Skírnir - 01.12.1908, Qupperneq 52

Tolstoj áttræður!
Enginn spámaður, og ekki sjálfur Múhamed, heíir
hlotið meiri frægð og orðstír á æíi sinni en Tolstoj, þessi
Messías vorra daga, þessi mikla hrópandans rödd hins
voðalega Rússaveldis, sem, á líkan hátt og Búdda hinn
góði, varpaði frá sér völdum og virðingum, auði og alls-
nægtum, tign og tímanlegum gæðum, »gerðist fátækur
þótt ríkur væri« og batt félag sitt við ánauðuga aiþýðu-
menn, en kendi jafnframt í rituin og ræðum með þeim
andans og snildarinnar krafti að allur heimurinn hlýddi
til með undrun og lotningu.
Hafl nokkur kent »eins og sá er vald heflr« síðan
Kristur talaði, er það hann. Og þó heflr aldrei í frá
Krists dögum, eða þeirra Esaíasar og Jeremíasar, einrænni
og öfgameiri spámaður uppi verið en hann
I tímaritinu Open CouH stendur merkileg grein um
þetta áttræða stórmenni. Þar segir meðal annars, að í
öfgum Tolstojs felist afl hans mest og áhrif; guðmóður
hans falli fram sem óstöðvandi móða, sú er hvergi kvísl-
ast út, svo alt aflið lendir á einum stað. Hins vegar spyr
höf., hvort líklegt sé, að Búdda hefði gerst betlimunkur,
hefði hann verið í örbirgð borinn, eða Tolstoj slíkur skó-
smiður, hefði hann verið í ánauð alinn. En slíkar spurn-
ingar eru ekki veigamiklar. Slíka menn má aldrei meta
eða mæla eftir hversdags mælikvarða. En rétt er, að
reyna til að gera sér grein fvrir öfgunum.
Tolstoj vex upp í landi hinna mestu öfga og lifir hjá
þjóð, sem sumpart er ánauðugur villilýður með hálfvegis
Austurlanda brag, en sumpart er ofnautnarfólk og harð-
stjórnarherrar, gjörspiltir, ofan frá og neðan frá skoðað.