannaráðs Sameinuðu þjóð-
anna um loftslagsbreytingar
(IPCC) benda til þess að
hitastig á jörðinni geti hækk-
að um 1,5-6 stig á næstu
•^hundrað árum.
Gangi spáin eftir mun það
hafa geigvænlegar afleiðing-
ar á lífsskilyrði milljóna
manna um heim allan, jafnvel
þótt miðað sé við lægri mörk
spárinnar. Þeir eru fáir sem
enn telja best að bíða og sjá
til, til vitnis um það er nýafstaðin
ráðstefna Sameinuðu þjóðanna sem
haldin var í Haag 13.-24. nóvember
Umhverfi
Hin pólitíska lausn,
segja Þórunn Svein-
bjarnardóttir og Kol-
brún Halldórsddttir,
snýst um réttlæti,
jöfnuð og hagsmuni
ófæddra kynslóða.
þar sem einungis ein krafa var á
lofti, nefnilega sú að nauðsynlegt sé
að draga úr losun GHL strax.
Á loftslagsráðstefnunni í Kýótó
áfið 1997 náðist samkomulag um að
iðnríkin hæfust handa um að draga
úr losun GHL, fyrst um 5,2% á
tímabilinu 2008-2012 og var þá mið-
að við losun ársins 1990. Á ráð-
stefnu SÞ í Haag stóð til að Ijúka
útfærslu samkomulagsins og ganga
frá tæknilegum atriðum svo bókun-
in gæti gengið í gildi. Eins og les-
endum er kunnugt um tókst það
ekki. í Haag urðu greinarhöfundar
vitni að mjög áhugaverðum skoð-
anaskiptum um mengunarskuld
iðnríkjanna við fátækustu lönd
jarðar. Hér verður gerð nánari
grein fyrir þeim.
Fátæk lönd verða verst úti
4 ,'Frank Loy, aðalsamningamaður
íiandaríkjastjórnar í Haag, lét þau
orð falla í hita leiksins að þar í landi
stæði ekki til að breyta lífsstíl eða
draga úr neyslu til þess að draga úr
losun GHL. í þessari yfirlýsingu
kristallast orkufrekja iðnríkjanna.
Bandaríkin, sem einungis telja 4%
mannskyns, losa 24% allra GHL.
Samtals losa iðnríkin 2/3 hluta
GHL út í andrúmsloftið. Því er eðli-
legt og sanngjarnt að þessi ríki axli
ábyrgð sína með því að draga úr út-
blæstri GHL.
Það er kaldhæðnisleg staðreynd
að hlýnun andrúmsloftsins kemur
verst niður á fátækustu löndum
heims, þeim sem minnst hafa losað
af GHL á liðnum áratugum.
Þessi lönd hafa líka minnsta
möguleika á því að verjast afleið-
ingum loftslagsbreytinga. I þéttbýl-
um, láglendum og fátækum lönd-
um, eins og Bangladesh, mun
hækkandi yfirborð sjávar hafa
geigvænlegar afleiðingar á lífsskil-
yrði. Á smáeyjum í Kyrrahafinu,
eins og Túvalú og Samóa-eyjum,
horfa íbúar fram á það að heim-
kynni þeirra sökkvi í sæ á fyrri
hluta 21.
aldarinnar. Því er spáð að árið
2050 gætu 200 milljónir manna ver-
ið komnar á vergang í heimalandi
sínu ellegar flúnar til annarra landa
vegna breytinga á loftslagi. Að auki
stafar fjölbreytileika lífríkis á
jörðinni mikil hætta af hækkun
hitastigs en það verður að bíða
betri tíma að fjalla nánar um þann
þátt gróðurhúsaáhrifanna og verð-
ur því ekki gert að umfjöllunarefni
hér.
Sníkjulíf iðnríkjanna
Vöxtur efnhagslífs og losunar
GHL í iðnríkjunum á 20. öldinni
hefur, þegar allt er tekið með í
reikninginn, verið á kostnað
þriðja heimsins svokallaða.
Áframhaldandi vöxtur af
þessu tagi er í alla staði
ósjálfbær og þar af leiðandi
óviðunandi enda stríðir hann
algerlega gegn markmiðum
loftslagssamnings Samein-
uðu þjóðanna frá 1992. Allt
frá dögum nýlendustefnunn-
ar hafa iðnríkin gengið á
sameiginlega auðlind allra
jarðarbúa, lofthjúpinn. Því
má með allri sanngirni velta
því fyrir sér hvort iðnríkin
hafi ekki í raun safnað meng-
unarskuldum hjá fátækustu
löndum heims.
Til eru þeir sem telja að
hér sé um gífurlega háar upphæðir
að tefla. Svo háar, að skuldir fátæk-
ustu ríkja heims verða að smávægi-
legum upphæðum í samanburði og
enn frekari stoðum er rennt undir
þau rök að niðurfelling skuldanna
sé fyrst og fremst réttlætismál. Nú
er runninn upp sá tími að iðnríkin
þurfa að greiða niður mengunar-
skuld sína. Hún er komin í eindaga.
Sameiginleg auðlind
Andrúmsloftið er sameign okkar
allra. Við eigum öll sama rétt til
hreins og ómengaðs lofts. Að sama
skapi eiga jarðarbúar, hvar sem
þeir búa, tilkall til verndar gegn
gróðurhúsaáhrifum. Þetta er kjami
málsins. Umræðuna um minnkun
losunar GHL á heimsvísu er auð-
velt að flækja enda vandinn yfir-
gripsmikill og auðvelt að týnast í
tæknilegum úrlausnaratriðum. En
hin pólitíska lausn er í raun einföld.
Hún snýst um réttlæti og jöfnuð og
hagsmuni ófæddra kynslóða.
Heitstrengingar ýmissa ráða-
manna við upphaf sjöttu aðildar-
ríkjaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
um loftslagsbreytingar fengu holan
hljóm þegar sendinefndir þátttöku-
landanna gengu hnípnar af fundi í
Haag um síðustu helgi. Þegar á
reyndi höfðu þessir menn ekki
nægan metnað fyrir hönd jarðar-
innar og jarðarbúa - þótt seint
verði þeir sakaðir um að hafa ekki
haft nægan metnað fyrir hönd rík-
isstjórna sinna og sérhagsmuna af
öllu tagi - til þess að takast á við
eitt brýnasta verkefni 21. aldarinn-
ar.
Höfundar nitja f umhverfisnefnd
Aiþingis.
CARITAS, sem þýð-
ir mannkærleikur, er
nafn á alþjóðlegum
hjálparsamtökum sem
starfa innan rómversk-
kaþólsku kirkjunnar og
bera nafn með rentu.
Þau voru stofnuð í
Þýskalandi árið 1880 en
hafa síðan teygt anga
sína víða um heim. Hér-
lendis var Caritasdeild
stofnuð árið 1989 og
hefur sem meginmark-
mið að vinna að félags-
legu réttlæti og líknar-
starfsemi. Helstu fjár-
öflunarleiðir Caritas á
íslandi hafa verið tvær,
báðar í tengslum við jól, sala jóla-
merkja og aðventutónleikar í Krists-
kirkju. Hefur sá háttur verið á að ár
Caritas
í ár hefur íslandsdeild
Caritas ákveðið, segir
Þorsteinn Ólafsson, að
styrkja börn með
krabbamein öðru sinni.
hvert er afrakstur fjáröflunarinnar
látinn renna til ákveðins góðgerðafé-
lags en breytt til á milli ára.
Þau eru mörg málefnin sem notið
hafa góðs af starfi Caritas hér á landi.
Meðal þeirra er SKB (Styrktarfélag
krabbameinssjúkra bama) sem Car-
itas styrkti mjög myndarlega í lok
ársins 1994. I ár hefur Islandsdeild
Caritas ákveðið að styrkja böm með
krabbamein öðra sinni og verður það
að teljast mikill heiður og viðurkenn-
ing fyrir SKB svo ekki sé minnst á
kærkominn stuðning. Það er við hæfi
að hvetja velunnara SKB og Caritas,
svo og aðdáendur góðrar tónlistar, að
leggja leið sína í Kristskirkju sunnu-
daginn 3. desember kl. 16.30 en þá
heldur Caritas sína árlegu aðventu-
tónleika - nú til styrktar bömum með
krabbamein.
SKB var stofnað af foreldrum
bama með krabbamein 2. september
1991 og hefur á þeim rúmlega 9 áram
sem síðan hafa rannið sitt skeið tekist
að byggja upp þéttriðið stuðningsnet
við hlið þeirrar þjónustu sem veitt er
á vegum ríkis og sveitarfélaga. Starf-
semm er nær emgongu
rekin með fé sem SKB
áskotnast í formi
fijálsra framlaga frá
einstaklingum og fyrir-
tækjum. Caritas er þar í
hópi og á þakkir skildar
fyrir það og öll önnur
göfug verk sem em ófá
eins og áður var vikið
að.
Hvers vegna
fjáraflanir?
Meðal þess stuðnings
sem SKB veitir skjól-
stæðingum sínum era
fjárframlög. Megin-
ástæðan fyrir þörf á
slíkum stuðningi er að launþegar á
íslandi fá ekki tekjutap, sem myndast
vegna umönnunar langveikra bama,
bætt. Ótrúlegt en satt! Þessi stað-
reynd er nógu alvarleg út af fyrir sig.
Til að bæta gráu ofan á svart skal hér
vakin athygli á því að í æviminningum
sínum sem út komu fyrir jólin 1999
gerir Ólafur Ólafsson, fyrrverandi
landlæknir, því skóna að ein af ástæð-
um óhóflegrar notkunar sýklalyfja
hér á landi sem getur haft í för með
sér mjög alvarlegar afleiðingar sé
þrýstingur foreldra sjúkra bama á
slíka lyfjagjöf í þeirri von að flýta fyr-
ir bata bama sinna þar sem launarétt-
ur í veikindum þeirra nemur aðeins
örfáum dögum á ári. Það er varla
ástæða til að rengja orð jafn reynds
manns og Ólafs í þessum efnum og því
er ofangreind staðreynd ekki bara al-
varleg heldur háalvarlegt mál sem
verður að teljast furðulegt í meira lagi
að ekki hafi hlotið rneiri athygli og
umfjöllun á opinberum vettvangi en
raun ber vitni.
í febrúar á þessu ári gaf ríkisstjóm
íslands út stefnumótun í málefnum
langveikra bama. í niðurlagi hennar
er viðurkennt að mikilvægt sé að leið-
rétta launarétt foreldra langveikra
bama og jafnframt kveðið á um að
mynda skuli nefnd til að taka á því
máli. Það er fyrst nú sem farið er að
huga að skipan þeirrar nefndar. Sá
dráttur sem orðið hefur á því veldur
vonbrigðum. Hann og nýgert sam-
komulag við BSRB, KI og BHM
kynda undir efasemdum um að sá
áhugi sem stefnumörkun ríkisins í
málefnum langveikra bama bar vott
um sé í raun fyrir hendi.
Höfundur er framkvstj. SKB.
Þorsteinn
Ólafsson
Græðgi íslenskra
olíufélaga
SÍÐUSTU vikur
hefur verið mikil ólga
meðal rekstraraðila at-
vinnubifreiða vegna
þækkana á eldsneytis-
’ verði. I byrjun október
hækkaði verð á elds-
neyti enn einu sinni og
sú hækkun varð til
þess að hagsmunafélög
atvinnubifreiða ásamt
FÍB stofnuðu sam-
starfshóp til að reyna
að fá ríldsvaldið og ol-
íufélögin til þess að
grípa inn í þróun mála.
Ríkisvaldið brást við
með því að lækka kíló-
metragjald þungaskatts um 10% en
fc^-'ví miður náði sú lækkun ekki á bíla
sem greiða fastagjald þungaskatts.
Samstarfshópurinn fór á fund
allra olíufélaganna þar sem þau
skýrðu út hvemig verðmyndun á
eldsneyti væri. Þar kom fram að öll
olíufélögin sögðust hagnast aðeins
um eina krónu á hvem seldan lítra
og því væri ekkert svigrúm til þess
~~&i) koma til móts við atvinnubfl-
stjóra með því að
lækka álagninguna.
Einnig var fullyrt að
álagning olíufélaganna
væri ákveðin krónutala
á lítra og að sú skoðun
samstarfshópsins um
prósentuálagningu
væm á misskilningi
byggðar. Öll félögin
vonuðust eftir góðu
samstarfi við atvinnu-
bílstjóra í framtíðinni
og virtist vera umhug-
að um að þessi við-
skiptavinahópur væri
sáttur.
Hækkun álagningar eldsneytis
Hækkun á eldsneytisverði í byrj-
un nóvember var reiðarslag fyrir al-
menning og atvinnubílstjóra í land-
inu. Hún var í engu samræmi við
þær upplýsingar um forsendur
verðmyndunar á eldsneyti sem olíu-
félögin gáfu samstarfshópnum
nokkmrn dögum fyrr. Dísilolía
hækkaði um 1,60 kr. og bensín um
1,40 kr. Langlundargeð rekstrarað-
ila atvinnubifreiða var á enda og
þeir mótmæltu með aðgerðum.
Skýring olíufélaganna á þessari
hækkun var hins vegar sú að sam-
starfshópurinn hefði misskilið þau;
við útreikningana væri miðað við
gengi dollars síðasta dag mánaðar-
ins en ekki meðalgengi eins og hóp-
urinn hefði haldið. Við sem emm í
samstarfshópnum misskildum þá á
þremur fundum! Á þessum fundum
komu fram fyrirspumir af hálfu
hópsins sem allar miðuðust við með-
algengi dollars og enginn fulltrúa
olíufélaganna leiðrétti það þá. Sú
túlkun kom síðar. Það er erfitt að
telja mönnum trú um að olíufélögin
séu ekki með starfsmenn í áhættu-
stýringu til þess að reyna að minnka
þá gengisáhættu sem í viðskiptun-
um felst. Ef svo er ekki þá er
ástæða til að hafa miklar áhyggjur
af rekstri þessara fyrirtækja.
Samkvæmt upplýsingum frá
Seðlabanka íslands er erfitt að
skýra síðustu hækkun olíufélaganna
á eldsneytisverði út frá gengi doll-
ars og verði á heimsmarkaði.
Hækkunin virðist því ekki vera til
Eyrún Ingadóttir
Eldsneyti
Olíufélögin, segir Eyrún
Ingadóttir, hafa notað
tækifærið til að hækka
álagningu.
komin vegna þessara óviðráðanlegu
þátta í verðmynduninni. Olíufélögin
hafa ekki getað gefið viðunandi
skýringu á þessu. Það er því einfalt
að komast að þeirri niðurstöðu að
oh'ufélögin hafi notað tækifærið til
að hækka álagningu sína á elds-
neyti. Gera má ráð fyrir að hagnað-
ur þeirra af hverjum seldum lítra af
bensíni hafi farið úr einni kr. yfir í
2,40-2,60 kr. eftir tegundum.
Hluthafar hljóta að gleðjast.
Álagning olíufélaganna á eldsneyti
er þar með ekki ákveðin krónutala,
eins og þeir héldu fram við sam-
starfshópinn, heldur mismunandi
HÁ krónutala frá einum tíma til
annars.
Samkeppni og siðferði
Enn sem fyrr eru það fyrirtækin í
landinu, stór sem smá, sem þurfa að
taka á sig kostnaðarhækkanir
vegna verðhækkana á eldsneyti.
Það eru takmörk fyrir því hvað þau
geta velt miklu út í verðlagið. Svo er
hins vegar ekki farið með olíufélög-
in, þau geta gengið að því sem vísu
að varan þeirra selst, sama hvað
hún kostar. Fyrirtæki á landi geta
ekki snúið sér annað með viðskiptin
þar sem engin samkeppni ríkir á
markaðinum. Nú hafa útgerðar-
menn boðað að þeir ætli að fá skip
til þess að selja olíu úti við land-
steinana. Þeir eru svo heppnir að
hafa valkost þegar þeirra langlund-
argeð í garð íslensku olíufélaganna
brestur.
Eins og önnur fyrii-tæki á íslandi
hafa ohufélögin lagt mikið upp úr
því síðustu ár að kaupa sér ímynd. í
þeim tilgangi hafa þau stutt við um-
hverfismál, íþróttir og fleira. Síð-
ustu vikur hafa olíufélögin breytt
ímynd sinni í græðgi. Skilaboð
þeirra til okkar sem neyðumst til að
nota þjónustu þeirra eru þau að all-
ir, fyrirtæki og almenningur í land-
inu, verða að bera þungann af
hækkunum á heimsmarkaðsverði
eldsneytis og gengi dollars. Sem
sagt allir nema þau. Þeirra árs-
reikningur verður að standast
væntingar hluthafa.
Það er ljóst að á meðan siðferði
olíufélaganna er með þessum hætti
verður engin sátt milli þeirra og at-
vinnubílstjóra, hvað þá gott sam-
starf.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Trausta, félags sendibifreiðastjóra,
og situr í samstarfshópi vegna
eldsneytishækkana.