Eimreiðin - 01.01.1908, Blaðsíða 24

24
því að á þann hátt urðu færri til að skifta auð heimsins milli sín.
(»Auðsætt að ekkert land græðir, nema annað tortímist,« hyggur
Voltaire). Lífsskilyrði hverrar þjóðar var að sölsa það undir sig, sem
unt var, af góðmálmunum, og að milli sem fæstra væri að skifta.
Milli þjóðanna var því sífelt ólgandi öfundssýki og metnaður, og hið
minsta tilefni gat kveikt í öllu saman og valdið ófriði. Móti þessari
viðloðandi ófriðarkveikju, sem gullsóttin orsakaði, var þjóðmegunarfræð-
in bezta vörnin, óx fram af áhrifum fræðikenningarinnar um »sjálfs-
hagsmunina«, eins og henni þó var misbeitt, og hún misskilin. Því
þessi vísindagrein kendi, að hver þjóð hefði beinlínis hag af velgengni
þeirra þjóða, er hún ætti viðskifti við, og ennfremur a5 hún hefði
mestan hagnaðinn af, að standa í sambandi við sem flestar þjóðir.
Ekki þarf að gera grein fyrir. hve vel þetta hafi stutt og eflt friðar-
hugsun þá, er Kristur hafði leitt inn í framþróunina og um leið aukið
samkepnina.
Eftir því sem þjóðmegunarfræðinni fer fram sem vísindagrein,
stuðlar hún meir og meir að því, að útrýma leifum þeirrar trúar, að
það væri hagsmunaleg og þjóðfélagsleg þörf, að hafa ánauðugan og
þrælbundin flokk manna í þjóðfélaginu, er hafa þyrfti sem fótaskinn í
annarra þarfir. Þess kyns trú, og þess kyns þrældómur hefir haldist
við lýði í mótsögn við kristindóminn, einmitt af því hann hefir aldrei
tileinkað sér bróðurhugsunina sem réttlætiskröfu. Mót leifum þessa
heiðindóms er verkmannahreyfingin enn að berjast.
Enn á öndverðri 19. öld var sú trúarsetning drotnandi í hagfræð-
inni, að verzlun og iðnaður gæti ekki þrifist á annan veg, en að halda
vinnulaununum svo lágum, sem unt væri. Nú er það talin staðreynd,
að sú vinna, sem borguð er hæstu verði, borgi sig bezt. Prófessor
Marshall talar um þessa staðreynd þannig, »að hún sé vonarríkari
fyrir mannkynið, en hvað annað, er vér nú þekkjum.« Má það og
auðsætt vera, hve lyftandi verkanir þessi skilningur má hafa á lífskjör
og þróunarkjör mannlífsins.
Og þjóðmegunarfræðin kannast við, að það sé hin skaðvænleg-
asta eyðslusemi meðal þjóðanna, að líða »að menn, snillingar að vits-
munum, slíti sér út í lágri stöðu, af því þeir séu af lágu bergi brotnir.
Engin breyting mundi stuðla svo mjög að fljótum vexti í þjóð-
megun, sem endurbætur á skólum vorum« (prófessor Marshall).
Á hinn bóginn er þetta stórskref áfram til að kannast fyllilega
við hina kristilegu bróðurhugsun. Og þetta stórstig hafa vísindin
stigið.
Á meðan trúvillan — með öðrum orðum : meðan hugvitsfrelsið —
var stærst allra glæpa, og kirkjan tók upp þykkjuna og hafði dóms-
valdið, var hegningin í orðsins fylstu merkingu djöfulleg. Sem eitt
dæmi þess má telja það, að það var talin velgerð við trúvillumenn, að
steikja þá við hægan eld, svo þeir hefðu nægan tíma til að afturkalla.
En ef þeir gerðu það, voru launin æfilangt varðhald (tilskipun Friðriks
II. 1224). Peim viðbjóðslega skilningi var blátt áfram haldið fram af
kaþólskum klerkum, að trúvillumaður væri svo mikill glæpamaður, að
hann hefði engan siðferðislegan rétt. Ekki var að búast við
meiri mannúð hjá veraldlegu valdi. Allar miðaldimar út drotnaði