Eimreiðin - 01.09.1909, Síða 2

rithöfundar ættu að eiga, eftir að fangelsin höfðu verið þeim opin
um langan aldur.
Pegar prentlistin var fundin og höfundar gátu breitt út um
alt skoðanir sínar, er það fyrsta, sem öllum valdhöfum og þjóð-
félagstoðum dettur í hug, þetta: þeir eru hættulegir, við verðum
að sjá við heirri hættu. Við verðum að marka öllu bás, sem þeir
birta, og hafa stranglega gát á þvf.
Höfundurinn varð þá að biðja um leyfi til að gefa út hverja
einstaka bók. Menn hræddust hann ýmist af pólitiskum ástæðum
eða þá — og langoftast — vegna trúarlífsins. Ef einhver höf-
undur var óvarkár, var hann oft látinn sæta limlesting eða dauða-
hegningu. Ekki þurfti mikið út af að bera til þess, að hann væri
settur í gapastokk, eyrun skorin af honum eða hann handhöggv-
inn. Hann var píndur á píslarbekk og sat árum saman í dýflissu-
Einkum barðist kirkjan gegn bókmentunum. Fáein dæmi eru
nóg til at sýna það. Roger Bacon (enskur munkur, heimspek-
ingur og náttúrufræðingur á 13. öld1) var 14 ár hneptur í fangelsi.
Sama sýnir það hlutskifti, er þeir hlutu Gíordanó Brúnó (heim-
spekingur, brendur á báli í Róm 17. febrúar 1600), Campanella
(ítalskur heimspekingur (1568—1639), er varð að flýja land og dó
á Frakklandi) og Servetus (guðfræðingur, brendur á báli í Genf
1553). Balthasar Bekker (guðfræðingur, 1634—98) var gerður land-
rækur úr Hollandi fyrir ummæli sín gegn galdratrúnni. Á Eng-
landi var bók um þríhyrningamælingar gerð upptæk, af því að
haldið var, að sumt í henni kæmi í bága við þrenningarlærdóm-
inn. Og eins var farið með aðra bók um skorkvikindi (Insekter),
af því að haldið var, að hún beindist að Jesúítum, með því að
jafnmargir stafir eru í báðum orðunum »Jesuit« og »Insect«.
I öllum löndum varð það títt að misbeita valdinu af pólit-
iskum ástæðum. Á 17. öld er Algernoon Sidney (1622—83) háls-
höggvinn á Englandi fyrir fáeinar setningar í óprentuðu handriti,
sem fanst á heimili hans. Á 18. öld situr Christian Schúbart
(1739—91) á Pýzkalandi í 10 ár í fangelsi fyrir fáeinar meinlausar
háðvísur. Karl hertogi af Wúrtenburg hélt honum þar föstum og
stakk á meðan í eigin vasa nokkrum þúsundum gyllina, sem goldnar
voru í ritlaun fyrir útgáfu af kvæðum hans. Og meðal þeirra voru
1 Öllu, sem er í svigum (ártöl og skýririgar), er bætt við af þýðandanum.