Eimreiðin - 01.09.1909, Blaðsíða 49

209
væri fróðlegt að vita hvort höfundurinn eða útgefendur kvæðanna
hafa samið skýringargrein þessa, því að það sýnir, að þeim hefir
verið ant um það, er ritaði hana, að þjóðin veltist ekki í vafa um, við
hverja væri átt. Utgefendurnir segjast í formálanum hafa sum-
staðar samið eða lagað skýringargreinir. Jón hefir ort fleira, er
sýnir, að hann hefir verið mikill Danahatari (sjá t. d. »Vísur við
fréttir úr Danmörku haustið 1858«, bls. 267—69).
Fæstir eiga víst von á því, að hitta Gísla Brynjúlfsson
í flokki þeirra manna, er niðrað hafa Dönum. Samt hefir hann
gert það, bæði í samföstu og sundurlausu máli. Pað loðir Giss-
urargróm við nafnspjald hans, er verður ekki skafið af því né
þurkað, eins og ég vík seinna að. I’að er illa farið, því að margt
var vel um Gísla, einkum á yngri árum. Hann er einn þeirra,
er hefði átt sér betra eftirmæli, ef hann hefði dáið ungur. Má
slíkt með sanni segja um fleiri Islendinga en hann, bæði lífs
og liðna. Pótt mörg kvæði hans séu ýmist óþolandi skjalda-
glymjandi eða leiðinlegur rauna-mærðar-vellandi og þó að
honum hætti til að vaða úr einu og í annað í greinum
sínum, var hann þó skemtilegur og fjörugur rithöfundur, ritaði
rammíslenzkt og viðkunnanlegt mál, sem flestir Bessastaðaskóla-
menn, og er ekki alllítil andagift í sumum ritgerðum hans. Menn
rita ekki eins fróðlegar greinar nú á dögum um það, sem gerist
úti í hinum mentaða heimi og hann gerði í Norðurfara. það er
ekki fullkannað, hvílíkan þátt þessar ritgerðir hafa átt í stjórn-
málafjöri og sjálfstæðisáhuga þjóðarinnar á Pingvallafundum og
í’jóðfundinum um hámiðbik síðustu aldar2). Gísli var hinn mesti
frelsismaður, sem svo er kallað, og er fyrsta jafnaðar- og byltinga-
skáld vort. Hann er að því leyti fyrirrennari Porsteins Erlings-
sonar, þótt Porsteinn sé með öllu ósnortinn af kveðskap Gísla,
sem betur fer. Margir kunna þessi vísuorð, sem hann kvað
til Jóns Sigurðssonar:
»Verði haukur þinn á þingi
þeirra merki, er sí og æ
Byltingahugur hans sést meðal
nýju, þar sem hann yrkir:
»Af herðum nú með hölda móði
hristið arga þrælamergð
unna fijálsum íslendingi,
ánauð hata um land og sæ.«
annars á Bjarkamálum hinum
og hundingja í hjartablóði
herðið þau hin deyfðu sverð.«
14