Eimreiðin - 01.09.1901, Blaðsíða 42

202
höfund, og er hún ekki síður merkileg en hinar tvær. Sá hluti þess-
arar ritgerðar, sem hér birtist, er þó aðeins »inngangur«, en framhaldið
mun eiga að koma í næsta árgangi. Þessi »inngangur« er 46 bls., og
ber þar margt á góma og fleira, en frá verði skýrt í stuttu máli, og
ættu því sem flestir að kynna sér ritgerðina sjálfa, því á henni er
mikið að græða. Fyrst fer höf. nokkrum orðum nm,. mentunarleysi
mánna á íslandi, og er hætt við, að sumum kunni áð þykja hann
nokkuð svartsýnn í því efni, en þó óvíst, að hann sé það um skör
fram, ef rakið er til róta. Hann sýnir og, að íslendingar verji minna
fé árlega til mentamála en nokkur önnur siðuð þjóð, jafnvel 5 — 6 sinn-
um minna en Færeyingar. Hann segir, »að í mentamálum alþýðu
ráði réttnefnd andleg horkóngapólitík og að íslenzka þjóðin sé af öll-
um þjóðum í Norðurálfunni, að Tyrkjum einum undanskildum, mestur
andlegur horkóngur« (bls. 8g). Margir haldi því fram, að bókvitið
verði ekki látið í askana, en þessu sé ekki þannig varið, nema menn
vilji rígbinda sig við bókstafinn í þessari setningu. Vinnan sé undir-
staða velmegunarinnar, en til þess að hafa gott verksvit, þurfi menn að
hafa þekkingu. Meðan þjóðirnar standi á lágu stigi, ímyndi menn
sér, að heilbrigð skynsemi sé nægileg, en ef menn vilji komast á hærra
stig, þá þurfi mentun og fróðleik, hvort sem er að ræða um ræktun
jarðarinnar, aflann úr sjónum eða iðnaðinn. fetta komi af því, að
andinn sé æðri en líkaminn, og það sé andinn, sem ráði yfir hend-
inni, en ekki höndin yfir andanum. Þegar menn því tali um, að
þjóðin þurfi fyrst að verða efnuð, og svo geti hún mentað sig, þá sé
það alveg eins og menn segðu við fátækan sjúkling: »f’ú hefir engin
efni á að leita þér lækninga. Fyrst þarftu að verða dálítið efnaður, og
svo geturðu leitað þér lækninga og keypt þér meðul á eftir«. Því næst
sýnir höf. með dæmum frá öndvegisþjóðum Norðurálfunnar, að einmitt
þegar mest hafi að þeim krept, þá hafi þær sannfærst um, að bezta
ráðið til að hefja sig úr niðurlægingunni væri aukin mentun barna og
unglinga, aukin skólamentun. Og þeim hafi líka orðið að því. Reynslan
hafi sýnt, að þetta var rétt. En ef nú einhver kæmi fram með þá
tillögu, að íslendingar legðu fram af almannafé 2—3 kr. til mentunar
barna og unglinga (»svo að vér kæmumst þangað með tærnar, sem
Færeyingar með tilstyrk Dana hafa nú hælana«), þá mundi tortrygni
landsmanna þegar hefja mótmæli gegn því og finna til ýmsar ástæður
eftir. því, hver tillöguna bæri fram Og svo mundi systir hennar, van-
þekk'ingin, koma til liðs við hana og segja, að bókvitið verði ekki látið
í askana, menn megi ekki missa börnin frá vinnunni, og álögur lands-
manna séu svo þungar, að engu megi við þær bæta, ef menn eigi ekki
algerlega að sligast undir þeim. En nú sýnir höf., að kvartanir manna
um þungar álögur séu á engu bygðar, þegar miðað er við álögur annarra
þjóða. Þegar talin séu saman öll opinber gjöld (til sveitarsjóða og
landssjóðs), þá komi rúmar 14 kr. á hvern mann, en í Danmörku komi
á hvern mann af samskonar gjöldum kr. 46,67, á Englandi kr. 74,36,
á Prússlandi kr. 83,24 o. s. frv. Af þessu megi sjá, að ísland standi
í þessu efni langt fyrir neðan önnur siðuð lönd; Danir beri þrefalt
hærri og önnur lönd alt að því sexfalt hærri gjöld að tiltölu við mann-
fjölda. þetta sýni eins og fjárframlögin til mentamála, á hvetju stigi