Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Page 120

122
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Á sÖKultcri bi'óun íslenskra hestalækninsa og á áhrifum frá handritum og
bókum af erlendum uppruna á íslenskum munnmælum hefur Houser einnig næm-
an skilning. Þó sum beirra ráða. er menn haia gripið til á Islandi til bess að
lækna hesta, geti verið ævaforn og hafi e.t.v. verið til fyrir Islandsbyggð, hefur
Houser efalaust á réttu að standa, þegar hann tekur fram að alrangt sé að
skoða ísland eins og einskonar forngripasafn — eftirlegusvæði, þar sem hugs-
unarháttur sem fyrir löngu var fallinn í gleymsku annars staðar lifði óbreyttur
um aldir. Ranr.sóknir Housers hafa leitt í ljós að aðaleinkenni á sögu hesta-
lækninga á Islandi er ekki kyrrstaða heldur breyting og hreyfing. Einnig
skilur hann fullkomlega að munnmælaheimildir eru af ýmsu tagi. Hann fer
ekki — eins og oft hefur venð gei-t áður — með skrítlur og gamansögur eins
og þær ættu að geía rétta mynd af trú og reynslu almennings. Þjóðívæöimenntun
hans hefur gert honum kleift að notfæra sér það sem á ensku er kallað geart
analysis. Ég held ég hafi á réttu að standa að Houser sé fyrsti maðurinn sem
skrifað hefur á íslensku um alþýðulækningar og verið hefur menntaður í þjóð-
fræði og kann full tök á nútímaaðferðum þessarar fræðigreinar.
Áður en ég sný mér að niðurlagi ritsins langar mig aðeins til að benda á
örfá atriði í meginköflum hókarinnar, þar sem ég hef aðrar skoðanir heldur
en doktorsefnið.
í beim kafla sem nefnist „Þjóðtrú um frjósemi hryssa og ákvörðun kyns og
litar“ hefði ef til vill verið meiri ástæða en á öðrum stöðum til þess að gera ná-
kvæman samanburð milli þjóðtrúar um menn og um skepnur. Nærri því öll þau
ráð til þess að auka fjör folans, til þess að fullvissa sig um að hryssur festu
fang og til þess að spá um eða ákveða kyn folalds, á sér nánar hliðstæður í þjóð-
trú um menn. Höfundur vitnar t.d. (bls. 265) í danskan sið „að taka vagn í
sundur í tvo hluta, reka hryssuna milli hlutanna, og setja síðan hlutana saman
aftur“ áður eða eftir að henni hefur verið haldið. Um þetta ræðir Jonas Fryk-
man í doktorsriti sínu Horan i bondesamhdllet (bls. 104) — en reyndar er þetta
rit svo nýtt að höfundur hefur varla getað notað það.
Á bls. 269 er nefnt það ráð, að „til þess að fá merfolald ætti að leggja skæri
á þröskuld hesthússins, áður en farið væri inn með merina, eftir að henni hefði
verið haldið.“
Um þetta segir höfundur aðeins: „Meðal annarra hvassra verkfæra og verk-
færa með oddi sem búin voru til úr stáli, voru skæri talin örugg vernd gegn
göldrum og óhreinum öndum.“ — Ekki heid ég nú að þetta komi málinu við.
Ileldur er hér eflaust um táknmynd frá mannheimi að ræða; skærin voru skoð-
uð sem kvenlegt verkfæri, eins og hnífur var verkfæri karlmannsins. Einhvei'S
staðar hef ég lesið að hníf á að leggja í rúm til þess að fá dreng, en skæri ef
óskað var eftir stúlku — þó ég geti nú ekki fundið þessa tilvitnun aftur.
Hitt sem ég á erfitt með að sætta mig við er notkun — og ofnotkun — dokt-
orsefnisins á orðum eins og hjátrá, hindurvitni, hégiljur, bábiljur og því um
líkt. Doktorsefni er reyndar ekkert sekari í þessu tilliti en margir íslenskir fræði-
menn er skrifað hafa um hliðstæð efni. Mér finnst þó að banna ætti að nota
slík orð alveg i fræðiritum, nema í tilvitnunum frá höfundum og mönnum sem
hafa notað þau. Ég kann illa við þessi orð vegna þess að þau lýsa ekki því
fyrirbæri sem um er að ræða, heldur gefa neikvæða hugmynd um það. Hjátrú