Eimreiðin - 01.01.1911, Blaðsíða 28

28
danskar, og flestir mestu fræðimenn þjóðarinnar hafa gengið í
danskan háskóla. Flest sem þeir vita, það vita þeir á dönsku og
kunna svo ekki að koma orðum að því á íslenzku.
Einu sinni fyrir mörgum árum hitti ég einn búfróðan mann.
Hann hafði gengið í danskan búnaðarskóla og kunni frá mörgu
að segja. >Mig hefir lengi langað til að skrifa um hestsins exte-
riör«, sagði hann, »en það er so vænskilegt, af því að það eru so
fá úðtrukk til á íslenzku«.
Pessir menn kunna ekki móðurmál sitt, segja svo í fávizk-
unni, að »ekkert sé til yfir þetta á íslenzku«, eru í eilífu orða-
hraki og vilja fá að »innleiða« urmulinn allan af útlendum orðum,
eða böglast við að þýða þau, þegar bezt lætur.
Orðaskorturinn stafar sjalanast af fátækt málsins, heldur af
fákunnáttu þeirra, sem með það fara.
Orðið hornhimna er gott dæmi. Pað er auðvitað gert upp
úr danska orðinu Hornhinde. Höfundurinn hefir vitanlega ekki
munað orðið sjáaldur, enda þótt öll alþýða hafi það í tali sínu.
Dæmin þessu lík nema sjálfsagt þúsundum.
V. ÚRELT ORÐ.
Ef heiti vantar og finst ekki í vönduðu nútíðarmáli, hvorki
bókmáli, né mæltu máli, þá má stundum finna úrelt orð þeirrar
merkingar, sem með þarf.
Um langan aldur var það alsiða hér á landi að hrækja á
gólfið. Einu sinni, fyrir 40 árum, kom búandmaður til skóla-
kennara nokkurs í Reykjavík; kennarinn var hýbýlaprúður, hafði
ábreiðu á gólfi og ílát til að hrækja í; nú hrækti bóndi á gólfið
eins og hann var vanur, en kennarinn bauð honum þá að hrækja
í ílátið; »blessaðir verið þér«, sagði bóndinn, »ég held að gólfið
sé nógu gott handa mér«. Petta er sönn saga.
Pegar kom fram yfir miðja 19. öld, fóru stöku menn í sveit-
um að hafa í stofum sínum sérstök ílát til að hrækja í. Feir tóku
upp þessa nýbreytni eftir heldri mönnum, en þeir höfðu vanist
henni í Danmörku. Tar er hrákaílátið kallað Spyttebakke og hér
var það því auðvitað nefnt spýtubakki. Síðan kom upp orðið
hrákadallur.
En hér var ekki þörf á nýju orði. Fornmenn höfðu ílát til