Morgunblaðið - 23.01.2001, Blaðsíða 38

MENNTUN
38 ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
B
ÖRN eru snjöll á ólík-
um sviðum. Greind
þeirra er ekki einsleit,
heldur birtist hún á
marga vegu. Barn hef-
ur hæfileika til að átta sig á rök-
legum og tölulegum mynstrum,
annað barn sýnir góða hæfni í
mannlegum samskiptum. Mikil-
vægt er að meta þessa hæfni að
verðleikum og rækta. Til er kenn-
ing um mannlega greind sem hefur
reynst vel til að varpa ljósi á hæfi-
leika mannsins og sem hefur brotið
sér leið til kennara sem nýta sér
hana í daglegri kennslu. Höfundur
kenningarinnar er Bandaríkjamað-
urinn Howard Gardner, prófessor í
sálar- og menntunarfræðum við
Harvard-háskólann og prófessor í
taugafræði við Boston-háskóla.
Gardner vann að rannsókn um
mannlega möguleika og birti nið-
urstöður sínar árið 1983 í bókinni
Frames of Minds, en þar skipti
hann mannlegri greind í sjö
greindir. Hann notar enska hug-
takið intelligence í fleirtölu og í
umfjöllun um kenningu hans verð-
ur að gefa hugtakinu greind fleir-
töluna greindir. Hver manneskja
er því með margar greindir. Síðar
bættist áttunda greindin við hjá
Gardner og hann vinnur að rann-
sóknum á þeirri níundu.
Vinsældirnar komu
höfundi á óvart
Greindirnar nefnast: 1) mál-
greind (Linguistic Intelligence), 2)
rök- og stærðfræðigreind (Logical-
mathemathical Intelligence), 3)
rýmisgreind (Spatical Intelli-
gence), 4) hreyfigreind (Bodily-
Kinesthetic Intelligence), 5) tón-
listargreind (Musical Intelligence),
6) samskiptagreind (Interpersonal
Intelligence), 7) sjálfsþekkingar-
greind (Intrapersonal Intelli-
gence), 8) umhverfisgreind (Nat-
uralist Intelligence). Níunda
greindin gæti orðið tilvistar- eða
heimspekigreind (Existential In-
telligence). Eitt af átta skilyrðum
Gardners fyrir nafngiftinni
„greind“ er að hægt sé að finna
höfuðstöðvar hennar í heilanum, d.
tónlistargreind er í hægri gagn-
augageira. Greindirnar vinna sam-
an á flókinn hátt og hver einstak-
lingur hefur sinn greindaprófíl.
Erla Kristjánsdóttir, lektor við
Kennaraháskóla Íslands, kynntist
fjölgreindarkenningu Gardners er
hún nam við Harvard-háskólann
og hefur haldið henni á lofti frá því
hún hóf störf við KHÍ árið 1985.
„Gardner leitaði víða fanga áður en
hann bar fram niðurstöður sínar,
m.a. í vinnu sína með heilasködd-
uðu fólki,“ segir Erla, „hann notar
þverfaglega aðferð og leitar fanga
í mörgum fræðigreinum.“
Erla segir að það hafi komið
Gardner í opna skjöldu hversu vin-
sæl kenning hans um fjölgreind
(multiple intelligences) varð meðal
kennara og skólamanna, og hann
hafi í framhaldi af því farið að
skoða tengsl hennar við uppeldi og
skólastarf og segja má að þar
standi hann á fræðigrunni Johns
Dewey (Sjá Hugsun og menntun e.
Dewey, Rannsóknarstofnun KHÍ,
2000).
Málgreind og rökgreind hefur
verið hampað á Vesturlöndum
Fjölgreindarkenningin virðist
vera ágætt tæki til að auka jöfnuð
í skólastofunni og til að stuðla að
því að fleiri einstaklingar fái tæki-
færi til að njóta sín. Í henni felst
engin uppskrift, heldur aðeins víð-
ari sýn á mannlega möguleika.
Kenningin hefur varpað skýru ljósi
á það sem margir skólamenn gerðu
sér óljósa grein fyrir, að skólinn
hafi lagt áherslu á alltof fáa hæfi-
leika, aðallega þætti sem flokkast
undir málgreind og rök- og stærð-
fræðigreind. Vægi ýmissa þátta
greindarinnar birtist m.a. í því að í
framhaldsskóla geti t.d. verið
skylda til stúdentsprófs að taka 17
einingar í stærðfræði en aðeins 3 í
heimspeki eða t.d. tónfræðum.
Gardner hefur m.a. með því að
nefna svæði greindarinnar í heila-
berki opinberað að skólakerfið hafi
oft og tíðum ofmetið gildi tiltek-
inna greindarþátta á kostnað ann-
arra.
„En sagan og samfélagið
ákvarða vissulega á hverjum tíma
hvaða greind er mest metin,“ segir
Erla. „Vestræn samfélög hafa
hampað málgreind og rökgreind,
en til eru önnur samfélög þar sem
t.d. tónlistar- og hreyfigreind eru í
mestum metum. Núna, vegna
áherslunnar á þjónustu og við-
skipti á Vesturlöndum, er sam-
skiptagreind og sjálfsþekkingar-
greind að verða það sem
atvinnulífið sækist mest eftir,
ásamt rök- og stærðfræðigreind
sökum tækninnar.“
Hverju á menntun að
efla skilning á?
Erla segir að Howard Gardner
leggi nú mikla áherslu á spurn-
inguna um menntun. „Hverju á
menntun að efla skilning á?“ Og
hann svarar: Hinum eðlisfræðilega
heimi, hinum líffræðilega heimi,
heimi mannsins, heimi afurða
mannsins, og heimi sjálfsins. Hug-
myndin er einfaldlega að gefa
börnum tækifæri til að þroskast
sem hæfir einstaklingar, að mennt-
unin geri þau að góðum mann-
eskjum. Til að öðlast skilning á
heimi mannsins og heimi sjálfsins
þarf að læra um tilfinningar, hugs-
un og samskipti því það er fyrst og
fremst það sem gerir okkur að
mönnum.
Kenningin er að allir einstak-
lingar hafi alla þessa flokka
greindar og að menntun eigi að
veita tækifæri til að þroska þá alla
og e.t.v. að velja svo einhverja til
að leggja sérstaka rækt við.
Áhugi íslenskra
kennara góður
„Kenning Gardners varð vinsæl
meðal kennara vegna þess að þeir
hafa alltaf vitað að börn hafa mis-
munandi hæfileika, að sum þeirra
eru góð í stærðfræði og önnur í
dansi eða fótbolta. Það sem skiptir
mestu máli er að viðurkenna fjöl-
breytileikann og virða.“ Áhuginn á
fjölgreindarkenningunni er vax-
andi á Íslandi. Nokkrir íslenskir
kennarar hafa unnið markvisst
með fjölgreindarkenninguna í
skólastofunni. Kennarafélögin
héldu svo skólamálaþing árið 1999
um fjölgreindarkenningu Howards
Gardners. Þar sýndi Kristín Dýr-
fjörð, lektor við Háskólann á Ak-
ureyri, leikskólann í ljósi kenning-
ar Gardners, Esther Ágústsdóttir
grunnskólann og Guðrún Geirs-
dóttir, lektor við Háskóla Íslands,
fjallaði um kenninguna í tengslum
við menntun framhaldsskólakenn-
ara. Aðalfyrirlesari var dr. Thomas
Armstrong, sálfræðingur frá Clov-
erdale í Kaliforníu. Haustþing
Kennarasambands Norðurlands
vestra sl. haust fjallaði einnig um
kenningu Gardners.
Í Kennaraháskóla Íslands er
fjölgreindarkenningin kynnt öllum
verðandi grunnskólakennurum,
þar er m.a. bókin Multiple Intelli-
gences in the Classroom eftir
Armstrong lesin. Í framhaldsnám-
inu er boðið fram námskeið þar
sem nemendur lesa m.a. bækur
eftir Gardner (hann hefur skrifað
18 bækur). Erla hefur einnig
kynnt fjölgreindarkenninguna á
endurmenntunarnámskeiðum á
vegum Símenntunarstofnunar KHÍ
og Fræðslumiðstöðvar Reykjavík-
ur. Hún verður næst með nám-
skeið fyrir almenning um fjöl-
greind hjá Mími/tómstundkólanum
(www.mimir.is) í mars nk, s. 588-
7272.
Að nota bestu gáfuna
sína til að leysa verkefni
Erla segir að þótt kenningin sé
engin uppskrift sé einkum unnið
með hana í skólastofunni á þrenn-
an hátt: Í fyrsta lagi með því að
kenna þær hefðbundnu námsgrein-
ar sem höfða til samsvarandi
greinda, t.d. stærðfræði, mál,
myndmennt og íþróttir. Í öðru lagi
með því að gefa nemendum kost á
því að nota greind eða greindir
sem þeir eru sterkir í til að læra
ýmis viðfangsefni, t.d. tónlistar-
greind til að læra stærðfræði,
hreyfigreind til að læra mál o.s.frv.
Ef nemendur fá að nota það form
sem hentar þeim best til að leysa
verkefni byggir það upp sjálfs-
traust með þeim. Þá gefst þeim
tækifæri til að nota þá gáfu sem
gefst þeim best. Einnig minnkar
það líkurnar á að nemendum sé
refsað fyrir þá greind sem þeir eru
sterkastir í, t.d. samskiptagreind
eða hreyfigreind. Hversu mikils er
það í raun metið í skólum þegar
börn vinna af innlifun og kappi að
t.d. leikriti eða öðru félagslífi?
Gegn veldi skriflegra prófa
Í þriðja lagi með því að kenna
nemendum um greindirnar og
hjálpa þeim við að þróa og þroska
þær allar. Armstrong, sem hefur
unnið mjög vel að því að gera
kenninguna aðgengilega fyrir
kennara og nemendur, hefur gefið
greindunum nöfn sem ung börn
eiga auðvelt með að skilja og nota.
Orðsnjall (word smart), röksnjall
(number/reasoning smart), tón-
snjall (music smart), myndsnjall
(picture smart), hreyfisnjall (body
smart), félagssnjall (people smart),
Fjölgreind/ Kennarar hafa hrifist af kenningu Howards Gardners um átta þætti mannlegrar greindar, enda fell-
ur hún vel að starfinu í skólastofunni. Hún virðist duga til að gáfur allra nemenda fái að eflast. Kenningin er
mannúðleg, börnum vinsamleg og virðist virka. Gunnar Hersveinn kynnti sér þessa snjöllu þverfaglegu kenn-
ingu og ræddi við Erlu Kristjánsdóttur sem hefur haldið henni á lofti og kynnt fyrir kennaraefnum í KHÍ.
Margþættar
námsgáfur
skólabarna
Morgunblaðið/Kristinn
Kennarinn spyr sig m.a.: Hvernig get ég beitt tónlist eða umhverfishljóðum, eða dregið fram lykilatriði á
taktfastan og melódískan hátt? Erla Kristjánsdóttir, lektor við Kennaraháskóla Íslands.
 Skólakerfið hefur lagt of mikla
áherslu á of fáa hæfileika.
 Kenningin er ágætt tæki til
að auka jöfnuð í skólastofunni.
● Málgreind: Næmi fyrir hljóð-
um, gerð, merkingu og hlutverk-
um orða og tungumáls. Kemur
glöggt í ljós hjá þeim sem tala á
opinberum vettvangi, blaðamönn-
um, rithöfundum og ljóðskáldum.
Er afar mikið notuð í námi og
kennslu.
● Rök- og stærðfræðigreind:
Hæfileiki til að átta sig á röklegum
og tölulegum mynstrum; hæfileiki
til að fást við langar rökleiðslur.
Augljós hjá vísindamönnum,
stærðfræðingum og rannsóknar-
lögreglumönnum. Að átta sig á
mynstrum og tengslum.
● Rýmisgreind: Hæfni til að
skynja hinn sýnilega rýmisheim
nákvæmlega og til að ummynda
fyrstu skynjun. Augljós hjá mál-
urum, myndhöggvurum, arkitekt-
um og flugmönnum. Felur í sér
færni stil að stýra e-u í rýminu,
t.d. bíl. Líflegt ímyndunarafl.
● Hreyfigreind: Hæfni til að hafa
stjórn á eigin líkama og til að
handleika hluti, beita verkfærum.
Dansarar og íþróttafólk sýnir
hreyfigreind og einnig þeir sem
reiða sig á samhæfingu alls líkam-
ans eins og gullsmiðir og skurð-
læknar. Felur í sér næmt tíma-
skyn.
● Tónlistargreind: Hæfni til að
framleiða og meta að verðleikum
takt, tónhæð, tónblæ; að meta
form tónskynjunar. Hún er aug-
ljós hjá söngvurum, hljóðfæraleik-
urum, tónskáldum, tónlistargagn-
rýnendum, hljóðmönnum og
færum hlustendum. Hún kemur
fyrst í ljós af öllum greindarþátt-
um. Mörg af bestu tónskáldum
heimsins byrjuðu að semja á
barnsaldri. Slík afrek eiga sér ekki
stað á öðrum greindarsviðum hjá
ungum börnum.
● Samskiptagreind: Hæfni til að
átta sig á og bregðast rétt við hug-
arástandi, skapgerð, áhuga og
óskum annarra. Augljós hjá kenn-
urum, ráðgjöfum, meðferðarsér-
fræðingum, prestum og stjórn-
málamönnum. Hæfni til samstarfs
og næmi á yrt og óyrt tjáskipti.
Hæfileiki til að hugleiða mörg
sjónarmið.
● Sjálfsþekkingargreind: Að-
gangur að eigin tilfinningalífi og
hæfni til að greina á milli tilfinn-
inga sinna, þekking á eigin veik-
leika sínum og styrkleika. Augljós
hjá geðlæknum, heimspekingum
og andlegum leiðtogum. Næmi til
að öðlast sjálfsvitund og geta til að
þróa og tjá tilfinningar. Þroskast
síðast af öllum greindarþáttunum.
● Umhverfisgreind: Leikni í að
greina tegundir; þekkja skyldar
tegundir. Augljós hjá garðyrkju-
mönnum, grasafræðingum, veður-
athugunarmönnum og kokkum.
Næmi fyrir fyrirbrigðum náttúr-
unnar og umhverfis. Hæfileiki til
að rata.
Hver er þín sterkasta/greindasta hlið?