Morgunblaðið - 10.02.2001, Blaðsíða 13

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2001 13
ÞAÐ VAR samdóma álit manna að umsókn-ir hafi almennt verið mjög vandaðar í árog sagði Hafliði Gíslason, formaðurRannís, að þó fjöldi umsókna væri svip-
aður ár frá ári væri áberandi hversu sífellt fjölgaði
betri umsóknum um styrki. Hafliði sagði þetta vera
til marks um mikinn þrótt í vísinda- og rannsókn-
arstarfi á Íslandi, sem beindist ekki aðeins að
menningu heldur efnahagslífi og tækni og þróun í
atvinnulífinu. Framlög ríkisins til sjóða Rannsókn-
arráðs verða aukin um 50 milljónir í ár. 10 milljónir
fara í rannsókna- og námssjóð og 40 m.kr. til Vís-
indasjóðs. „Menntamálaráðuneytið hefur gefið fyr-
irheit um að þessari aukningu verði haldið áfram á
næstu árum og því vonumst við hér til þess að á
næstu þremur árum muni ráðstöfunarfé vísinda-
sjóðs tvöfaldast og verði á núvirði 300 milljónir,“
sagði Hafliði og kvað þessa ákvörðun eiga eftir að
auðvelda vinnu úthlutunarnefnda þar sem umsókn-
ir um styrki í Vísindasjóð hefði verið þrefalt hærri
heldur en ráðstöfunarfé hingað til.
Tækifæri til að efla grunnvísindi
Einar Matthíasson, formaður úthlutunarnefndar
Tæknisjóðs, sagði að sjóðnum hafi borist 101 um-
sókn um verkefnastyrki í ár og þar af 24 til fram-
haldsverkefna. Sérstök fagráð mátu 78 umsóknir
styrkhæfar, en til úthlutunar voru 120 milljónir
króna. Í tillögum sínum reyndi úthlutunarnefnd að
tryggja að styrkveiting gæfi færi á að framkvæma
meginhluta áætlaðra verkþátta og var því einungis
fært að styrkja hluta þeirra mörgu áhugaverðu
verkefna sem sótt var um styrk til. Að fengnum til-
lögum úthlutunarnefndar, samþykkti Rannsóknar-
ráð Íslands að veita 46 umsóknum stuðning þar sem
hæsti styrkur á árinu 2001 verði 6 milljónir en með-
alstyrkur til nýrra verkefna er 2,6 m.kr. sem er
aukning um 500 þúsund á milli ára. Einar sagði
ánægjulegt að geta þess að ásamt reyndum vís-
indamönnum og sérfræðingum, vinni líka stúdentar
og ungir vísindamenn að fjölda verkefnanna sem
sum hver séu einnig liður í námi þeirra. „Nefndin
telur slíka samsetningu verkefna afar jákvæða og
sameina þau markmið að mennta og þjálfa ungt
rannsóknarfólk um leið og stuðlað er að nýsköpun
og uppbyggingu nýrra þekkingar í íslensku at-
vinnulífi.“
170 styrkjum að heildarupphæð 182,65 milljón-
um var úthlutað úr Vísindasjóði í ár. Guðmundur
Sigvaldason, formaður úthlutunarnefndar Vísinda-
sjóðs sagði aukinn úthlutunarkost Vísindasjóðs
vissulega mikið fagnaðarefni en hinu væri ekki að
leyna að íslenskt samfélag væri enn að hafna tæki-
færum til að fjárfesta í „hugviti og eldmóði aragrúa
manna og kvenna sem hafa varið bestu árum ævi
sinnar í að afla vísindalegrar menntunar og hæfni í
þeim tilgangi einum að geta boðið þessu samfélagi
þjónustu sína,“ sagði Guðmundur og bætti við að út-
hlutunin væri því enn einu sinni tengd blendnum til-
finningum en það væri ósk sín að Vísindasjóður
gæti með vaxandi getu haft tækifæri til að efla
grunnvísindi á Íslandi.
Verðugir fulltrúar styrkþega
Fjögur rannsóknarverkefni voru kynnt sérstak-
lega á fundinum sem þóttu verðugir fulltrúar þeirra
verkefna sem hlutu styrk á árinu.
Sigurður Brynjólfsson, prófessor í vélaverkfræði
við Háskóla Íslands, kynnti verkefni sitt Tenging
gervifótar við bein. Þátttakendur í verkefninu eru
Verkfræðistofnun HÍ og Össur hf. Nýnæmi verk-
efnisins er að athuga möguleikana á að tengja
gervifót beint við bein, en slíkt hefur ekki verið gert
áður, þar sem í dag eru gervifætur tengdir við stúf
með hulsu sem smeygt er upp á stúfinn. Nokkrar
gerðir eru til af hulsum s.s. teygjanlegar sílikon-
hulsur eða harðar trefjastyrktar hulsur. Sigurður
sagði ýmis vandamál tengjast notkun hulsa, stúf-
urinn á það t.d. til að breyta sér vegna bjúgs, síli-
konið formbreytist með tíma og skrið milli hulsu og
húðar veldur núningi og óþægindum enda er húð
stúfsins oft afar viðkvæm. Sigurður sagði það því
spennandi afrakstur að finna nýja aðferð til að
hjálpa þessu fólki. Verkefnið væri einnig þverfag-
legt og tengir greinar eins og verkfræði, læknis-
fræði, sjúkraþjálfun og hreyfifræði í eina samvirk-
andi heild sem beitir ólíkum aðferðum og nálgunum
í leit að sama marki. Verkefnið hlaut styrk frá
Tæknisjóði upp á 3,2 milljónir króna á ári í þrjú ár.
Rannsóknir í fiskeldi
hljóta hæsta styrkinn
Heiðdís Smáradóttir, rannsóknar- og þróunar-
stjóri hjá Fiskeldi Eyjafjarðar, kynnti verkefni sitt
og Rannveigar Björnsdóttur, lektors við Háskólann
á Akureyri, um Aðferðir til stýringar örveruflóru í
startfóðurkerjum lúðulirfa. Þátttakendur í verkefn-
inu eru Fiskeldi Eyjafjarðar hf. (Fiskey) og Rann-
sóknarstofnun fiskiðnaðarins, Akureyri. Starfsemi
Fiskeyjar hefur vaxið mikið á sl. árum og er nú svo
komið að fyrirtækið er í dag einn stærsti framleið-
andi lúðuseiða í heiminum, með 50% heimsfram-
leiðslu seiða árið 2000. Heiðdís sagði stríðeldisum-
hverfi lúðulirfa fylgja mikið lífrænt álag þar sem
bakteríufjöldi og samsetning bakteríuflórunnar
væru þættir sem hafa mikið að segja um eldisár-
angur. Þann bætta árangur sem náðst hefur hjá
Fiskey má að sögn Heiðdísar rekja að miklu leyti til
aðgerða sem miða að fækkun baktería í eldisum-
hverfinu og er markmið verkefnisins að ná enn
betri tökum á þeim aðferðum sem beitt er í dag. Ný-
legar athuganir hjá Fiskey hafa bent til þess að
hægt sé að nota ólífrænt efni í stað náttúrulegra
þörunga og því hugsanlegt að hægt væri að minnka
lífrænt álag í eldisumhverfinu með því að hamla
vexti óæskilegra baktería. Ávinningur verkefnisins
væri því minni áhætta og aukið öryggi, vinnusparn-
aður, stöðugra umhverfi, þ.e. ná bættum árangri og
aukinni hagkvæmni í eldinu. Þetta verkefni hlýtur
hæsta einstaka styrk ársins eða 6 milljónir á ári í
tvö ár.
Hafsbotninn kortlagður
Þriðja verkefnið Sprungur, setlög, jarðhiti og
jarðskorpuhreyfingar í Tjörnesbrotabeltinu kynnti
verkefnisstjóri þess Bryndís Brandsdóttir hjá
Raunvísindadeild HÍ. Hún sagði markmið verkefn-
isins að kortleggja misgengi og setlög í Tjörnes-
brotabeltinu í þrívídd niður á 1000 til 2000 metra
dýpi. Við verkefnið verða notuð tvenns konar end-
urkastsmælitæki sem bandarískir samstarfsmenn
verkefnisins koma með hingað til lands. Þessi tæki
hafa ekki verið notuð hérlendis áður en með þeim
má skima hafsbotninn en einnig skoða niður í sjálf
setlögin undir honum. Þessa nýja tækni gerir vís-
indamönnunum unnt að kortleggja hafsbotninn á
mun ítarlegri og fljótvirkari hátt en áður hefur tíð-
kast. Á næsta ári er ætlunin að kortleggja sem mest
af Húsavíkur-Flateyjar misgenginu og skoða sér-
staklega tengingu þess við Eyjafjarðarál. Verkefnið
er unnið í samvinnu við Hafrannsóknastofnun, þar
sem hafrannsóknarskipið Árni Friðriksson skipar
stóran þátt, og Orkustofnun. Með kortlagningu
berg- og setlaga hafsbotnsins eru grunnrannsóknir
á ýmsum sviðum jarðvísinda samþættuð við könnun
á hugsanlegum auðlindum tengdum lekastöðum
gass og olíu og jarðhitasvæðum á hafsbotni. Bryn-
dís sagði verkefnið í raun vera framhald á 30 ára
rannsóknarferli en ný tækni gerði vísindamönnun-
um kleift að „skoða undir Ísland – sjá rætur lands-
ins“. Áætlað er að verkefnið taki 3 til 5 ár en það
hlaut tveggja milljón króna styrk úr Vísindasjóði.
Þekkingarlegur, félagslegur
og hagrænn ávinningur
Jónína Einarsdóttir kynnti rannsókn sína Fyr-
irburar: siðfræðilegar spurningar og daglegt líf sem
hlaut 2,3 m.kr. styrk úr Vísindasjóði. Markmið
rannsóknarinnar er að rannsaka hvernig foreldrar
og aðrir aðstandendur sem og fagfólk bregst við
fyrirburafæðingum. Leitast verður við að svara
spurningum sem snerta siðfræðileg vandamál sem
tengjast slíkum fæðingum og læknisfræðilegri
meðferð barnanna, og því hvernig foreldrar leysa
daglega umönnun þeirra. Með framförum í lækna-
vísindum er nú unnt að bjarga lífi mun fleiri fyr-
irbura en áður og hópur þeirra fer því sístækkandi.
Niðurstöðurnar munu að sögn Jónínu nýtast öllum
þeim sem vinna að því að bæta umönnun og með-
ferð fyrirbura á Íslandi þar sem ávinningurinn sé
þekkingarlegur, félagslegur og hagrænn. Verkefn-
ið er unnið í samstarfi við Barnaspítala Hringsins.
Verkefnastyrkir úr Vísindasjóði og Tæknisjóði Rannsóknarráðs Íslands
Nýsköpun og upp-
bygging þekkingar
Morgunblaðið/Jim Smart
Frá úthlutun styrkjanna. Hafliði Gíslason, formaður Rannís, situr við enda borðsins og honum á hægri hönd er Einar Matthíasson.
’ Með framförum í lækna-vísindum er nú unnt að
bjarga lífi mun fleiri
fyrirbura en áður var. ‘
Rannsóknarráð Íslands (Rannís) tilkynnti á fimmtudag um
úthlutanir til vísindamanna úr tækni- og vísindasjóðum sín-
um fyrir árið 2001. 120 milljónum króna var úthlutað til 46
vísindamanna úr Tæknisjóði og rúmum 182 milljónum
króna til 170 styrkhafa úr Vísindasjóði.
 KRISTJÁN Bragason hefur ver-
ið ráðinn framkvæmdastjóri Starfs-
greinasambands
Íslands.
Kristján
Bragason er 32
ára vinnumark-
aðsfræðingur frá
University of
Warwick á Eng-
landi. Hann hef-
ur starfað sem
sérfræðingur hjá Starfsgreina-
sambandinu frá stofnun þess og
þar áður hjá Verkamannasambandi
Íslands frá 1996. Kristján hefur að
mestu sinnt verkefnum tengdum
fræðslu verkafólks, kjarasamn-
ingum og launakerfum í fisk-
vinnslu.
Nýr fram-
kvæmdastjóri
 GÍSLI Hólmar Jóhannesson
efnafræðingur varði doktors-ritgerð
sína við efnafræðideild University
of Washington í
Seattle í Banda-
ríkjunum þann 1.
júní sl. Ritgerðin
heitir: „Optimal
Hyperplanar
Transition State
Theory“. Hún
fjallar um þróun
á nýrri aðferð til
að reikna fríorkuþröskulda efna-
hvarfa innan virkjunarástandskenn-
ingarinnar (transition state theory).
Aðferðinni er beitt á sveim frum-
einda og sameinda bæði á yfirborði
og í föstu efni. Leiðbeinandi var
Hannes Jónsson, prófessor við
efnafræðideildskólans.
Gísli Hólmar er fæddur í Reykja-
vík 1968. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1988,
lauk B.S. prófi í efnafræði frá Há-
skóla Íslands árið 1992 og Meist-
araprófi í efnafræði frá sama skóla
árið 1995 undir stjórn Ágústs Kvar-
ans. Gísli er nú aðstoðarrannsókn-
arprófessor (postdoc) við CAMP
stofnunina í Danmarks Tekniske
Universitet í Lyngby, Danmörku.
Foreldrar Gísla eru Auður Gísla-
dóttir, bankastarfsmaður og Jó-
hannes H. Jóhannesson, húsa-
smíðameistari. Eiginkona Gísla er
Sigur- laug Sigurjónsdóttir, heima-
vinnandi í Lyngby, og eiga þau þrjú
börn Dagmar, Auði og Goða Hólm-
ar.
Doktor í
efnafræði
FÓLK
Hrossaeigandi
bæti tjón á bíl
HÆSTIRÉTTUR hefur dæmt
hrossaeiganda til að bæta manni tjón
vegna bifreiðar hans sem skemmdist
þegar eitt hrossanna hljóp í veg fyrir
hana. Bifreiðareigandinn var þó
dæmdur til að bera fjórðung tjóns-
ins, þar sem talið var að hann hefði
ekið of hratt miðað við aðstæður.
Í febrúar 1999 varð hestur fyrir bíl
á þjóðvegi í Ölfusi. Drapst hesturinn,
en verulegar skemmdir urðu á bif-
reiðinni. Á þessu svæði var lausa-
ganga stórgripa bönnuð og krafðist
bifreiðareigandinn bóta vegna
skemmdanna. Hann sagði að slysið
mætti rekja til vanrækslu eiganda
hestsins við gæslu hans.
Í málinu kom fram að hesturinn
hafði, ásamt fleiri hrossum í eigu
sama manns, verið kominn út úr
girðingu daginn fyrir slysið. Þá mun
ástand girðinga við land hrossaeig-
andans ekki hafa verið nægjanlega
gott. Hæstiréttur sagði því að rekja
mætti til gáleysis hans að hestarnir
sluppu og gerði honum að bæta tjón
bíleigandans að þremur fjórðu hlut-
um. Bíleigandinn var aftur á móti
talinn hafa ekið of hratt miðað við að-
stæður og í ljósi þess að hann vissi að
lausaganga hrossa var til vandræða
þar sem slysið varð.
♦ ♦ ♦