Eimreiðin - 01.09.1909, Blaðsíða 12

172
og fólk vill flest, og hver sá listamaður, sem ekki bindur bagga
sína sömu hnútum og samferðamenn, á í vök að verjast, — jafnvel
í framtíðarlandinu Ameríku, þar sem Edgar Allan Poe (1809—49),
ef til vill hinn frumlegasti höfundur landsins, dó í örbirgð og
volæði.
Við sjáum þessvegna höfunda svíkja og selja sannfæringu
sína, til þess að geta lifað. Aftur eru aðrir, sem leggja heilsu
sína og næði í sölurnar fyrir verk, sem þeir hafa ekkert upp úr
nema frægö eftir dauðann.
Pegar jafnmikill grúi er út gefinn af bókum, eins og nú er
orðið títt, er samkepnin orðin svo mikil, að bæði þarf afl og
auðnu, til þess að verða ofaná. Illviljuð gagnrýni rýrir ekki aðeins
alitið, heldur einnig tekjurnar. Réttsýn og réttmæt ritsjá er ann-
ars að hverfa, einkum í blöðum stórþjóðanna. Ritsjáin fer kaup-
um og sölum, eins og auglýsing, sem nær æ fastari og fastari
tökum á almenningi, og þeir, sem eru of stoltir til að nota slíka
aðferð, bíða af því mikinn hnekki. Flóðbylgja múgsmekksins fer
hækkandi, og sá, sem ekki lætur berast af henni, má gá vel að
sér, ef hann á ekki að drukna. Alþýðusmekkurinn gerir, að það
er orðið óþakklátt verk, að framleiða framúrskarandi ágætisrit.
Öll lagavizka og öll viðleitni Alþjóðafélagsins geta því aldrei
látið tekjur listamanna og vísindamanna samsvara því, sem verk
þeirra eru í sjálfu sér verð. Alþýðleg rit, t. d. skáldsögur og
gamanleikar, munu ávalt gefa meira af sér, en þau rit, sem hærra
stefna, Ritsnildin, sem þó alt veltur á í listinni, verður aldrei
borguð. Hrein vísindi munu aldrei gefa jafnmikið af sér, eins og
þau vísindi, sem færð eru í alþýðlegan búning, eða þannig notuð
og framsett, að þau verði almenningi að gagni. Hið ágætasta
getur ekki í neinni grein orðið launað með peningum, heldur með
sæmdinni einni. Og því meiri sem menningin verður, því rétt-
látara kemur sæmdin niður. Og þó er jafnvel ekki sæmdin beztu
launín, ekkí einu sinni þó hún birtist í lofi þeirra, sem bezt hafa
vit á. Hin beztu og eiginlegu laun hvers höfundar eru sjálft
verkið, sem hann hefir framleitt.