Morgunblaðið - 20.12.2001, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 41
vin fyrir
ið 1991
Morgunblaðið/Jim Smart
ráðherra, sæmdur orðu Trpimirs fursta.
og menn
barist var,
n við höf-
gingar.
ari vegna
ku Serb-
kir Króat-
rnarlömb
ja heimili
dinu (ríki
í Króatíu.
núa aftur
Við þurf-
m beggja
taðráðin í
ok næsta
átt en lít-
kkar.“
Tudjmans
nn, voru
styðja við
bræðrum
æranna í
ókyrrð og
r að því
reytingin
þess að
kiptin við
sér vonir
aðild að
„Við ákváðum að styðja að
Bosnía-Hersegóvína yrði sjálfstætt
sambandsríki. Við hættum meira
að segja að fylgja eftir ákvæðum
Dayton-friðarsamninganna um
rétt okkar til að hafa sérstök
tengsl við einn aðila samningsins í
Bosníu-Hersegóvínu. Okkur fannst
það ekki skynsamlegt vegna þess
að slík tengsl gætu ýtt undir upp-
lausn sambandsríkisins.
Við viljum að ástandið í Bosníu-
Hersegóvínu verði með eðlilegri
hætti en áður en það er ekki auð-
velt. Það gengur hægt þrátt fyrir
sex milljarða dollara alþjóðlega að-
stoð, umbætur hafa verið sáralitl-
ar. Stjórnin í Sarajevo fæst við
mjög slæma arfleifð. En allt um-
hverfið á svæðinu hefur gerbreyst,
umbyltingin í Júgóslavíu vekur
vonir um að ástandið í Bosníu-
Hersegóvínu batni þótt það taki
tíma.“
Milosevic vildi stríð
– Var farið of geyst þegar
Króatía fékk sjálfstæði 1991, hefði
til dæmis átt að tryggja betur rétt
serbneska minnihlutans?
„Það held ég ekki. Milosevic
vildi stríð, hann vildi skapa Stór-
Serbíu og hafði þjóðernistilfinning-
ar Serba að leiksoppi, einnig í
Bosníu og Króatíu og auðvitað
Kosovo. En hann tapaði öllum sín-
um stríðum og kom þjóð sinni í
mesta vanda sem hún hefur ratað
í. Milsoevic var sá sem skipulagði
átökin í löndum gömlu Júgóslavíu.
Hann er í fangelsi og betri sönnun
fyrir því hvernig stefna hans var
fyrirfinnst ekki.
Ef menn vilja að land þeirra
verði sjálfstætt og hafa lagalegan
rétt til þess er ekki um að ræða að
fara of geyst. Milosevic reyndi að
stöðva okkur en hafnaði í fang-
elsi.“
– Hverjir urðu á undan að við-
urkenna sjálfstæði ykkar í desem-
ber 1991, Þjóðverjar eða Íslend-
ingar?
„Þið voruð tveim tímum á undan
Þjóðverjum! Og ég er mjög hreyk-
inn af því að minnast þess með því
að veita Jóni Baldvini Hannibals-
syni orðu fyrir þátt hans í málinu,“
segir Tonino Picula, utanríkisráð-
herra Króatíu.
m tímum
erjum!
r því
eyst
afi
m.
erra og
amning
m í gær.
HÉRAÐSDÓMURReykjavíkur kvað uppþann úrskurð á mánu-dag að Samkeppnis-
stofnun væri heimilt að framkvæma
húsleit hjá Olíuverslun Íslands hf.,
Skeljungi hf. og Olíufélaginu hf. Í úr-
skurðinum kemur m.a. fram að Sam-
keppnisstofnun telji að upplýsingar
gefi til kynna mjög skerta sam-
keppni í sölu á eldsneyti hér á landi.
Jafnframt að upplýsingar liggi fyrir
um ólögmæta samráðsfundi for-
stjóra olíufélaganna, sem bendi til
mjög skýrra og alvarlegra brota á
10. grein samkeppnislaga.
Úrskurður Héraðsdóms Reykja-
víkur, sem kveðinn var upp af Egg-
erti Óskarssyni héraðsdómara og
birtur forsvarsmönnum Olíuverslun-
ar Íslands og er samhljóða úrskurði
sem Olíufélaginu og Skeljungi var
birtur, fer hér á eftir í heild sinni:
Úrskurður:
„Árið 2001, mánudaginn 17. des-
ember, er á dómþingi Héraðsdóms
Reykjavíkur, sem háð er í Dómhús-
inu við Lækjartorg af Eggerti Ósk-
arssyni héraðsdómara, kveðinn upp
úrskurður þessi.
Samkeppnisstofnun hefur krafist
þess með vísan til 40. gr. samkeppn-
islaga nr. 8/1993, sbr. 89. og 1. mgr.
90. gr. laga um meðferð opinberra
mála nr. 19/1991, að henni verði
heimiluð leit hjá Olíuverslun Íslands
hf., Sundagörðum 2, Reykjavík, kt.
500269-3249. Er þess krafist að
heimildin nái til leitar og haldlagn-
ingar á munum og gögnum í hús-
næði og læstum hirslum og til að
taka afrit gagna sem geymd eru á
tölvutæku formi.
Í greinargerð Samkeppnisstofn-
unar kemur fram að samkvæmt 10.
gr. samkeppnislaga nr. 8/1993 séu
allir samningar og samþykktir milli
fyrirtækja, hvort heldur þær séu
bindandi eða leiðbeinandi, og sam-
stilltar aðgerðir sem hafi að mark-
miði eða af þeim leiði að komið sé í
veg fyrir samkeppni, hún takmörkuð
eða henni raskað, bannaðar. Bann
þetta taki m.a. til samninga, sam-
þykkta og samstilltra aðgerða sem
hafi áhrif á verð, afslætti, álagningu
eða önnur viðskiptakjör með beinum
eða óbeinum hætti, skiptingar á
mörkuðum, samvinnu við gerð til-
boða o.fl.
Fyrir gildistöku laga nr. 107/2000
sem hafi breytt m.a. 10. gr. sam-
keppnislaga bannaði 10. gr. hvers
konar samráð milli fyrirtækja á
sama sölustigi um verð, afslætti
álagningu, skiptingu markaða og
gerð tilboða.
Brot gegn ákvæðum 10. gr. varði
stjórnvaldssektum á fyrirtæki og
samtök þeirra, sbr. 1. mgr. 52. gr.
samkeppnislaga, eða fésektum eða
fangelsi allt að tveimur árum en
fangelsi allt að fjórum árum ef sakir
séu miklar, sbr. 1. mgr. 57. gr. lag-
anna.
Samkeppnisstofnun hafi nýlega
borist upplýsingar og ábendingar
sem gefi ríkar ástæður til að ætla að
Olíufélagið hf., Olíuverslun Íslands
hf. og Skeljungur hf., sem einkum
stundi sölu eldsneytis á Íslandi og
séu keppinautar á sömu sölustigum,
hafi haft með sér margvíslegt sam-
ráð sem kunni að brjóta gegn 10. gr.
samkeppnislaga. Samkeppnisstofn-
un telji þessar upplýsingar mjög trú-
verðugar. Meðfylgjandi fylgiskjal,
sem sýni nánast algert samræmi í
verðbreytingum á bifreiðaeldsneyti
styðji það að fyrirtæki þessi hafi með
sér ólögmætt samráð.
Framangreindar upplýsingar
bendi til að umrætt samráð lúti að
ákvörðun verðs, álagningar og af-
slátta, samstarfi við gerð tilboða og
skiptingu markaða eftir landshlut-
um og viðskiptavinum. Að mati Sam-
keppnisstofnunar sé óumflýjanlegt
að rannsaka ítarlega hvort upplýs-
ingar þær og ábendingar sem til sé
vísað eigi við rök að styðjast. Rann-
sóknarhagsmunir krefjist þess að
farið verði á skrifstofur framan-
greindra félaga og þar leitað að
sönnunargögnum vegna meintra
brota á bannákvæðum samkeppnis-
laga, sbr. 10. gr. þeirra.
Þær upplýsingar sem Samkeppn-
isstofnun hafi nú fengið gefi nánar
tiltekið til kynna að forstjórar olíufé-
laganna þriggja hafi hist reglulega á
fundum þar sem verðlagsmál og
önnur sameiginleg hagsmunamál fé-
laganna hafi borið á góma og ákvarð-
anir þar um verið teknar. Það sem
um hafi verið fjallað á umræddum
fundum sé verðlagning og álagning á
eldsneyti, aflsáttarkerfi fyrir ein-
staka hópa viðskiptavina, tilboðs-
gerð vegna m.a. opinberra útboða
o.fl. Samkomulagi sem forstjórar ol-
íufélaganna hafi gert með sér varð-
andi framanritað hafi þeir miðlað til
stjórnenda á næsta stjornunarþrepi
til framkvæmda. Auk þessa hafi olíu-
félögin haft með sér samstarf um að
skipta með sér sölustöðum, auk þess
að stunda sameiginlega verðlagn-
ingu og sölu á eldsneyti til erlendra
fiskiskipa hér við land. Ef satt reyn-
ist sé um að ræða einkar skýr og al-
varleg brot á 10. gr. samkeppnis-
laga.
Upplýsingar þessar stafi frá að-
ilum sem þekki vel til innri starfa ol-
íufélaganna. Samkeppnisstofnun
kveðst telja þessa aðila trúverðuga
og upplýsingar frá þeim virðist
áreiðanlegar. Að mati Samkeppnis-
stofnunar beri brýna nauðsyn til að
rannsaka nánar á starfsstöðvum ol-
íufélaganna hið meinta samráð sem
kunni í einstökum þáttum og í heild
sinni að brjóta gegn 10. gr. sam-
keppnislaga.
Allt frá því að hámarksverð á elds-
neyti, þ.e. bensíni, gasolíu og svartol-
íu, hafi verið gefið frjálst þann 1.
apríl 1992 hafi verið mikið samræmi
í verðbreytingum umræddra fyrir-
tækja á a.m.k. bifreiðaeldsneyti.
Við skoðun á verði og verðbreyt-
ingum hjá olíufélögunum frá árinu
1992 fram á þennan dag sjáist að
verðbreytingar hjá félögunum
þremur hafi nánast án undantekn-
ingar borið upp á sama dag. Tilkynn-
ingar um verðbreytingar séu oft
gefnar út með fárra klukkustunda
millibili frá einstökum félögum.
Meðfylgjandi listi sýni útgefið verð
olíufélaganna á bifreiðaeldsneyti á
tímabilinu 1. janúar 1992 til 1. des-
ember 2001. Þar komi fram að oft
munaði 0,10–0,20 krónum á verði
hvers lítra af 92 oktana, 95 oktana og
98 bensíni á milli olíufélaganna.
Sama verð hafi verið á dísilolíu hjá
öllum félögunum. Í febrúar árið 1996
hafi brugðið svo við að olíufélögin
þrjú boðuðu sameiginlega til fundar
með fulltrúum Félags íslenskra bif-
reiðaeigenda, Neytendasamtak-
anna, Bílgreinasambandsins og um-
hverfisráðuneytisins. Á fundinum
hafi félögin tilkynnt sameiginlega
ákvörðun sína um að hætta að flytja
inn og selja 92 oktana bensín. Eftir
það hafi olíufélögin aðeins flutt inn
og selt 95 oktana og 98 oktana bens-
ín auk annars eldsneytis en fyrr-
nefnda bensíntegundin sé langmest
seld þeirra eldsneytistegunda sem í
boði séu á markaðnum. Eftir að sölu
92 oktana bensíns hafi verið sameig-
inlega hætt hafi verð á öllu bifreiða-
eldsneyti sömu tegundar ávallt verið
það sama hjá öllum olíufélögunum. Í
stað þess að vera með 0,10–0,20
króna verðmun á verði hvers lítra
hafi félögin kosið að vera með ná-
kvæmlega sama verð á sömu teg-
undum eldsneytis. Þar sem þetta
hafi gerst frá sama tíma og sameig-
inleg ákvörðun olíufélaganna um að
hætta innflutningi og sölu tiltekinn-
ar tegundar á bensíni tók gildi dragi
Samkeppnisstofnun þá ályktun að
jafnframt hafi verið tekin sameigin-
leg ákvörðun hjá olíufélögunum um
að samræma fullkomlega verðið á
þeim tegundum bifreiðaeldsneytis
sem eftir urðu á markaðnum. Eina
undantekningin frá hinu samræmda
verði sé nokkurra daga tímabil í maí
og byrjun júní á þessu ári.
Í ljósi þeirra upplýsinga sem Sam-
keppnisstofnun hafi fengið núna feli
þessar samræmdu breytingar á
verði bifreiðaeldsneytis í sér veiga-
mikla vísbendingu um ólögmætt
samráð þessara aðila.
Nýlegar upplýsingar sem unnar
hafi verið upp úr opinberum gögnum
bendi til þess að álagning olíufélag-
anna á eldsneyti hafi farið hækkandi
á síðustu árum og misserum. Þannig
hafi meðalálagning á 95 oktana
bensíni skv. verðlista hækkað um
10–11% á milli áranna 2000 og 2001
en um 26–27% á milli áranna 1999 og
2001. Gögn bendi og til þess að öll
álagningarhækkun yfirstandandi
árs hafi orðið á síðustu sex mánuðum
enda hafi félögin snúið miklum tap-
rekstri á fyrri hluta ársins í hagnað á
fyrstu níu mánuðunum. Meðalálagn-
ing á 95 oktana bensíni hafi verið
u.þ.b. 23 krónur fyrstu sex mánuði
þessa árs en 27,7 krónur næstu fimm
mánuði. Allt gefi þetta til kynna
mjög skerta samkeppni í sölu á elds-
neyti hér á landi og sé vísbending
um brot á 10. gr. samkeppnislaga.
Ummæli sem höfð hafi verið eftir
forstjóra Skeljungs í Morgunblaðinu
11. janúar 2001 styðji framangreind-
ar upplýsingar um að olíufélögin hafi
með sér samráð um verð, sbr. með-
fylgjandi útskrift úr gagnasafni
Morgunblaðsins. Í frétt Morgun-
blaðsins sé greint frá því að forstjór-
inn telji að það verklag sem olíufé-
lögin hafi fylgt hér á landi að
endurskoða olíuverð einu sinni í
mánuði sé úrelt. Í fréttinni sé síðan
eftirfarandi haft eftir forstjóra
Skeljungs: „Kristinn sagði að Olíufé-
lagið og Olís, sem væru tengd eigna-
böndum og hefðu 65% markaðshlut-
deild, væru ekki reiðubúin til þess að
breyta núverandi fyrirkomulagi. Að-
spurður sagði hann að Skeljungur,
sem hefur um 35% markaðshlut-
deild, gæti ekki gert það upp á sitt
einsdæmi vegna þess að það myndi
skapa ójafnvægi á markaðnum.“
Þessi ummæli gefi til kynna að
umrædd fyrirtæki hafi rætt saman
um að breyta verklagi á verðbreyt-
ingum á eldsneyti. Ákvæði 10. gr.
samkeppnislaga banni hvers konar
samráð um verðlagningu. Í því felist
bann við samráði um hvenær eða
með hvaða hætti verðum sé breytt.
Þessi ummæli styðji því framan-
greindar upplýsingar um meint
ólögmætt samráð umræddra fyrir-
tækja.
Í 1. mgr. 40. gr. samkeppnislaga
segi að Samkeppnisstofnun geti við
rannsókn máls gert nauðsynlegar
athuganir á starfsstað fyrirtækis og
lagt hald á gögn þegar ríkar ástæður
séu til að ætla að brotið hafi verið
gegn samkeppnislögum eða ákvörð-
unum samkeppnisyfirvalda. Í 2.
mgr. 40. gr. s.l. segi að við fram-
kvæmd aðgerða skv. 1. mgr. skuli
fylgja ákvæðum laga um meðferð
opinberra mála um leit og hald á
munum.
Í athugasemdum við 43. gr. í
frumvarpi til samkeppnislaga, sem
síðar varð 40. gr. laganna, segi að
þegar ríkar ástæður séu til að ætla
að brotið hafi verið gegn samkeppn-
islögum sé nauðsynlegt að Sam-
keppnisstofnun geti komið óvænt á
starfsstað fyrirtækis og lagt hald á
gögn. Gögn sem sýni samráð, sam-
vinnu og athafnir sem séu brot á
bannákvæðum samkeppnislaga geti
verið í formi bréfaskrifta, minnis-
punkta eða með öðrum óformlegum
hætti. Þá segi að til að koma í veg
fyrir að slíkum gögnum sé skotið
undan eða þau eyðilögð sé nauðsyn-
legt að geta komið í skyndiheimsókn
á starfsstað fyrirtækis til að leggja
hald á gögnin til rannsóknar. Krafa
þessi sé því sett fram með vísan til
40. gr. samkeppnislaga, sbr. 89. og 1.
mgr. 90. gr. laga um meðferð opin-
berra mála nr. 19/1991.
Svo sem rakið hefur verið hafa
Samkeppnisstofnun nýlega borist
upplýsingar og ábendingar sem gefa
ríkar ástæður til að ætla að Olíu-
verslun Íslands hf., Olíufélagið hf.,
og Skeljungur hf., sem einkum
stunda sölu eldsneytis á Íslandi og
eru keppinautar á sömu sölustigum,
hafi haft með sér margvíslegt sam-
ráð sem kunni að brjóta gegn 10. gr.
samkeppnislaga. nr. 8/1993. Er m.a.
stuðst við skoðun sem sýnir sam-
ræmdar verðbreytingar félaganna á
bifreiðaeldsneyti frá árinu 1992 til 1.
desember 2001. Ætluð brot sæta
rannsókn Samkeppnisstofnunar
sem hefur krafist úrskurðar dóms-
ins um heimild til leitar hjá félaginu
samkvæmt 1. mgr. 90. gr. laga nr.
19/1991 um meðferð opinberra mála,
sbr. 2. mgr. 40. gr. samkeppnislaga.
Með vísan til framangreinds rök-
stuðnings Samkeppnisstofnunar og
1. mgr. 40. gr. samkeppnislaga verð-
ur krafan tekin til greina.
Úrskurðarorð:
Samkeppnisstofnun er heimilt að
framkvæma leit hjá Olíuverslun Ís-
lands hf., Sundagörðum 2, Reykja-
vík, kt. 500269–3249.
Heimildin nær til leitar og hald-
lagningar á munum og gögnum í
húsnæði og læstum hirslum og til að
taka afrit gagna sem geymd eru á
tölvutæku formi.“
Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur um húsleitarheimild hjá olíufélögunum
Upplýsingar gefa til
kynna skerta samkeppni
Morgunblaðið/Júlíus
Frá aðgerðum Samkeppnisstofnunar á þriðjudag.