Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Síða 131

SAGA HESTALÆKNINGA Á ÍSLANDI
183
Á öðrum stað minnist Houser á frumtrúarbrögð, á bls. 27. Þar segir:
„Gelding manna hefur víst átt rætur í frumtrúarbrögðum, en vönun stór-
gripa má vel vera til komin af reynslu. Undir eins og menn tömdu stórgripi
til brúkunar, munu þeir hafa komist að raun um, að ekki var unnt að spekja
graðhest eða naut, sem varð fyrir kynæsandi áhrifum. En hver sem uppruni
vönunar skepnanna er, eins og Boers bendir á, hefur árangur hennar snemma
komið í ijós, m.a. í því, að þær skepnur, sem vanaðar höfðu verið, hneigðust til
að fitna. Fita gerir kjöt fínna og bragðbetra."
Ég held það komi varla t.il mála, að gelding manna hafi upphaflega verið
trúarleg athöfn, þótt einhvern tíma seinna kunni svo að hafa verið iátið heita
til réttlætingar. Ég tel einsýnt, að þeir menn voru geltir, sem ráðandi öfl
töldu ekki heppilegt að eignuðust afkvæmi eða legðust yfirleitt með konum. 1
þjóðveldislögum okkar stendur t.a.m. þessi grein um sakaraðila í legorðssökum:
„Rétt er að gelda göngumenn, og varðar eigi við lög, þó að þeir fái örkuml
af eða bana.“
Göngumenn hér merkja förumenn eða flækinga, sem misjafnlega mikið var af
eftir árferði og atvinnuástandi. Þeir gátu kannski átt það til að auka ein-
hverja heimasætuna eða jafnvel eiginkonuna barni, og síðan var undir hælinn
lagt, hvort nokkurntímann náðist til þeirra, þegar engin var rannsóknarlögregl-
an. Því hefur þetta harkalega ákvæði trúlega verið sett. Þetta er praktískt at-
riði, en ekki trúarlegt, frekar en með stórgripina.
Þá fer nú að draga að niðurlagi þessa máls, en þá langar mig að víkja ögn
að því, sem ég vil nefna hálfgerðan þjóðrembing höfundar fyrir hönd okkar Is-
lendinga og ásakanir hans í garð konungs og kirkju. 1 17. kafla á bls. 164, segir
t.d.:
„Öldum samari hafa íslenskir hestar þjáðst af munnsærum, sem hægt hefði
verið að koma i veg fyrir. Ekki er þó grimmd íslendinga um að kenna, heldur
sérvisku og ósið þeirra, sem eiga rætur að rekja til þeirrar aldar, sem fylgdi
endalokum lýðveldisins og lýsti sér í hallærum, farsóttum, fátækt og arðráni,
fyrst af hálfu fulltrúa páfans og síðar af Danakonungi.“
Ég get sagt líkt og fyrri andmælandi, að ég er ekki mikill trúmaður, og ég
er ekki heldur konunghollur. En hinsvegar þykist ég vera talsverður þjóðrembu-
maður. Engu að síður finnst mér, að hér og raunar víðar taki doktorsefnið
óþarflega stórt upp í sig. Ég held til dæmis að hallæri og drepsóttir geti tæpast
verið bein afleíðing endaloka þjóðveldisins. Það er auk þess ekki nægilega ljóst,
hvern þátt lækhandi meðalhiti og versnandi árferði á 13. öld einni átti í því,
að Islendingar glötuðu sjálfstæði sínu. Og þó að margt ljótt megi segja um
fulltrúa páfans og kóngsins, þá hygg ég endilega, að það hafi ekki verið ein-
tómir slæmir hlutir. Ég held líka, að allskonar undratrú eða hégiljur, ef maður
vill nota það orð, þurfi ekki endilega að vera klerklegar eða runnar frá kirkj-
unni. Þessi fyrirbæri eru allsstaðar til og meira að segja hjá þeim, sem afneita
trúarbrögðum með öllu. Houser vitnar í þessu efni til ummæla bæði Þoi-valds
Thoroddsen og Schleisners læknis um ástandið í andlegum málum á 19. öld og
sögullegar orsakir þess. En ég tel, að vel megi hugsa sér, að þessir tveir ágætu
menn hafi verið of einsýnir og ákafamiklir, og auðvitað engir alvitringar.
Þótt mitt hjarta hrærist að sönnu við að lesa hól um íslenska bændur og þeirra
skynsemi miðað við stéttarbræður þeirra annarsstaðar á Norðurlöndum, er ég þó
ekki alveg sannfærður um, að það sé að öllu leyti verðskuldað. Þó má vel vera,