Eimreiðin - 01.01.1911, Blaðsíða 35

35
eyði »Bláa-dauða« liggja eins og torfu yfir dölunum, og nú sjá
þau loks »Hvíta-dauða« herja á héraðið.
Pau hafa margs að minnast.
Pau eru ekki léttúðug eins og þjóðin, sem starir sig blinda
á fornaldarfrægð sína — svo blinda, að hún gleymir því beiska
og banvæna í fortíð sinni, gleymir því, sem lagt hefir býlin í eyði,
drepið dáð úr kynslóðunum og — getur komið aftur. — Pjóðin,
sem ekki þorir að horfast í augu við sína eigin fortíð.
Það var sumarið 1784, sumar dauðans og eymdarinnar á
Islandi.
Loftið var þrungið af svælu úr eldgýgunum við Skaftá og
sólin var rauð um hádegi í miðjum júlímánuði, rauð og geislalaus,
eins og hálfkólnuð járnkringla.
Fjöllin stóðu sveipuð blárri eldmóðu og urðu varla aðgreind
frá loftinu. Pessi bláa móða fylti alla dali, lá eins og seig kvoða
yfir heiðunum og gerði alt jafnblátt — sviplaust og óskýrt. Pað
var eins og landið væri sokkið í bláa olíu. Enginn vindur vann
á þessum endalausa bláma, hann bragaði og skalf, en færðist
ekki burtu; það var jafnvel eins og allir vindar væru bundnir eða
lamaðir. Loftið var mollu-heitt, súrt og fúlt, fult af einhverju,
sem gerði það nærri því banvænt. Úr þessari bláu svækju ýrði
við og við þéttum, smáum dropum, sem brendu menn á bert
hörund, upplituðu föt manna og sviðu grasið af jörðunni. Hvert
sem menn litu, var alt brunnið og brælt, svart og gróðurlaust, og
hvarf í titrandi blámann fáa faðma í burtu.
Betta var Blái-dauðinn — orsök og afleiðing móðuharð-
indanna.
Síðan eldarnir við Skaftá tóku að magnast á öndverðu sumri
1783 hafði þessi bláa ólyfjan breiðst út í loftinu. Hún kom með
sunnanblænum norður yfir þverar heiðarnar, Hún kom með norð-
anandvaranum utan af hafinu. Hún kom úr öllum áttum. Pað
var sem landið drægi hana að sér og yfir sig. Og hvarvetna
fylgdu henni feigð og firn.
—- Bá var það morgun einn í júlímánuði, að maður sat í
brekkunni við straumamót Svartár og Blöndu, dálítiö fyrir neðan
götuna, og fjögra vetra stúlkubarn lá sofandi við hlið hans.
3'