Morgunblaðið - 20.12.2001, Blaðsíða 50

UMRÆÐAN
50 FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í FJÖLMIÐLUM
hefur mönnum orðið
tíðrætt um að nú sé
komin á þjóðarsátt og
þar vísað í ákvörðun
Alþýðusambands Ís-
lands og Samtaka at-
vinnulífsins að segja
ekki upp kjarasamn-
ingum að sinni. Af
þessu tilefni gaf rík-
isstjórnin út yfirlýs-
ingu. Þegar ákvörðun
þessara aðila á vinnu-
markaði og yfirlýsing
ríkisstjórnarinnar
voru komnar í eina
spyrðu þótti mönnum
tilhlýðilegt að tala um
þjóðarsátt. Er með þeirri yfirskrift
verið að vísa í kjarasamninga frá
því í byrjun tíunda áratugarins
þegar menn sammæltust um að
keyra niður verðbólgu með sam-
stilltu átaki. Að því stóðu ásamt
ASÍ og samtökum vinnuveitenda,
Bændasamtökin, BSRB og þegar
fram í sótti einnig Kennarasam-
band Íslands. Samtök háskóla-
manna stóðu þar utan en fyrir því
voru ástæður sem ekki skal fjölyrt
um að sinni.
Hugarfarsbreyting?
Óskandi væri að sú hugarfars-
breyting hefði átt sér stað hjá rík-
isstjórninni að hún sjái raunveru-
lega ástæðu til að stuðla að
þjóðarsátt, meðal annars til þess að
koma böndum á verðbólgu sem
grefur jafnt undan heimilum sem
atvinnulífi. Um allangt skeið hefur
þeirri stefnu verið á loft haldið í
Stjórnarráði Íslands að óbeislaður
markaður væri best til þess fallinn
að leysa öll okkar vandamál og hef-
ur lítið verið gefið fyrir samtaka-
máttinn og handaflið nema þá til að
loka fyrir munninn á gagnrýnis-
röddum. Ef nú loksins er að verða
hugarfarsbreyting að þessu leyti
og menn vilja höfða til samstöðu
sem byggist á sanngirni þá er það
vel og nokkuð sem öll samtök
launafólks ættu að taka fagnandi
og fegins hendi. Ekki stendur á
BSRB að leggja sitt af mörkum í
þessu efni.
Sá hluti fyrrnefnds samkomulags
sem BSRB kom að snýr að græn-
metisverði. Fulltrúi bandalagsins
átti aðild að starfsnefnd landbún-
aðarráherra sem lagði grunninn að
ákvörðun ríkisstjórnarinnar um að
færa niður gænmetistolla en veita
jafnframt innlendri landbúnaðar-
framleiðslu nauðsynlegan stuðning.
Hvort tveggja er í samræmi við
stefnu BSRB, að stuðla að lágu
verði á landbúnaðarvöru og efla ís-
lenska gæðaframleiðslu.
Varað við skammtímalausnum
Í tengslum við kjaraumræður að
undanförnu hefur verið um það
rætt hvernig styrkja megi íslenska
gjaldmiðilinn en rýrnun hans, um
25% á árinu, veldur því að inn-
fluttur varningur hækkar í verði í
krónum talið og er þannig verð-
bólguvaldur.
Hvort það er vænlegur kostur til
frambúðar að taka erlend lán til
þess að greiða niður hin innlendu
einsog rætt hefur verið um í
tengslum við fyrrnefndan samn-
ingspakka skal ósagt látið. Stað-
reyndin er sú að um nokkurt árabil
hafa fjármálaspekúlantar nýtt sér
tilraunir stjórnvalda til að halda
genginu stöðugu á þann veg að þeir
tóku lán erlendis og pumpuðu því
síðan út í hagkerfið hér en á hærri
vöxtum og högnuðust þannig á
kaupmennskunni. Með þessum
peningum var síðan sívaxandi við-
skiptahalli þjóðarinnar fjármagnað-
ur. Fólk var hvatt til að kaupa bíla
og annan varning og
jafnan heitið mikilli
lánafyrirgreiðslu.
Þessi þróun raskaði
þeim stöðugleika sem
einkennt hafði efna-
hagslífið. Aðeins var
spurning um hvenær
blaðran spryngi. Þeg-
ar hins vegar gengis-
tryggingin var úr sög-
unni með nýjum
seðlabankalögum í
byrjun árs hættu spá-
kaupmennirnir að
færa þennan brask-
gjaldeyri til landsins
en við það dró úr
spurn eftir íslensku
krónunni og hún tók að rýrna ört.
Með erlendum lánum myndi eft-
irspurnin að sjálfsögðu örvast að
nýju og þannig styrkja krónuna –
tímabundið. Og það er mergurinn
málsins, þetta yrðu tímabundnar
ráðstafanir sem óvíst er að hyggi-
legt væri að grípa til þegar til
lengri tíma er litið. Við skulum
ekki gleyma því að erlendar skuldir
landsmanna eru þegar komnar í
hærri upphæðir en dæmi eru um
áður í Íslandssögunni og spurning
hvort þar er á bætandi. Þessi mál
þarf að skoða af mikilli yfirvegun
áður en ákvarðanir eru teknar.
Niðurskurður og einkavæðing
Það sem hins vegar varð tilefni
þessara skrifa minna nú eru yf-
irlýsingar ríkisstjórnarinnar um
aðhaldssemi í ríkisfjármálum og
jafnframt að framhald verði á sölu
ríkisfyrirtækja. Hér er rétt að
staldra við. Aðhaldssemi er góðra
gjalda verð og reyndar grundvall-
aratriði að ráðdeild sé sýnd í hví-
vetna í meðferð opinberra fjár-
muna. Ef hins vegar aðhaldssemi
verður áfram sýnd á þeim forsend-
um sem við þegar höfum forsmekk-
inn af, þ.e. á grundvelli niðurskurð-
ar samhliða hækkun notendagjalda,
þá bitnar slík aðhaldssemi á þjón-
ustu, rýrir kaupmátt þeirra sem
síst skyldi, skólanema og sjúklinga
og er þannig ávísun á félagslega
mismunun. Í öðru lagi er sala rík-
iseigna til þess fallin að veikja rík-
issjóð þegar til langs tíma er litið.
Það á við nú ekki síður en fyrr á tíð
að lítil búhyggindi eru að selja frá
sér gullkýrnar. Við skulum ekki
gleyma því að eingöngu hafa verið
seldar eignir sem skilað hafa arði
til hins opinbera. Þegar farið er yf-
ir sölu ríkiseigna og einkavæðingu
hvort sem er í formi einkafram-
kvæmdar eða í öðrum búningi þá
hefur hún verið skattborgaranum í
óhag.
Ástæðan fyrir því að molna tók
undan þjóðarsáttinni á sínum tíma
var einmitt framkvæmd stefnu af
því tagi sem nú er verið að hóta. Þá
fóru í hönd tímar vaxandi sjúk-
lingagjalda, skólagjalda og einka-
væðingar. Upp var runninn tími
fjármagnsins og stórfyrirtækjanna.
Sá tími er enn ekki liðinn undir lok.
Og fyrr verður engin þjóðarsátt.
Ögmundur
Jónasson
Ríkisfjármál
Ástæðan fyrir því að
molna tók undan þjóðar-
sáttinni á sínum tíma,
segir Ögmundur Jónas-
son, var einmitt fram-
kvæmd stefnu af því tagi
sem nú er verið að hóta.
Höfundur er formaður BSRB.
Á bak við
þjóðarsátt þarf
að vera þjóð
FÁTÆKT á Íslandi
er orðin fastur liður í
fréttaflutningi fjölmiðla
í aðdraganda jóla. Oft-
ast eru henni gerð skil
frá sjónarhorni þeirra
sem af mikilli velvild og
með óeigingjörnu starfi
leggja efnalitlu fólki lið
svo það geti haldið jól
líkt og aðrir. Sjaldnar
er grafist fyrir um
ástæður fátæktarinnar.
Hundruð fjölskyldna
og einstæðinga eiga
einskis annars úrkosti
en að leita aðstoðar
samtaka á borð við
Hjálparstarf kirkjunn-
ar, Rauða krossinn og Mæðrastyrks-
nefnd fyrir hver jól. En þessi félaga-
samtök njóta góðvildar fjölmargra
fyrirtækja og einstaklinga. Óhætt er
að fullyrða að aðstoðin skiptir sköp-
um fyrir margar fjölskyldur í land-
inu.
Neyð kvenna
En hverjir skyldu ekki eiga fyrir
jólamatnum eða gjöfum handa börn-
unum sínum um þessi jól? Láglauna-
fólk, einstæðar mæður, öryrkjar og
þeir sem eiga af öðrum ástæðum erf-
itt, segir formaður Mæðrastyrks-
nefndar í Reykjavík í viðtali við
Morgunblaðið 13. des. sl. Í greinar-
góðri frásögn blaðakonu af úthlutun
hjá nefndinni kemur skýrt fram að
neyð margra íslenskra kvenna er
mikil. Kemur það á óvart?
Kvengerving fátæktarinnar er
ekki ný af nálinni. Hún er þekkt út
um allan heim og virðist vera að festa
sig í sessi hér á landi. Við vitum vel að
konur eru fjölmennast-
ar í hópi þeirra lægst
launuðu hér á landi. Við
vitum líka að þorri ein-
stæðra foreldra er kon-
ur, þótt auðvitað séu
kjör einstæðra foreldra
misjöfn. En það breytir
ekki þeirri staðreynd að
einstæðum mæðrum á
lágum launum eru í
raun allar bjargir bann-
aðar. Eða erum við búin
að gleyma því að skatt-
leysismörkin eru kr.
65.132? Þetta þýðir að
tekjuskattur og útsvar
á láglaunafólk og lífeyr-
isþega með tekjur und-
ir 90 þús. kr. á mánuði færir ríki og
sveitarfélögum 1 milljarð króna í
tekjur í þessu ári. Árið 1995 greiddu
lífeyrisþegar, öryrkjar og aldraðir,
sem höfðu alla framfærslu sína af líf-
eyri Tryggingastofnunar, engan
skatt.
Hið pólitíska samhengi
Í leiðara þessa blaðs 14. des. sl.
segir: „Að fátækt sem lýst er í grein-
inni skuli finnast í velferðarríkinu Ís-
landi í upphafi 21. aldar er ótrúlegt
og engum til sóma.“ Undir það skal
tekið að ástandið er engum til sóma
og í raun til skammar fyrir land og
þjóð. En það að fátæktin sé kölluð
ótrúleg lýsir fákunnáttu leiðaraskrif-
ara á þeim pólitísku ákvörðunum
ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks sem m.a. hafa
framkallað þær aðstæður, skatta- og
bótaumhverfis, sem þúsundir Íslend-
inga mega búa við. Og því skal haldið
til haga að misskipting teknanna hef-
ur aukist en ekki minnkað á góðæris-
árum sl. áratugar. Fátæktin á Íslandi
hefur ekki orðið til upp úr þurru. Hún
er að stórum hluta afleiðing þeirrar
stefnu stjórnvalda að hlúa ekki jafnt
að velferð allra þegna þessa lands.
Það verður að gera þá kröfu til
vandaðrar blaðamennsku að umfjöll-
un um fátækt sé sett í samfélagslegt
og pólitískt samhengi. Annars bygg-
ist hún ekki á öðru en grunnhyggni
og tilfinningasemi um þá „sem minna
mega sín“ þegar nær væri að nálgast
málið út frá þeirri óhagganlegu stað-
reynd að rétturinn til mannsæmandi
lífs er grundvallarréttur hverrar
manneskju. Sá réttur verður aðeins
styrktur með öflugri jafnaðarstefnu í
framkvæmd. Stefnu sem leyfir ekki
að þúsundir landsmanna séu dæmd-
ar til lítilla efna og oft sárrar fátækt-
ar. En því miður bendir fátt til þess
að biðraðirnar hjá Mæðrastyrks-
nefnd muni styttast í tíð ríkisstjórnar
Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks.
Fátækt á jólaföstu
Þórunn
Sveinbjarnardóttir
Höfundur er alþingiskona fyrir
Samfylkinguna.
Fátækt
Fátæktin á Íslandi, seg-
ir Þórunn Sveinbjarn-
ardóttir, er að stórum
hluta afleiðing þeirrar
stefnu stjórnvalda að
hlúa ekki jafnt að velferð
allra þegna þessa lands.