Morgunblaðið - 23.01.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ANDRI Snær Magnason fékk Ís-
lensku bókmenntaverðlaunin fyrir
ári fyrir Söguna af bláa hnettinum.
Samhliða bókarskrifunum samdi
hann leikrit um efnið sem hlaut 2.
verðlaun í leikritasamkeppni Þjóð-
leikhússins í tilefni af 50 ára afmæli
þess.
Blái hnötturinn er margslungið
verk. Á yfirborðinu er þetta einföld
útópísk frásögn um villibörn sem
mynda sitt eigið samfélag á eyju í
hafinu djúpa einhvers staðar á hnett-
inum bláa, saga sem sver sig í ætt við
ótal sögur um einangraða barnahópa
í öðrum sögum. Einn meginmunur er
þó á, börnin í leikritinu eru á engan
hátt upp á fullorðna komin og í raun
er hugtakið „fullorðinn“ ekki til sem
viðmið við þá eiginleika barnsins.
Þetta er mjög athyglisvert ef skoðað
er að hugtakið „barn“ er allajafna
skilið svo að það sé ung mannvera
sem mun fullorðnast. Hér eru börn
börn af því að þau hafa sömu eigin-
leika og börnin sem horfa á ævintýra-
leikinn.
Ógnin sem breytir samfélaginu
kemur utan úr geimnum. Glaumur
Geimmundsson kemur inn í fyrir-
myndarsamfélag barnanna og koll-
steypir því. Hann er ekki illmenni í
venjulegum skilningi þess orðs, en
hann er búinn öllum þeim eiginleik-
um sem einkenna lýðskrumara, eig-
inleikum sem gera hann enn hættu-
legri börnunum og því sem gera þeim
kleift að lifa í sátt við sjálf sig og um-
hverfi sitt í byrjun leiksins. Kjartan
Guðjónsson fór á kostum í hlutverk-
inu. Með sannfæringarkrafti sínum
tókst honum að umturna öllum þeim
gildum sem samfélag þeirra byggir á.
Boðskapur verksins felst í þeirri and-
stæðu sem skapast á milli kenninga
hans og afleiðinga þess að þeim er
hrint í framkvæmd og grundvallar-
sakleysi þess samfélags sem um-
breytist fyrir tilverknað hans. Hið illa
er hér afleiðing gjörða breyskrar
manneskju – einstaklega raunsæis-
legt viðhorf í annars ævintýralegri
frásögn.
Inga María Valdimarsdóttir og
Atli Rafn Sigurðarson leika Huldu og
Brimi, fulltrúa andófsins í leikritinu,
persónur sem vegna reynslu sinnar
af kjörum barnanna hinum megin á
hnettinum þroskast, taka afstöðu og
berjast fyrir hugsjónum sínum og
valda þannig straumhvörfum í verk-
inu. Barátta þeirra fyrir því að nagl-
inn verði dreginn úr sólinni og börn-
unum hinum megin á hnettinum
verði bjargað frá eilífu myrkri og loks
hungurdauða er táknræn fyrir
stærsta siðferðisvanda okkar jarðar-
búa í dag. Viðbrögð Glaums eru
dæmigerð fyrir þær skammtíma-
lausnir sem viðgangast og eru til þess
gerðar að slá ryki í augu almennings.
Inga María leikur Huldu með þeim
krafti og þeirri þrautseigju sem hlut-
verkið þarfnast. Atli Rafn ljær Brimi
viðkvæma lund og barnslegan ákafa,
en leikararnir eru í heild afar trú-
verðugir í túlkun sinni á því barns-
lega. Af leikurum í minni hlutverkum
sem allir léku fleiri en eitt hlutverk er
Bjarni Haukur Þórsson sérstaklega
eftirminnilegur sem björninn, Linda
Ásgeirsdóttir sem hýenan, Guð-
mundur Ingi Þorvaldsson sem
Rökkvi og Valur Freyr Einarsson
sem hinn hrelldi Örvar, bráð hýen-
unnar. Auk þess vakti Nanna Kristín
Magnúsdóttir athygli fyrir einbeittan
og jafnan leik í öllum atriðum. Hún,
Linda Ásgeirsdóttur og Marta Nor-
dal léku saman köngurlóaþrenningu í
mjög vel heppnuðu og hrollvekjandi
atriði. Auk þeirra sem upp hafa verið
taldir léku í verkinu sjö statistar sem
komu fram í hinum fjölmörgu hóp-
atriðum og stóðu sig yfirleitt með
ágætum.
Á sviðinu er sköpuð ævintýraleg
töfraveröld úr verkinu og hinn mynd-
ræni þáttur á stóran þátt í því að gera
verkið aðgengilegt börnum sem eru
ekki komin í grunnskóla og eiga erf-
iðara með að tileinka sér boðskap
verksins. Búningar Glaums eru mjög
fjölbreyttir og litríkir án þess að glata
hinni táknrænu tilvísun. Gráminn er
allsráðandi í kulda og myrkri andfæt-
linganna og grár er notaður út í gegn
sem litur ógnar, sorgar og elli í beinni
andstöðu við litríka búninga barn-
anna sem búa við eilíft sólarljós. Hér
koma kostir Axel Hallkels sem leik-
myndahönnuðar berlega í ljós; ald-
inum hlaðnar eikur mynda stílhreina
umgjörð um autt hringsviðið; hér er
mikið lagt upp úr tilfinningu fyrir
nægu rými enda ekki vanþörf á –
hópurinn er á fleygiferð mikinn hluta
sýningarinnar. Ljósin marka hinn
gífurlega mun birtu og myrkurs,
gráma og skærra lita.
Þessi sýning höfðar til víðs áhorf-
endahóps – yngstu börnin geta
gleymt sér í litríkum ævintýraheim-
inum, þau eldri velt fyrir sér boðskap
verksins og hinir fullorðnu getið sér
til um hverjar séu fyrirmyndir
Glaums í hinum ýmsu birtingar-
myndum. Þetta er ágengt verk sem
fær hvern og einn til að spyrja sig
þeirrar spurningar sem mestu skiptir
um framtíð þeirrar plánetu sem við
byggjum; hverju vil ég fórna af mín-
um lífsgæðum til að þeir sem verr eru
settir í heiminum geti líka notið lífs-
ins. Er ekki kominn tími til að draga
naglann úr sólinni?
Að draga
naglann úr
sólinni
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Höfundur Bláa hnattarins, Andri Snær Magnason, hylltur í leikslok.
LEIKLIST
Þ j ó ð l e i k h ú s i ð
Höfundur: Andri Snær Magnason.
Leikstjóri: Þórhallur Sigurðsson.
Tónlist: múm. Lýsing: Björn Berg-
steinn Guðmundsson. Leikmynd og
búningar: Axel Hallkell. Útfærsla á
búningum: Margrét Sigurðardóttir.
Grímur: Stefán Jörgen Ágústsson.
Dansar: Ástrós Gunnarsdóttir.
Sögumaður: Helga E. Jónsdóttir.
Leikarar: Anna Brynja Baldurs-
dóttir, Atli Þ. Albertsson, Atli Rafn
Sigurðarson, Árni Egill Örnólfsson,
Bjarni Haukur Þórsson, Guðjón
Davíð Karlsson, Guðmundur Ingi
Þorvaldsson, Halldóra Harð-
ardóttir, Inga María Valdimars-
dóttir, Kjartan Guðjónsson, Linda
Ásgeirsdóttir, Marta Nordal,
Nanna Kristín Magnúsdóttir,
Sveinn Kjarval, Valur Freyr Ein-
arsson og Þórdís Elva Þorvalds-
dóttir. Sunnudagur 21. janúar.
BLÁI HNÖTTURINN
Sveinn Haraldsson
ÞAÐ er merkilegt að sjá þessa
litlu sýningu á verkum Kristjáns
Davíðssonar. Við erum vön að sjá
frekar stór verk eftir Kristján þar
sem rómuð sveifla hans nýtur sín í
léttum og leikandi pensildansi. Hér
eru það hins vegar smámyndir frá
ofanverðum sjötta áratugnum –
Kristján hélt einmitt sýningu árið
1958 á lýrískum abstraktmyndum –
sem vitna um upphaf hans sem ex-
pressjónísks abstraktmálara þótt
hann væri þá þegar búinn að sýna af
sér óvenju frjálslega takta í drjúgan
áratug.
Það er ef til vill þykkt litarins sem
fyrst vekur athygli áhorfandans.
Miðað við síðari tíma þróun eru
þessar frekar smáu myndir í austur-
herbergi Ásmundarsalar við
Freyjugötu þykkt smurðar. Það er
eins og listamaðurinn sé að kanna
eðli málningarinnar fremur en sjálf-
an litinn og hvernig byggja megi
upp efnismikla áferð.
Meginvirknin er í miðju flestra
málverkanna líkt og þar sé að finna
eldfjall sem veiti hraunlækjum yfir
barma sína. Bein tengslin við ís-
lenska náttúru – og þá einkum jarð-
fræði hennar – eru ef til vill augljós-
ari í þessum smáu verkum en stóru
dúkunum sem síðar komu. Það
bendir til þess að tengslin við hið
sýnilega landslag séu enn býsna
sterk.
Hins vegar má sjá að allt er hér til
staðar sem síðar átti eftir að ein-
kenna vinnubrögð Kristjáns. Það er
einungis stærðin sem á eftir að
koma og sterkari litasambönd.
Frammi fyrir sumum þessara
mynda verður manni frekar hugsað
til Fautrier og Wols en þeirra lit-
fjörugu verka sem Kristján átti síð-
ar eftir að mála.
Þannig fer mun meira fyrir heit-
um jarðlitum en títt er um síðari
myndir Kristjáns. Pensildrættirnir
eru heldur ekki lausir undan áhrif-
um austurlensks myndleturs. Önnur
verk bera með sér ákveðnari ein-
kenni táknrænnar myndgerðar,
ekki ósvipaðri þeirri sem Klee
stundaði en könnun efniviðarins var
einmitt sérgrein hans.
Það er vissulega upplýsandi að sjá
sýningu sem þessa og rifja upp þá
tíð þegar ljóðræn abstraktlist var að
leysa geometríska abstraktlist af
hólmi. Þótt ekki sé langt um liðið frá
því þessar myndir voru málaðar hef-
ur mikið vatn runnið til sjávar.
Þannig er vert að bregða upp glefs-
um úr eigu Listasafns ASÍ til að
minna okkur á hvernig einn fremsti
listmálari okkar nálgaðist viðfangs-
efni sitt fyrir ríflega fjörutíu árum.
Þótt ekki sé bein þörf fyrir sýn-
ingarskrá væri óneitanlega fróð-
legra ef einhverjar upplýsingar
fylgdu sýningunni aðrar en nöfn
myndanna og ártöl. Fjölritaður ein-
blöðungur mundi vissulega duga.
Halldór Björn Runólfsson
Á ljóðrænum nótum
MYNDLIST
L i s t a s a f n A S Í
Til 28. janúar. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 14–18.
MÁLVERK –
KRISTJÁN DAVÍÐSSON
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Verk eftir Kristján Davíðsson á sýningu Listasafns ASÍ.
MYNDLISTARSÝNING Eggerts
Magnússonar stendur yfir í Menn-
ingarmiðstöðinni Gerðubergi þessa
dagana. Á sýningunni eru 29 olíu-
málverk sem flest eru unnin sl. ár,
en einnig er þar að finna eldri verk.
Sýningin stendur til 18. febrúar.
Eggert Magnússon er 85 ára að
aldri, en hann byrjaði að mála upp
úr 1960, þegar draga tók úr sigl-
ingum hjá honum en hann hefur
verið sjómaður frá unglingsaldri.
Eggert er einn af þekktari nævist-
um landsins, en hann er sjálfmennt-
aður listamaður. „Það er einhver
listræna í ættinni, systur mínar hafa
þetta einnig í sér. Við erum komin
af Miðdalsættinni, eins og Guð-
mundur frá Miðdal,“ segir Eggert.
Myndirnar á sýningunni eru með
líku sniði og þær hafa verið á fyrri
sýningum. „Ég mála mikið lands-
lagsmyndir og gamlar minningar,
m.a. frá sjóferðunum.“
Eggert hefur siglt víða um ævina
og má sjá merki þess, m.a. í mynd-
um frá Gambíu og af Fujifjalli. Þá
sýna margar myndir fisk- og hval-
veiðar og á einni koma ísbirnir við
sögu.
Sýning Eggerts hefur einnig yfir
sér heimssögulegt yfirbragð, en
margar lýsa minningum hans frá
því í stríðinu. Myndin „Bismark út
af Hellissandi“ sýnir herskip í orr-
ustu úti fyrir jökli. ,,Það var mikil
sjóorrusta norður af Ströndum í
maí 1941,“ segir Eggert. Þar sökk
herskipið Hood og 1.422 menn fór-
ust. Orrustan barst síðan vestur fyr-
ir land, niður allt Grænlandssundið
og sást síðast til hennar út af Hellis-
sandi þaðan sem myndin mín er.“
Þá hefur Eggert fært í mynd
sögulega atburði á borð við Pearl
Harbor-árásina, heimsókn Church-
ills til Reykjavíkur og komu loft-
farsins Zeppelín. Atómógnin er síð-
an tjáð í myndinni
„Atómsprengjan“ sem myndar
sterka andstæðu við friðsælar nátt-
úrulífsmyndirnar.
Eggert segir myndlistina fyrst og
fremst stytta sér stundir á eftir-
launaaldrinum. Vel hafi hins vegar
gengið, allar myndir seldust á sýn-
ingu sem hann hélt í Gerðubergi
fyrir þremur árum, og nú hafi 21 af
29 verkum selst strax á frumsýning-
ardaginn.
Morgunblaðið/Ásdís
Eggert við myndirnar „Churchill kveður Reykjavík“ og „Skógareldur“.
Málar minningar