Eimreiðin - 01.01.1908, Blaðsíða 20

20
að stuðla að þv;, að skýra boð guðs í trúarbrögðunum, og gera
oss létt að lifa eftir þeim.
Er vér nú leggjum hin sömu frumatriði kristindómsins, sannleiks-
ástina og kærleikann til guðs og manna, sem mælikvarða á kristnina
eftir árangri rannsóknarfrelsisins, munum vér sjá, að þær ályktanir. er
vér fyrirfram gerum oss um hið stóra og góða mikilvægi hinna frjálsu
vísinda í trúarstefnunni, staðfesta sig.
Vér munum sjá, að kraftur sannleiksandans fer stöðugt vaxandi
fyrir því, að persónulegur réttur mannsins, já skyldan til að losna við
efann fyrir dómstóli samvizkunnar, fyrir guðs augliti jafnan fær viður-
kenningu og staðfestingu alstaðar út um löndin, eftir því sem tímar
líða fram. Trúarfrelsi, játningafrelsi, málfrelsi og prentfrelsi fer ávalt
vaxandi.
Hugmyndirnar um guð verða stöðugt háleitari og hreinni, því
betur sem hinum skelfilega sorta vantrúarinnar bregður af hinu and-
lega lofti, svo kærleiki barnanna nær að koma í stað þrældómsótta og
hryllingar.
Bæði fer mannkærleiki og miskunnsemi vaxandi í styrkleik til
framkvæmda og sjóndeildarhringurinn stækkar, svo hann nær eigi að
eins til þeirra, sem sömu skoðunar eru, heldur og smátt og smátt til
allra hinna bannfærðu og kvöldu, sem búið var að kasta í helvíti.
Eg vil nú leitast við að sýna í stuttu máli aðalganginn í því,
hvernig þetta hefir orðið:
Hin fyrstu áhrif vaxandi frjálsrar hugsunar og uppreist hennar
gegn þeim sannleika, sem valdboðarnir höfðu ákveðið, er að þakka
siðbótinni.
Siðbótin er hin sterka andlega bylting, er ryður sér braut á 12.
öld eftir Krists burð.
Tólfta öldin er ný tímamót i andlegu iífi Norðurálfunnar. Þá
gengu tveir endurlifnunar straumar yfir Vesturlönd. Kviknaði annar
við það, að menn tóku að iðka nám latneskra gullaldar-rithöfunda.
Náði það þó mestum þroska og útbreiðslu, er menn lærðu gríska
tungu og kyntust heimspeki Platós af flóttamönnum undan Tyrkjum
árið 1453. Annar mikill menningarstraumur kom frá skólum Máranna
á Spáni í Sevilla og Cordóva, er ruddist yfir kristin lönd Norðurálf-
unnar. Afleiðingar þessara ólíku áhrifa var veikur efunarandi um
sannindi þau, er klerkar og kirkja höfðu haldið að mönnum. Eink-
um lenti hann í sennu við hina voðalegu auðtrygni á allskonar fjöl-
kyngi og kraftaverk. Samtímis þessu rís upp veik hugðarhvöt til al-
gerðrar veraldlcgrar vísindaiðkunar, er dró hugann frá guðfræðinni, sem
alt hafði gleypt í sig. Af þessu leiddi það, að nú fer fyrst að votta
fyrir því, að hatur og fyrirlitning fyrir mönnum annarrar trúar tekur að
hverfa. Þrátt fyrir það, að kirkjan hafði ofsótt villutrúarmenn með báli
og brandi, skaut villutrúnni þó upp víðsvegar með meira og meira
krafti. Abelard gerðist talsmaður óhlutdrægni í hugsunarhætti. Auð-
vitað varð hann fyrir áfellisdómi. En áhrifin af ritverkum hans urðu
ekki niðurbæld. Og sama árið sem Abelard dó fæddist Averroés í
Cordóva. Og um næstu aldir sáust merki þessa máriska anda í bók-
mentum kristninnar.