Morgunblaðið - 20.12.2001, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TONINO Picula, utanríkisráðherra
Króatíu, veitti í gær Jóni Baldvini Hanni-
balssyni sendiherra orðu fyrir að hafa stutt
sjálfstæði landsins á erfiðleikatímum.
Orðan er kennd við þjóðhetju Króata á ní-
undu öld, Trpimir fursta, og var hún afhent
við hátíðlega athöfn á Hótel Sögu ásamt
skjali sem Stipe Mesic forseti hafði und-
irritað. Jón Baldvin beitti sér fyrir því að Ís-
lendingar viðurkenndu sjálfstæði Króatíu
19. desember 1991 en hann var þá utanrík-
isráðherra.
Íslendingar urðu fyrstir allra þjóða til að
viðurkenna sjálfstæðið og Þjóðverjar fylgdu
í kjölfarið sama dag. „Þetta voru umbrota-
tímar og sögulegir atburðir að gerast og
það skipti litla þjóð eins og Króata miklu að
eiga vini. Jón Baldvin Hannibalsson var slík-
ur vinur,“ sagði Picula.
Jón sagði í gær að margir hefðu varað sig
við og bent á að lagavenjan væri að rík-
isstjórn þyrfti að ráða í reynd yfir landi sínu
til að geta hlotið fulla viðurkenningu. Bíða
bæri því átekta. En hann sagðist hafa haft
mikla samúð með Króötum.
„Ég var ekki í neinum vafa og hef engar
efasemdir núna. Króatar hafa sjálfir sannað
á undanförnum tíu árum að þeir áttu sjálf-
stæðið fyllilega skilið,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson.
Heiðraði Jón Baldv
góðan stuðning ári
Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrverandi utanríkisr
RÁÐHERRA utanríkis-mála í Króatíu, ToninoPicula, er fertugur sósí-aldemókrati og tók við
embættinu fyrir nær tveim árum.
Hann var áður prófessor í fé-
lagsfræði. „Ég gegndi starfi fram-
kvæmdastjóra alþjóðatengsla fyrir
flokkinn um sjö ára skeið áður en
ég varð ráðherra og setti mér tvö
markmið: að vinna að frelsi króat-
ísku þjóðarinnar út á við og fé-
lagslegu frelsi íbúanna í landi
mínu,“ segir hann í viðtali við
Morgunblaðið. En hvernig er
ástand mála nú í Króatíu, er stöð-
ugleiki í stjórnmálum og eru gerð-
ar umbætur í efnahagsmálum?
„Stöðugleiki ríkir í stjórnmálun-
um og hann er forsenda þess að
við getum hrundið í framkvæmd
efnahagsumbótum. Þær eru allar
sársaukafullar og mjög erfitt að
fylgja þeim eftir. Við tökum á eft-
irlaunakerfinu, heilbrigðis- og fé-
lagsmálakerfinu, fækkum opinber-
um störfum, einnig í hernum og
lögreglunni. Skattalögum hefur
verið umbylt. Þetta er brýnt að
gera til að við náum helsta tak-
marki okkar í utanríkismálum sem
er að fá aðild að Evrópusamband-
inu (ESB).
Vilja ganga í NATO
Samskipti Króatíu við sam-
bandið og einnig Atlantshafs-
bandalagið hafa batnað mjög eftir
að stjórn okkar tók við. Fyrir árið
2000 var landið að mörgu leyti ein-
angrað í reynd. Við sögðum strax
að við vildum opna landið fyrir um-
heiminum, við vildum ganga í sam-
bandið og NATO eins fljótt og
unnt yrði. Fyrir nokkrum vikum
undirrituðum við mikilvægan sam-
starfssáttmála við framkvæmda-
stjórn ESB í Brussel og við höfum
nú stöðu samstarfsríkis. Sam-
kvæmt kokkabókunum ættum við
þá að geta fengið aðild innan sex
ára. Auðvitað fer það eftir því
hvernig við stöndum okkur en líka
eftir gangi alls stækkunarferlisins
í sambandinu.
Við erum í svonefndum Vilnius-
hópi tíu ríkja sem vilja fá aðild að
NATO. Við vonumst til þess að
næsta vor komumst við í hóp
þeirra sem næst verða tekin inn.“
Hann segir að-
spurður að króatísk
stjórnvöld leggi sig
fram um að hand-
sama þá sem grunað-
ir eru um stríðsglæpi.
Alþjóðlegum rann-
sóknaraðilum stríðs-
glæpadómstólsins í
Haag hafi verið veitt-
ur aðgangur að
skjalasöfnum og stöð-
um þar sem talið er
að framdir hafi verið
slíkir glæpir. „Við
höfum einnig byrjað
að draga króatíska
borgara fyrir rétt
vegna slíkra mála,
hvort sem þeir eru
króatískir eða serbneskir að upp-
runa. Við viljum ljúka þessum
kafla í sögu okkar eins fljótt og
hægt er vegna þess að það er í
þágu hagsmuna okkar. Við viljum
að sekt verði bundin framvegis við
einstaklinga en ekki þjóð, viljum
losna við þennan svarta blett. En
það verða einnig aðrar þjóðir á
svæðinu að gera, einkum Júgóslav-
ar.“
– Mynduð þið vera reiðubúnir að
taka við serbnesku flóttafólki sem
hraktist frá Krajina?
„Við notum ekki heitið Krajina,
viðurkennum það ekki og segjum
að þetta séu héruð sem áður hafi
verið hernumin. Við buðum öllum
borgurum landsins að koma aftur
ef þeir vildu. Okkur finnst og höf-
um lýst því skýrt yfir að rétturinn
til að snúa aftur til heimilis síns sé
meðal mikilvægustu mannréttinda.
Þess vegna hvetjum við fólk, sem
hefur þurft að flýja vegna stríðs-
átaka, til að snúa aftur. En við vilj-
um ekki að það komi inn í fé-
lagslegt tómarúm. Sé það gerlegt
viljum við útvega fólkinu það sem
þarf til að það geti komist af.
Svæðin sem um ræðir voru
vanþróuð fyrir stríðið o
vita hvað gerðist meðan b
ástandið er enn verra. En
um nú veitt fé til uppbygg
Vandinn er enn flókna
þess að í húsum króatís
anna hafa sest að bosnísk
ar sem einnig eru fór
stríðsins. Þeir urðu að flýj
sín í Serbneska lýðveld
Bosníu-Serba) og búa nú í
Margir þeirra vilja ekki sn
til Bosníu-Hersegóvínu. V
um að finna lausn á málum
hópanna. En við erum st
að leysa þessi mál fyrir l
árs, við setjum markið há
um á þetta sem skyldu ok
Í stjórnartíð Franjo T
forseta, sem nú er láti
Króatar sakaðir um að s
bakið á öfgafullum þjóðb
sínum handan landamæ
Bosníu og ala þannig á ó
klofningi en Picula segir
hafi verið hætt. Stefnub
hafi verið grundvöllur
Króatía gæti bætt samsk
Vestur-Evrópu og gert s
um að fá einhvern tíma
ESB.
Þið voruð tveim
á undan Þjóðve
Utanríkisráðherra Króatíu vísar
á bug að þjóð hans hafi farið of ge
í sjálfstæðismálin. Milosevic ha
viljað stríð og knúið það fram
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðhe
Tonino Picula undirrituðu samstarfssa
milli Íslands og Króatíu á Þingvöllum
BIÐLISTAR
VANDMEÐFARIÐ VALD
Samkeppnisyfirvöld hafa aðundanförnu beitt talsvert þvímikla valdi, sem þeim er falið.
M.a. hafa fyrirtæki, sem samkeppn-
isráð telur hafa brotið lög, fengið há-
ar sektir, þótt t.d. í máli grænmet-
isfyrirtækjanna hafi þær verið
lækkaðar talsvert þegar kom til
kasta áfrýjunarnefndar samkeppn-
ismála. Þá hefur Samkeppnisstofn-
un á ný beitt heimild sinni til að gera
húsleit hjá fyrirtækjum, en í fyrra-
dag lögðu starfsmenn stofnunarinn-
ar og lögreglu hald á mikið af gögn-
um á skrifstofum olíufélaganna
þriggja; Olíufélagsins, Skeljungs og
Olís.
Það er vissulega harkaleg aðgerð
þegar fjöldi manna leggur undir sig
skrifstofur stjórnenda og annarra
starfsmanna í fyrirtæki, fjarlægir
skjöl, afritar tölvugögn og gramsar í
skúffum og skápum. Starfsmönnum
fyrirtækja þykir eflaust jafnvel veg-
ið að einkalífi sínu með slíkum að-
ferðum. Víst er að návígið í hinu
smáa íslenzka samfélagi gerir að
verkum að framfylgja verður afar
stranglega reglum um þagnarskyldu
og trúnað þeirra, sem þátt taka í
húsleit af þessu tagi og úrvinnslu
þeirra gagna, sem aflað er.
Á hitt ber að líta, að aðferðum af
þessu tagi er beitt hjá samkeppnis-
yfirvöldum í nágrannalöndum okkar
og þær eru stundum taldar eina að-
ferðin til að komast að hinu sanna
um fyrirætlanir og samskipti fyrir-
tækja á markaði, leiki grunur á brot-
um á samkeppnislögum. Ekki má
gleyma því að tilgangur samkeppn-
islaganna og þeirra víðtæku rann-
sóknarheimilda, sem samkeppnisyf-
irvöld njóta, er að tryggja
neytendum ávinning frjálsrar sam-
keppni og koma í veg fyrir að fyr-
irtæki misbeiti valdi sínu og stöðu.
Í þessu máli er auðvitað ekkert
hægt að fullyrða um hvort slík brot
hafa verið framin. Olíufélögin hafa á
opinberum vettvangi verið ásökuð
um óeðlilega viðskiptahætti. Það er
ákveðin hætta á að almenningur
túlki það svo að fyrst harkalegum
rannsóknaraðferðum af þessu tagi
sé beitt, hljóti að vera maðkur í mys-
unni. Dómstólar verða að heimila
leit af þessu tagi og þeim ber að meta
hvort nægilega sterkur grunur leiki
á lögbroti. Það er þó alltof snemmt
að draga einhverjar ályktanir í því
efni. Sama gildir um þau fyrirtæki,
sem samkeppnisyfirvöld taka til
rannsóknar, og um einstaklinga sem
sæta t.d. rannsókn lögreglu; þau eru
saklaus þar til sekt er sönnuð. Dæm-
in sanna að harkalegar rannsóknar-
aðferðir, sem dómstólar hafa jafnvel
samþykkt, gefa ekki endilega vís-
bendingu um sekt viðkomandi.
Á málinu er þó önnur hlið; sú að
það er jafnvel hægt að líta svo á að
svona róttækar rannsóknaraðferðir
styrki þá niðurstöðu, sem að lokum
kemur í málið, hver sem hún verður.
Þá er ekki hægt að saka samkeppn-
iyfirvöld um það, verði niðurstaðan
sú að viðskiptahættir umræddra fyr-
irtækja séu eðlilegir, að þau hafi
ekki beitt öllum meðulum sem þau
eiga rétt á samkvæmt lögum til að fá
hið sanna í málinu fram. Smæðin og
návígið á Íslandi gerir líka að verk-
um að slíkar ásakanir eru oft fljótar
að komast á kreik.
Samkeppnisstofnun hefur að
mörgu leyti átt á brattann að sækja
en verið að sækja í sig veðrið að und-
anförnu. Miklu máli skiptir að í við-
leitni sinni til að sanna sig gangi
stjórnendur og starfsmenn stofnun-
arinnar aldrei of langt í beitingu
þess víðtæka valds, sem þeim er
fengið.
Á síðasta ári bárust rúmlega 1.600beiðnir um endurhæfingu á
Reykjalundi en innlagnir voru um
1.300. Gert er ráð fyrir, að á þessu ári
verði beiðnir um 1.800. Í október-
mánuði sl. voru 1.055 manns á bið-
lista eftir endurhæfingu en tæplega
800 á sama tíma í fyrra. Meðalbiðtími
á Reykjalundi hefur farið úr rúmum
sjö mánuðum í tæpa níu mánuði.
Meðalbiðtími eftir aðgerðum og
annarri þjónustu á kvenlækninga-
deild Landspítalans hefur nálægt því
tvöfaldast á milli ára. Árið 2000 var
hann 10 vikur. Í október sl. var hann
19 vikur.
Í þeim sama mánuði voru 668
manns á biðlista eftir bæklunarað-
gerð og meðalbiðtími rúmir 10 mán-
uðir. Nú í desember voru 850 manns
á biðlista.
Rétt er að taka fram, að talið er að
tölur um biðlista á bæklunardeild
séu ekki alveg marktækar vegna
sameiningar bæklunarlækninga-
deilda Landspítalans og í sumum til-
vikum sjá menn fram á betri tíð, eins
og t.d. á Reykjalundi.
Það er augljóst að þessi langi bið-
tími eftir læknisaðgerðum getur haft
afar neikvæð áhrif á sjúklinga, bæði
líkamlegt ástand þeirra en ekki síður
tilfinningalega. Það er erfitt að bíða
svo lengi eftir aðgerðum sem raun
ber vitni. Þessi langi biðtími er til
marks um að heilbrigðiskerfið veitir
ekki viðunandi þjónustu þrátt fyrir
þann mikla kostnað, sem því fylgir.
Biðlistar eru vandamál víðar en á
Íslandi. Athyglisvert er að í stefnu-
ræðu hins nýja danska forsætisráð-
herra í byrjun desember var því lýst
yfir, að ef biðtími eftir aðgerð á op-
inberu sjúkrahúsi væri lengri en
tveir mánuðir gætu sjúklingar valið
um einkasjúkrahús eða sjúkrahús í
öðru landi þeim að kostnaðarlausu.
Sem væntanlega er til marks um
sterka fjárhagsstöðu Dana.
Hitt fer ekki á milli mála, að við Ís-
lendingar getum ekki sætt okkur við
þessa löngu biðlista. Það hlýtur að
verða eitt helzta verkefnið í þeirri
víðtæku endurskipulagningu spít-
alakerfisins, sem nú stendur yfir, að
stytta biðtíma eftir aðgerðum.