Morgunblaðið - 10.02.2001, Page 62

SKOÐUN
62 LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR litið er á ný-
sköpun og þróun í ís-
lensku skólastarfi und-
anfarin ár hlutlægum
augum, hljóta allir
sanngjarnir menn að
komast að þeirri niður-
stöðu, að víð séum á
réttri braut. Ábyrgð
hefur verið skilgreind
með nýjum hætti og
lögð er rækt við að
meta árangur með
gegnsæjum hætti.
Meiri upplýsingum
er miðlað um innra
starf skóla en áður og
foreldrar geta því á
auðveldari hátt metið
skóla barna sinna. Virk þátttaka for-
eldra í námi barna sinna skiptir ekki
minna máli en alúð kennara í skóla-
stofunni.
Gæðastarf í einstökum skólum
byggist á gerð skólanámskráa, þar
sem leitast er við að virkja sem flesta
úr samfélagi skólans til þátttöku.
Með sjálfsmati á grundvelli mark-
miða námskránna er síðan tekið á
einstökum þáttum og lagt á ráðin um
það, sem betur má fara.
Ef marka má grein, sem Ágúst
Einarsson, prófessor og formaður
framkvæmdastjórnar Samfylkingar-
innar, ritaði í Morgunblaðið laugar-
daginn 3. febrúar, virðast allar
breytingar á íslenska skólakerfinu
síðustu ár hafa farið fram hjá honum.
Ágúst viðurkennir að minnsta
kosti ekki hið mikla breytinga- og
þróunarstarf, sem hefur verið unnið í
menntamálum undanfarin ár. Hann
lætur þess í engu getið, að háskóla-
stigið hefur tekið stakkaskiptum og
samkeppni milli skóla aukist nem-
endum til hagsbóta. Fjöldi íslenskra
háskólanema hefur fjórfaldast síðan
1977. Lánasjóður íslenskra náms-
manna er öflugri en áður og eykur sí-
fellt þjónustu sína. Styrkir til fram-
haldsskólanema til að jafna
námskostnað eftir búsetu hafa vaxið
jafnt og þétt og settar hafa verið nýj-
ar reglur um þá. Nú geta nemendur
jafnt í dreifbýli sem á höfuðborgar-
svæðinu sótt um þessa styrki, ef þeir
ætla að stunda framhaldsskólanám
utan heimabyggðar.
Ágúst minnist ekki einu orði á
nýju námskrárnar fyrir leikskóla,
grunnskóla, framhaldsskóla og tón-
listarskóla, samfelluna milli skóla-
stiga, aukið fé til námsefnisgerðar og
endurmenntunar kennara, nýtt
skipulag samræmdra prófa, ný inn-
ritunarskilyrði í framhaldsskóla,
nýjar námsbrautir í framhaldsskól-
um, stóraukna samvinnu við atvinnu-
lífið um starfsnám, bætta aðstöðu
fatlaðra nemenda í framhaldsskól-
um, umfangsmiklar rannsóknir á öll-
um þáttum skólstarfs o.fl. o.fl.
Ágúst lætur þess að engu getið, að
átta símenntunarmiðstöðvar hafa á
skömmum tíma skotið rótum um
land allt með þátttöku skóla, sveit-
arfélaga, verkalýðsfélaga og at-
vinnurekenda og stuðningi ríkisins á
grundvelli samninga við mennta-
málaráðuneytið. Af Morgunblaðs-
grein Ágústs verður helst dregin sú
ályktun, að hann hafi ekki hugmynd
um tilvist símenntunarmiðstöðv-
anna, þótt hann segist hafa sérstakar
áhyggjur af þeim, sem eru lítið
menntaðir á vinnumarkaðnum. Hef-
ur átak í þágu símenntunar í raun
farið fram hjá honum? Kýs hann vís-
vitandi að þegja um það?
Framarlega í
upplýsingatækni
Ágúst lætur meira að
segja í það skína, að Ís-
lendingar standi illa
varðandi nýtingu upp-
lýsingatækninnar í
skólastarfi, en birtir þó
engar alþjóðlegar töfl-
ur um það efni, þótt þar
sé verið að bera saman
hluti, sem auðveldast er
að skýra með tölum.
Hlutfallslega flestir
skólar á Íslandi voru
tengdir við Netið í
könnun í 13 OECD-
löndum. Árið 1998 voru
98% grunnskóla með 1.–7. bekk
tengdir netinu, allir grunnskólar
með 8.–10. bekk og allir framhalds-
skólar landsins. Fartölvuvæðing
framhaldsskólanna er hafin og fjar-
kennsla á framhaldsskólastigi vex
jafnt og þétt eins og á háskólastig-
inu. Er leitað hingað frá útlöndum til
að kynnast hinu framsæknasta á
þessu sviði á heimsvísu.
Fáar þjóðir hafa unnið jafnskipu-
lega að því að þróa rafrænt mennta-
kerfi og við en sérfræðingar í sam-
keppnishæfni þjóða telja sterka
fylgni á milli tæknivæðingar í skóla-
kerfinu, það er aðgangs að tölvum og
Neti, og framtíðarstöðu þjóða á al-
þjóðlegum samkeppnislistum. Sam-
kvæmt skýrslu um þessa samkeppn-
ishæfni er Ísland í öðru sæti á eftir
Bandaríkjunum af 59 löndum hvað
varðar notkun á Netinu og í 11. sæti
hvað varðar fjölda einkatölva á hvern
íbúa, þriðja sæti yfir fljótan og ódýr-
an aðgang að Netinu. Alþjóðlegar
samanburðartölur sýna með öðrum
orðum, að Íslendingar standa mjög
framarlega í notkun tölva og Nets-
ins, bæði í skólakerfinu og almennt í
samfélaginu, sem ætti að gefa vís-
bendingu um samkeppnishæfni
menntunar í landinu.
Villandi samanburður
Fjárframlög í alþjóðlegum saman-
burði segja síður en svo allt um stöðu
menntunar á Íslandi. Grein Ágústs
Einarssonar sýnir einmitt, hve vara-
samt er að bera einungis saman tölur
en taka ekki tillit til annarra þátta og
ólíkra aðstæðna í hverju landi.
Ágúst segir, að háskólastigið á Ís-
landi sé hornreka í alþjóðlegum sam-
anburði miðað við tölur frá árinu
1997, þá séum við í 23. sæti af 28
þjóðum og útgjöld til háskólastigsins
séu 0,7% af landsframleiðslunni, en
meðaltalið sé 1%.
Ágúst lætur þess ekki getið, að
tæp 29% þeirra Íslendinga, sem
stunda háskólanám, eru innritaðir í
erlenda háskóla. Þetta hlutfall náms-
manna er miklu hærra hjá okkur en
almennt í samanburðarlöndunum, þó
verjum við sama hlutfalli af lands-
Björn
Bjarnason
Útskriftarhlutfall
íslenskra nemenda
á framhaldsskólastigi,
segir Björn Bjarnason,
er með því hæsta sem
gerist á meðal
OECD-ríkja.
MENNTA-
KERFIÐ
Á RÉTTRI
BRAUT
ÞESSI orð úr Heil-
agri ritningu komu
upp í huga minn þeg-
ar ég las í Morgun-
baðinu að nokkrir
þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins hefðu flutt
frumvarp um að heim-
ilt yrði að selja áfengi
í hverri matvörubúð.
Spurningin um það
hvort við eigum að
vera ábyrg gagnvart
náunga okkar varðar
nefnilega skilin milli
siðmenntaðs sam-
félags og hreinnar
villimennsku. Þar sem
siðfræði frumskógar-
ins ríkir skipta örlög hins minnsta
bróður engu. Þar ræður græðgin
og sjálfselskan för og þar „skipir
mestu máli að maður græði á því“
sem menn taka sér fyrir hendur.
Flestir skyni gæddir menn gera
sér ljóst að því víðar sem vara er á
boðstólum þeim mun meira er
keypt af henni að öðru jöfnu. Það
á enn frekar við um efni, sem
menn verða háðir svo sem áfengi
og tóbak, en venjulegan söluvarn-
ing eins og mjólk og timbur. Þá
skilja einnig flestir að menn eru
ýtnari við að koma þeim varningi á
framfæri sem þeir græða á að
selja heldur en vörnum sem þeir
hagnast ekkert á. Það
var þess vegna ekki
út í bláinn að sú kyn-
slóð stjórnmálamanna
sem færði okkur sjálf-
stæði setti á stofn
sérstaka ríkisverslun
til að dreifa því áfengi
sem Spánverjar
neyddu okkur til að
flytja inn í landið í
byrjun þriðja áratug-
ar aldarinnar sem
leið. Slík skipan mála
átti líka að koma í veg
fyrir að nokkur mað-
ur hefði persónulegan
hag af því að selja
þetta vímuefni. Áhrif-
in af þessari framsýni og ábyrgð-
arkennd voru þau að Íslendingar
drukku minna en aðrar Evrópu-
þjóðir lungann úr öldinni.
Nú er öldin önnur. Inn á Alþingi
hefur slæðst fólk með siðferðisvit-
und sem lætur sig litlu eða engu
skipta að vernda hinn veika gróður
og vera hlíf hinna minnstu bræðra
vorra. Ekki undrast ég afstöðu
fyrsta flutningsmanns. Hann er í
vinnu hjá verslunarráðinu. Hitt er
meira undrunarefni að meðal
flutningsmanna er fólk sem ekki
er vitað til að sé að störfum hjá
einhverjum þeirra sem bíða með
opið ginið eftir að hremma illa
fenginn áfengisgróða. Frumvarp-
inu er fylgt úr hlaði með hæpnum
fullyrðingum og beinum blekking-
um, því er þar til dæmis haldið
fram að allar menningarþjóðir selji
þetta vímuefni í almennum versl-
unum. Frændur vorir Norðmenn
teljast þá ekki til menningarþjóða,
hvað þá Svíar og Finnar. Og hve-
nær hættu Bandaríkjamenn að
teljast menningarþjóð? Það er sem
sé slegin sama gamla platan, reynt
að telja þeim fávísu trú um að það
kerfi sem bestu og þjóðhollustu
menn okkar komu á sé fornfálegt
og ekki í samræmi við tímana. Þó
öfunda aðrar þjóðir Norðurlanda-
menn af þessu kerfi enda er
reynslan ólygnust. Þessi sama
plata var slegin og ryki þyrlað í
augu þingmanna og þjóðarinnar
þegar bjórinn var leyfður og
blómaskeið sjoppugreifanna hófst
og þegar innflutningur áfengis var
fenginn í hendur heildsölum og
smyglarar hrósuðu happi.
Ekki er minnst á þá staðreynd
að með hverri nýrri tilslökun í
áfengisdreifingu um landið hefur
neyslan aukist. Ekki er bent á það
að áfengisneysla er oftast undan-
fari neyslu ólöglega eiturefna. Að-
eins er minnst á að allt muni jafna
sig einhvern tíma í framtíðinni.
Hins vegar hef ég því miður litla
von um að flutningsmenn jafni sig
þó að langir tímar líði.
Árni
Helgason
Áfengissala
Frumvarpinu er fylgt
úr hlaði, segir Árni
Helgason, með hæpnum
fullyrðingum og
beinum blekkingum.
Höfundur er fyrrverandi póstmeist-
ari í Stykkishólmi.
„Á ég að gæta
bróður míns?“
Fréttamaðurinn
Ómar Ragnarsson
skrifar grein í Morg-
unblaðið 7. febrúar sl.
þar sem hann svarar
grein minni frá 17.
janúar. Þar gagnrýndi
ég missagnir í þætti
hans „Fréttir aldar-
innar“ frá 14. janúar.
Mér er bæði ljúft og
skylt að biðja hann af-
sökunar á því að hafa
farið rangt með í öðru
atriðinu af tveimur
sem ég tiltók í grein
minni. Þetta tvennt
var annars vegar tak-
markaður kosninga-
réttur kvenna árið 1915 og hins
vegar kvennaframboðið sem vann
stórsigur í bæjarstjórnarkosning-
unum í Reykjavík árið 1908.
Í grein sinni kýs Ómar að tala
niður til mín og því get ég ekki
annað en borið hönd fyrir höfuð
mér. Eins og Ómar segir sjálfur er
umfjöllunarárið 1915 og „þættirnir
byggjast á því að fréttamaðurinn
talar á hverjum tíma í núinu, í
þessu tilfelli árið 1915“. Að kvöldi
14. janúar sat ég fyrir framan
sjónvarpið og hlustaði á frétta-
manninn lesa skýrt og skorinort að
þetta ár hefðu íslenskar konur
fengið „kosningarétt til jafns við
karla. Þetta var mikilvægur áfangi
í baráttu Kvenréttindafélags Ís-
lands, sem stofnað var árið 1907“.
Í sjónvarpsþættinum, þar sem
áhorfandi/hlustandi leggur mat á
texta út frá því hvernig hann er
lesinn en ekki því hvernig hann lít-
ur út á prenti, kom nú þögn líkt og
um greinaskil væri að ræða – text-
inn er því ekki samfella eins og
skilja má af handritsbroti Ómars í
grein hans. „Árið eftir var kvenna-
listi með fjórum konum borinn
fram í Reykjavík ...“ Það er hér
sem ég, enn með hug-
ann við árið 1915, sem
er jú til umfjöllunar,
gríp andann á lofti og
hugsa að hann ætli nú
ekki að gera það
endasleppt. Rang-
færsla um kosninga-
rétt kvenna og svo
fullyrt að kvennalist-
inn frægi hafi verið
borinn fram árið
1916! Eins og Ómar
bendir á í grein sinni
átti hann við árið eftir
1907, semsagt 1908,
þótt ártalið sé aldrei
sagt beinum orðum.
Auðvitað hefði ég átt
að drífa mig upp í útvarp og horfa
á þáttinn til að fullvissa mig um
hvað sagt var en það gerði ég ekki
fyrr en síðar, þegar mér barst til
eyrna að málið hefði komið inn á
borð útvarpsráðs. Og eftir að hafa
hlustað aftur á þennan hluta þátt-
arins fer ég ekki ofan af því að
þetta má misskilja. Hvort ég er
eini Íslendingurinn sem það gerði,
og sýndi um leið af mér fádæma
heimsku, eins og Ómar gefur til
kynna í grein sinni, skal ósagt lát-
ið.
Hins vegar veit ég að mörgum
finnst afar óþægilegt og villandi
hve mjög er hlaupið fram og aftur
í tíma í þáttunum – þá væntanlega,
eftir því sem Ómar segir, aðeins til
liðinna ára og svo aftur til viðmið-
unarársins, en ekki fram í tímann.
Hitt atriðið sem ég gagnrýndi,
og það réttilega, var fyrrnefndur
kosningaréttur kvenna. Eins og ég
benti á í fyrri grein minni fengu
konur og þeir karlar sem ekki
höfðu kosningarétt áður (vinnu-
menn) þennan rétt takmarkaðan
ásamt kjörgengi árið 1915. Rétt-
urinn miðaðist við 40 ár. Aldurs-
takmarkið átti að lækka um eitt ár
næstu 15 árin, eða þar til 25 ára
aldri væri náð, en við þau mörk
miðaðist almennur kosningaréttur
karla. Ný lög, þar sem réttur
kynjanna varð sá sami, tóku gildi
árið 1920. Ómar viðurkennir að
þetta sé rétt, þakkar ábendinguna,
og kveðst munu breyta texta þátt-
arins í „Konur fá nú kosningarétt,
en þó í áföngum“. Eigi að síður
virðist hann ekki líta á það sem
missögn að fullyrða að konur hafi
fengið kosningarétt til jafns á við
karla. Segist reyndar andmæla því
að í þættinum hafi verið „alvar-
legar missagnir“ og vísar þar til
orða minna. Það má vera að við
metum það ekki á sama hátt
hvernig sagt er frá lífi og kjörum
formæðra okkar og hvað er mik-
ilvægt. Hitt er staðreynd að konur
fengu ekki kosningarétt til jafns á
við karla árið 1915, og það breytir
engu þar um þótt í lögunum hafi
falist að fullu jafnrétti yrði náð 15
árum síðar.
Kjósi Ómar Ragnarsson að
senda mér fleiri pillur um fávísi
mína og líkja mér við þær milljónir
sem hlustuðu á útvarpsþátt Orsons
Welles og héldu að innrás Mars-
búa væri staðreynd er það hans
mál. Ég sé ekki ástæðu til að þrefa
frekar um þetta mál.
Enn um sögu kvenna
Erla Hulda
Halldórsdóttir
Höfundur er sagnfræðingur og
forstöðumaður Kvennasögusafns
Íslands.
Sjónvarpið
Ég get ekki annað, segir
Erla Hulda Halldórs-
dóttir, en borið hönd
fyrir höfuð mér.
FRÁBÆRAR SNYRTIVÖRUR
Handsnyrtivörur frá = og Depend.
Augabrúnaliturinn í bláu pökkunum frá Tana.
Vax- og hitatæki til háreyðingar, háreyðingarkrem,
vaxstrimlar og svitalyktareyðir frá
Frábært verð og frábær árangur.
UMRÆÐAN