Eimreiðin - 01.01.1908, Blaðsíða 69

69
stjórnar (1262—1662); IV. einveldistímabilið (1662—1874) og V. síðara tímabil
|)ingbundinnar konungsstjórnar.
Síðasti (VI.) kaflinn er um núverandi ríkisafstöðu Islands, og kemst höf. þar
að þeirri niðurstöðu, að lagalega sé ísland samkvæmt öllum ríkisréttarreglum full-
veðja ríki í konungssambandi við Danmörku. Hinn eini lagalegi grundvöllur fyrir
sambandi Danmerkur og íslands sé nefnilega Gamli sáttmáli, sem aldrei hafi verið
lír lögum numinn og því sé enn í fullu gildi. Stöðulögin frá 1871 geti ekki með
neinu móti talist gild á íslandi, því íslendingar hafi mótmælt þeim, og ríkisþingið
enga heimild haft til slíkrar löggjafar fyrir Island. Með stjórnarskránni 1874 hafi
konungur slept einveldi sínu í íslenzkum sérmálum, en í öllum öðrum málum (hin-
um svo kölluðu »sameiginlegu málum«) sé hann enn einvaldur og ráði þar einn
lögum og lofum án tillits til alþingis. Hann hafi því meðal annars einn stjórn allra
ulanríkismála íslands, sem í framkvæmdinni verði vanalega sama sem að stjórn Dana
stýri þeim. fó gildi sáttmálar, sem Danmörk geri við önnur ríki, ekki fyrir ísland,
nema það sé tekið fram í þeim sérstaklega og það tilkynt íslendingum af ráðherra
íslands. Stundum geri og ísland beinleiðis samninga við útlend ríki, einsog sjá
megi af vitalögunum frá 10. okt. 1879 og nú aftur af hinum nýju vitalögum frá
1907. Og þar sé meira að segja Danmörk sjálf talin með utlendum ríkjum.
í þeim málum öðrum, sem ekki liggja undir verkahring alþingis samkvæmt
stjórnarskránni, hafi ríkisþing Dana heldur ekki neitt löggjafarvald, og geti því ekki
samþykt lög, er gild sé á íslandi. Sem dæmi þessa megi nefna, að dönsk lög um
hlutleysi í ófriði séu ekki álitin gild á íslandi, heldur séu í hverju einstöku tilfelli sam-
hljóða lög lögð fyrir alþingi til samþyktar (eins og t. d. um bann gegn innflutningi
vopna til Krím og um hlutleysi í ófriði Rússa og Japana).
fað sé og sönnun fyrir sjálfstæði íslands, að það standi ekki í tollsambandi
við Danmörku. Island hafi sína sérstöku tollalöggjöf út af fyrir sig og tollar séu
þar lagðir á danskar vörur jafnt og annarra landa.
Þegnrétturinn geti heldur ekki verið hinn sami á Islandi og í Daamörku, þó
svo sé látið heita. í’etta sé ljóst af því, að danskir embættismenn, sem fá embætti
á Islandi, verði að vinna eið að stjórnarskrá Islands; en þá hljóti þeir líka sam-
stundis að vera leystir frá þeim eiði, er þeir áður hafi unnið að grundvallarlögum
Dana, því náttúrlega geti sami maðurinn ekki samtímis hlýðnast tvennum lögum
íafnólíkum og þessum. Þetta geti því að eins staðist, að hér sé um tvö ríki að
ræða og sinn þegnrétturinn í hvoru, þó bæði lúti sama konungi. Þetta sé líka ljóst
af því, að í Danmörku sé þingbundin konungssjórn í öllum greinum, en á Islandi
í sérmálum einum. Að ríkin séu tvö en ekki eitt, sjáist líka af því, sem Guðm.
Hannesson hafi þegar tekið fram í »Afturelding«, að einveldið hafi bæði komist
síðar á á Islandi og verið síðar afnumið þar. En óhugsandi að sami konungurinn
geti í einu verið bæði þingbundinn og einvaldur í sama ríkinu.
Að alþingi hafi með stjórnarskrárbreytingunni 1903 samþykt, að ráðherra Is-
lands skyldi bera íslenzk málefni upp fyrir konungi í ríkisráði Dana, telur höf. mjög
óheppilegt, en virðist nánast álíta það markleysu eina, þar sem alþingi hafi með
öllu brostið heimild til að samþykkja slíkt ákvæði, er snerti ríkisráð annarrar þjóðar.
Undirskrift forsætisráðherra Dana undir skipun íslenzka ráðherrans telur hann að-
eins sýna. hvernig Danir líti á afstöðu Islands til Danmerkur.
Bókin er yfirleitt skýrlega og skarplega rituð og höf. hefir auðsjáanlega gert sér
far um að kynna sér allar heimildir rækilega, og vinsa það úr skoðunum annarra,
sem honum hefir fundist réttast. Mun hann þar víðast hafa á rétt ratað, en þó
getur út af því brugðið, eins og t. d. þar sem hann á bls. 23 felst á skýringu Gísla