Morgunblaðið - 20.12.2001, Blaðsíða 46

LISTIR
46 FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NIKO, söguhetjan í samnefndri bók
Önnu G. Ólafsdóttur blaðamanns, er
nýorðinn fjórtán ára þegar borg-
arastyrjöldin brýst út í Sarajevo, þar
sem hann býr.
„Aðdragandinn að því að ég skrif-
aði bókina var að ég kynntist mann-
inum mínum, Davor Purusic, árið
1993. Davor er fæddur og uppalinn í
Sarajevo í Bosníu og kom hingað
beint úr stríðinu um Sarajevo til að
leita sér lækninga á Íslandi,“ segir
Anna.
„Davor hafði verið lögreglumaður
í Sarajevo og orðið fyrir fjórum
sprengjuárásum í viðleitni sinni til
að vernda íbúana gegn umsátri
Serba í fjöllunum í kringum borgina.
Eftir að við kynntumst fór ég að
fylgjast betur með málefnum flótta-
manna á Íslandi og fannst Íslend-
ingar bæði fáfróðir og áhugalausir
um bakgrunn þessa fólks.
Eins og ég hef sagt við krakka
sem ég hef lesið fyrir í grunnskólum
er markmiðið með sögunni meðal
annars að krakkarnir átti sig á því að
þótt gaman geti verið að kynnast
öðrum löndum í gegnum handbækur
og sjónvarp er alltaf langskemmti-
legast að kynnast annarri menningu
í gegnum annað fólk og líka, eins og
segir í eftirmála eftir Natösu Babic,
eigum við ekki að vorkenna fólki sem
neyðist til að koma hingað frá stríðs-
hrjáðum löndum heldur hjálpa því að
sjá jákvæðu hliðarnar á Íslandi. Ég
vildi leggja mitt af mörkum til að slá
á fordóma og efla skilning.“
Finnst þér þú taka málstað ein-
hverra?
„Ég tek fyrst og fremst málstað
fórnarlambanna, þ.e. íbúa Sarajevo.
Eins og flestir vita bjuggu þar lengst
af þrír hópar í sátt og samlyndi, þ.e.
kaþólikkar, rétttrúaðir og múslimar.
Þegar Serbar [rétttrúaðir] komu frá
Serbíu til að sitja um borgina kom
auðvitað upp erfið staða fyrir alla og
sérstaklega þá rétttrúuðu. Þeir
brugðust við á mismunandi hátt eins
og lýst er í bókinni. Hins vegar fer
heldur ekki á milli mála að fleiri
unnu hroðaverk en Serbar.“
Anna leitaði í smiðju eiginmanns-
ins til að hafa allt sem réttast. „Síðan
fór ég í bækur og gluggaði meira að
segja aðeins í Moggann frá þessum
árum. Ég talaði við strák sem var
eins og Niko 14 ára í stríðinu í Bosn-
íu, krakka frá Kosovo um hvernig
var að koma til Íslands og starfs-
menn Rauða krossins um líf fólks í
flóttamannabúðum.“
Hugsarðu þér bókina e.t.v. sem
kennslugagn í skólum hér á landi?
„Ég held það geti verið góð hug-
mynd að heilu bekkirnir læsu bókina
saman með aðstoð kennara. Sérstök
ástæða er til þess ef útlendingar eru
í bekknum. Þó hafa held ég flestir
bara gott og gaman að því að lesa
Niko. Hann lendir ekki bara í stríði
heldur er hann bæði klár og
skemmtilegur strákur. Fyrst og
fremst er hann þó manneskja þó svo
vilji til að hann sé að taka út ung-
lingsárin í bókinni,“ segir Anna.
Fólkið í blokkinni
„Nei, reyndar ekki,“ svarar Ólafur
Haukur Símonarson rithöfundur
spurður hvort hann hafi búið í blokk
í Hólunum – sem er sögusvið bókar
hans, Fólkið í blokkinni – „en ég bjó
með foreldrum mínum í blokk í
Stigahlíðinni í gamla daga. Það var
reyndar engin tíu hæða blokk en ég
þekki þetta ágæta sambýli nokkuð.“
Hann segir þægilegt að koma
sögupersónum fyrir í stóru húsi og
að mörgu leyti gaman. „Það eru
margir íbúar í tíu hæða húsi, sumt
kynlegir kvistir.“
Ellefu ára stúlka er sögumaður í
bók Ólafs Hauks en hann kveðst
ekki hafa sett sig í sérstakar stell-
ingar vegna þess. „Ég held að stelp-
ur og strákar á þessum aldri, áður en
gelgjan hleypur í þau, séu ekki svo
ólíkar dýrategundir. Ég man að mér
fannst að minnsta kosti ágætt að
vera tíu, ellefu ára. En svo þyngdist
að vísu róðurinn!“
Það er mikill húmor í bókinni …
„Já, það er reynt að skemmta les-
andanum um leið og hafður er uppi
smáboðskapur. Sjónarhorn hennar
er skemmtilegt, tíu, ellefu ára
krakkar vita giska margt og hafa
skoðanir á mörgu.“
Ýmislegt kemur upp í þeim heimi,
sem húsið og íbúarnir í raun eru.
„Þetta eru sögur um samskipti fólks
í nábýli og komið inn á ýmislegt sem
er orðið áberandi í okkar nánasta
umhverfi eins og fólk af erlendu
bergi brotið með annan húðlit. Þarna
er líka ýmislegt sem kemur upp á yf-
irborðið, til dæmis þunglyndi, sem
ég hef ekki rekist á í barnabókum
áður en mér fannst alveg ástæða til
þess að drepa á það í leiðinni,“ segir
Ólafur Haukur.
Hann segist væntanlega halda
áfram með þetta sögusvið. „Ég skil
það eftir þannig að það stendur til að
afgreiða það betur, hvort sem það
verður á næsta ári eða þarnæsta. Ég
lofa engu um það.“
Var gaman að skrifa svona barna-
bók?
„Já, ég hafði ansi gaman af að
skrifa þessa bók, þetta sjónarhorn
fannst mér einhvern veginn gera
mig sáttari við umhverfið. Að fara
allt í einu að ganga í skóm númer
35 …“
Ólafur Haukur segir einhvern
siðaboðskap verða að vera í bókum
sem þessari, „en ekki má gleyma því
að skemmta lesendum á þessum
aldri. Maður man það vel eftir sjálf-
um sér að bækur voru metnar mjög
á réttum forsendum; voru ann-
aðhvort leiðinlegar eða skemmti-
legar. Það var ekki látið plata sig,
enda erfitt að plata fólk á þessum
aldri,“ sagði Ólafur Haukur.
Óli í Brattagili
Jóhanna Á. Steingrímsdóttir
sendir nú frá sér þriðju bókina í
flokki fyrir lítil börn, sem hún kallar
leik að ljóði og sögu.
„Fyrsta bókin er um kisu sem bjó
hérna í Reykjavík og önnur er um
litla stelpu sem er berfætt úti að
leika sér,“ segir höfundurinn.
Bókin er byggð þannig upp að á
hverri opnu er stór teikning ásamt
frásögn af atburði – og síðan fylgir
með vísa um sama atburð. „Ég fór út
í að skrifa svona bækur vegna þess
að krakkar eru yfirleitt mjög fljótir
að læra bundið mál og hafa gaman af
því. Krakkar eru miklu fljótari að
læra vísur en annað og þau þurfa á
því að halda þegar þau eru lítil að
læra orðin. Maður leitar alltaf orða
til ríms ef maður er að gera kvæði og
þar af leiðandi verður það stundum
fjölbreyttara.“
Jóhanna segir bækurnar skrifaðar
fyrir krakka frá því á þriðja aldurs-
ári upp í sex til átta ára börn.
„Við föllum alltaf í þá gryfju,
ömmurnar, að koma með boðskap.
Hann Óli í Brattagili er lítill
prakkari í mínum huga, sjálfstæður
strákur. Kannski einum of sjálf-
stæður en hann lærir þá á því.“
Hún segist telja það mjög heppi-
lega leið til kennslu að börn læri
bundið mál. „Ég held að þessi leið sé
mjög vannýtt, því það er örugglega
mjög auðveld leið að börnum, að
koma ýmsu sem maður vill á fram-
færi. Það var ábyggilega mun meira
um þetta í gamla daga; amma mín
kenndi mér að minnsta kosti lifandis
ósköp af kvæðum og þulum og það
man maður endalaust. Einhvern
tíma sagði við mig tungumálakenn-
ari að um að gera væri að læra kvæði
á þeirri tungu sem maður væri að
læra: eftir það gengi maður með inn-
stimplaða orðabók í höfðinu.“
Anna Gunnhildur
Ólafsdóttir
Ólafur Haukur
Símonarson
Jóhanna
Steingrímsdóttir
Niko, blokkin og Brattagil
Fjöldi bóka fyrir börn og unglinga kemur út
nú fyrir jólin. Skapti Hallgrímsson las þrjár
þeirra og ræddi við höfundana.
ÞJÓÐHILDUR er
einmana og enginn vill
vera með henni. Hún
kemur ein í skólann
þegar öll önnur börn
koma í fylgd með for-
eldrum sínum eða
jafnvel taka köttinn
sinn með, en hún er
ein því pabbi og
mamma hafa of mikið að gera.
Hún er í fýlu þegar fyrsta skóla-
deginum lýkur og hún fer ekki
beint heim heldur fer af stað út í
heim. Hún er fljót að átta sig á að
hún er villt en sér þá fallega konu
sem hún vill leita hjálpar hjá. Þessi
fallega kona er hins vegar útstill-
ingargína og að mati Þjóðhildar er
þetta fallegasta dúkka sem hún
hefur séð. Hún ákveður því að fara
með hana heim til sín. Sagan geng-
ur síðan út á erfiðleika Þjóðhildar
við að koma risastórri gínunni upp
í strætó og síðan alla leið heim.
Hugmyndin með sögunni, leið
lítil stúlka á leið út í
heim, er vel þekkt í
barnabókmenntum,
ævintýrin er ýmiskon-
ar, en þessi saga fell-
ur einhvern veginn al-
veg flöt. Ekkert af
þeim tækifærum sem
sagan býður upp á
eru gerð að skemmti-
legri frásögn. Jafnvel
sendillinn sem hefur
tapað gínunni fær
ekki neitt pláss í sög-
unni. Sögulokin eru
líka ákaflega mátt-
laus, því þegar Þjóð-
hildur ætlar að segja
frá ævintýri sínu er
gripið fram í fyrir henni. Dúkkan
hverfur og Þjóðhildur er ekkert
hissa á því. Það glittir í eitthvað
sem gæti orðið skemmtilegt því
mamma ætlar að gefa sér tíma til
að fara út að ganga með Þjóðhildi
því pabbi er kominn úr vinnunni
og ætlar að passa litla bróður á
meðan. Myndskreytingarnar eru
góðar og líflegar og mörg smáat-
riði sýnd sem gera efni sögunnar
raunhæfara en ella og glíma telp-
unnar við brúðuna er skemmtilega
dregin.
BÆKUR
Barnabók
Moshe Okon og Sigrún
Birna Birnisdóttir. Anna
Jóa myndskreytti. Mál og
menning, 2001. 28 bls.
DAGUR MEÐ GÍNU LÍNU
JÓSEFÍNU
Þjóðhildur og
stóra brúðan
Sigrún Birna
Birnisdóttir
Sigrún Klara Hannesdóttir
SAMSÍÐA heimar eru vinsælir hjá
börnum og unglingum um þessar
mundir, ekki síst vegna bókanna um
Harry Potter. Þetta nýtir Bergljót
sér við skrif fyrstu skáldsögu sinnar.
Bergljót er þekkt fyrir að hafa skrifað
mjög vinsælar bækur handa yngri
börnum til að kenna þeim stafi og
tölustafi, eða að fikra sig áfram inn í
bókmenntaheiminn á skemmtilegan
hátt. Þessa fyrstu skáldsögu sína ætl-
ar hún hins vegar eldri lesendum, lík-
lega á aldrinum 7–10 ára.
Sagan hefst á þrettán ára afmæl-
isdegi Viktors. Hann er staddur í
Egyptalandi þar sem faðir hans
stjórnar fornleifauppgreftri. Móðir
hans á að eiga barn hvað úr hverju og
er því heima. Viktor fær forláta
standklukku frá föður sínum í afmæl-
isgjöf, klukku sem hefur fylgt honum
um allan heim í starfinu. Viktor er
ekki sérlega ánægður með gjöfina, en
þegar tíminn skyndilega stendur í
stað, liggur leiðin til tímans í gegnum
standklukkuna. Ásamt félögum sín-
um, Vöku vekjaraklukku og Tölva töl-
vuúri sem vakna til lífsins þegar tím-
inn stöðvast, þarf Viktor að þræða
mörg tímabil sögunnar til að koma
heiminum aftur í stand. Það gera þau
með því að stökkva inn í svarthol sem
finnast víðar en margan
skyldi gruna.
Viktor og lesendurnir
læra margt um sögu
heimsins á merkum tím-
um, og þessi bók er gott
dæmi um hvernig koma
má fróðleik til skila á lif-
andi og áhugaverðan
hátt. Bergljót hefur valið
tíma og fyrirbæri mann-
kynssögunnar sem eru
bæði vel þekkt og hafa
yfir sér ákveðinn ævin-
týraljóma sem heillað
hefur lesendur og rithöf-
unda í gegnum tíðina.
Sjóræningar, gullgrafarar í villta
vestrinu, sólarkonungurinn og ekki
síst risaeðlurnar verða á vegi vinanna.
Nokkrar brotalamir eru samt á
bókinni. Bergljót gefur ýmislegt í
skyn í upphafi sem engar skýringar
fást á í lokin. Hvers vegna talaði Kúri
um páfagaukinn? Hvers vegna var
pabbinn svo nátengdur klukkunni á
unga aldri? Hafði hann lent í sömu
ævintýrum og Viktor síðar gerir?
Hvert var í rauninni hlutverk þess
undurfagra társ sem þau ferðuðust
með frá upphafi til enda? Fleira
mætti telja til. Svona lausir endar eru
hvimleiðir, en það góða við bókina er
að hún heldur vel áfram, færir per-
sónur og lesendur fljótt frá einum
stað til annars og heldur þeim vel við
efnið. Þannig munu kannski bara
örfáir rýnar taka eftir gloppunum.
Stíllinn hjá Berg-
ljótu er líka misjafn-
lega einlægur. Henni
tekst vel að setja sig í
spor Viktors og tala
fyrir hans hönd. Lýs-
ingar ýmsar eru hins
vegar viðkvæmari, eins
og myndin sem hún
dregur upp af hafgyðj-
unni. Henni tekst ekki
að ná fram þeirri ljóð-
rænu og fegurð sem
hún sækist eftir og
kaflinn er vægast sagt
tilgerðarlegur. Best
tekst henni til þegar
hressleikinn ræður ríkjum en þó er
textinn frekar flatneskjulegur. Ég
saknaði fegurðarinnar, ég saknaði
galdranna og dulúðarinnar sem um-
vefja ævintýri, ég saknaði virkilegrar
spennu á ögurstund og áhrifaríkrar
dramatíkur í kringum væntanlegan
barnsburð móðurinnar.
Einnig vantar einhvern heildarstíl
sem eignar Bergljótu verkið. Hoppað
er úr einu í annað, efniviðurinn sóttur
hingað og þangað (sem er sögunni
auðvitað nauðsynlegt) svo fremur illa
tekst að móta eitthvað heildrænt úr
því og því verður bókin býsna sund-
urleit.
Með meiri ígrundun, yfirlegu og
stíltilbrigðum má gera ráð fyrir að
Bergljót muni í framtíðinni skrifa
mjög fínar bækur.
BÆKUR
Barnabók
Eftir Bergljótu Arnalds.
Virago 2001. 151 bls.
Í LEIT AÐ TÍMANUM
Bergljót Arnalds
Hildur Loftsdóttir
Lærdómsrík ævintýraför
Fyrir vestan og
austan er eftir Júl-
íus Þórðarson.
Júlíus hóf ungur
búskap á Skorra-
stað í Norðfjarð-
arhreppi um mið-
bik síðustu aldar. Í
bókinni rifjar hann
upp liðna tíma og
dregur upp svipmyndir af fjölmörgu
fólki, atburðum og daglegu lífi á horf-
inni öld fyrir vestan og austan. Hér
segir frá bernskutíð á Barðaströnd,
póstferðum yfir fjöll og firnindi og sigl-
ingum um úfinn sæ Breiðafjarðar. Þá
greinir Júlíus einnig frá ýmsu eft-
irminnilegu frá Austfjörðum, svað-
ilförum jafnt sem viðskiptum sínum
við kaupfélagið í Neskaupstað.
Höfundur gefur sjálfur út og rennur
allur ágóði af sölu bókarinnar til end-
urbyggingar prestshússins á Brjáns-
læk á Barðaströnd. Bókin er 181 bls.,
prentuð í Hagprent – Ingólfsprent:
Verð: 3.800 kr. Bókin er til sölu hjá
höfundi.
Frásagnir
Meðan sól er enn
á lofti er sjöunda
ljóðabók Önnu S.
Björnsdóttur.
Bókin skiptist í
þrjá kafla, Nema
lífið, Millispil og
Eins og þú ert.
Kápumynd
gerði Anna Torfa-
dóttir myndlistarmaður.
Höfundur gefur út. Bókin er prentuð
í Prentsmiðjunni Odda hf.
Ljóð
 Stelpur í
stressi er eftir
breska verð-
launahöfundinn
Jaqueline Wilson
í þýðingu Þór-
eyjar Friðbjörns-
dóttir.
Áður hefur
komið út eftir
þennan höfund bókin Stelpur í
strákaleit.
Jacqueline Wilson hefur hlotið
mörg verðlaun og var bókin Stelpur
í stressi tilnefnd til Sheffield barna-
bókaverðlaunanna og Bresku
barnabókaverðlaunanna.
Útgefandi er JPV útgáfa. Bókin er
173 bls., prentuð í Danmörku.
Unglingar