Morgunblaðið - 20.12.2001, Blaðsíða 47

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 47
Glæsilegt úrval
af peysum og
bolum frá
til jólagjafa
Kringlunni,
sími 588 1680,
v. Nesveg, Seltjarnarnesi,
sími 561 1680.
tískuverslun
HERRASKÓR
25% afsláttur af
Margar tegundir
Teg: AMS71409
Stærðir: 41-46
Litur: Svartir
Verð áður 7.995
Verð nú 5.995
Teg: AMS59307
Stærðir: 41-46
Litur: Svartir
Verð áður 7.995
Verð nú 5.995
KRINGLAN - SMÁRINN
FYRIR réttum tveimur árum
kom út fyrsta bindið af þessari
miklu byggðasögu. Það náði yfir
tvo nyrstu hreppa Skagafjarðar að
vestan, Skefilsstaðahrepp og
Skarðshrepp. Mikið lof hlaut það
rit bæði af ritdómurum og manna á
meðal. Ég hef talað við marga
heimamenn síðan ritið kom út og
hafa þeir verið á einu máli um að
telja það einstaklega gott og vand-
að.
Nú aðeins tveimur árum síðar
kemur út annað bindi þessa rit-
verks, um hálfu öðru hundraði
blaðsíðna lengra en hið fyrra. Er
haldið áfram vestan megin fjarðar
og farið suður að mörkum Lýtings-
staðahrepps, skammt sunnan
Varmahlíðar. Hrepparnir eru tveir,
sem fjallað er um, Staðarhreppur
og Seyluhreppur. Á þessu svæði
eru 106 býli, sem setin eru.
Byggðasaga þessi er óvenjulega
víðtæk og að ég hygg einstök hvað
það varðar. Þar er að finna ítarlega
sveitarlýsingu og er þá meðtalið
allt fjalllendi og afréttarlönd.
Jarðalýsing er mjög umfangsmikil.
Gerð er grein fyrir stærð jarðar og
áhöfn, saga hverrar jarðar er rakin
eins langt aftur og auðið verður
bæði hvað varðar dýrleika, eign-
arhald og ábúð. Þá eru talin sel,
hjáleigur og stekkir, hlunnindi og
ítök, svo og ábúendatal frá því á
síðustu áratugum 18. aldar. Skrá er
og yfir ábúendur eftir manntölum
(1703, 1713, 1735, 1753, 1762). Þá er
og margvíslegur fróðleikur annar
um hreppinn í heild sinni.
Mikið er af innfelldum textum,
bæði stórfróðlegu efni, svo og
margs konar skemmtiefni.
Í bókinni eru á sjöunda hundrað
myndir, t.a.m. af núverandi ábú-
endum, jörðum og landslagi. Marg-
ar eru myndirnar af afskekktum og
fáförnum stöðum og því einkar for-
vitnilegar. Þá eru hér margar töfl-
ur, teikningar, myndir af málverk-
um og prýðisgóð kort
af báðum hreppunum.
Þess er nú að geta,
að þeir fjórir hreppar,
sem bindin tvö ná yfir,
eru ekki lengur til sem
stjórnsýslueiningar,
þar sem þeir hafa
gengið inn í Sveitarfé-
lagið Skagafjörð ásamt
fleiri hreppum. Engu
að síður eru hreppa-
heitin áreiðanlega svo
föst í hugum manna,
að þau munu haldast
lengi eins og raunar
heiti byggðarlaganna
(Sæmundarhlíð, Víkur-
torfa, Langholt, Vallhólmur, o.fl.).
Það er því vissulega rétt ákvörðun
að fylgja gömlu hreppaskiptingunni
í þessari frásögn.
Engum, sem les þetta mikla rit,
getur blandast hugur um hvílík
óhemju vinna liggur að baki því.
Ekki er aðeins að hver og ein jörð,
sem nú er setin hafi verið skoðuð
vandlega, sumar mörgum sinnum,
heldur einnig allar hjáleigur og
húsmannsbýli, fornbýli og hvaðeina
þar sem einhverjar mannvistarleif-
ar var að finna eða sögulegir at-
burðir höfðu gerst. Í mörgum til-
vikum voru einungis ógreinilegar
rústir, staðir sem leita varð uppi
eftir gömlum heimildum, en
gleymdir núlifandi mönnum. Furðu
margt hefur við þetta komið í leit-
irnar, sem enga heimamenn grun-
aði að til væri. Alls staðar þar sem
þörf var á var staðsetning skráð
með GPS-mælingum og rústir
mældar og lýst eins vel og unnt
var. Sérstaka aðdáun vekur hin ná-
kvæma yfirferð yfir fjalllendi,
t.a.m. í Staðarfjöllum. Þó að áður
hafi verið skrifað um afrétt þessa,
t.a.m. í Göngum og réttum og í rit-
gerðum um Víðidal í Staðarfjöllum,
er þessi frásögn sú langbesta að
mínu viti. Einkum munu GPS-
skráningarnar koma mörgum að
haldi. Þar eru öll fornbýli, sem vit-
að er um, tilgreind og staðsett, svo
og sel og beitarhús.
Sumar sögufrægar jarðir og höf-
uðból fá sérstaklega ítarlega um-
fjöllun. Þar sker Reynistaður –
Staður í Reyninesi – sig úr, sem
vonlegt er. Saga staðarins er rakin
eins langt og heimildir ná til, eða til
elleftu aldar. Saminn hefur verið
annáll frá þeim tíma
til nútímans. Gerð er
grein fyrir hjáleigum,
fornbýlum og seljum.
Kafli er um Reyni-
staðarklaustur og
skrá yfir jarðeignir
klaustursins, alls 85
jarðir. Abbadísir eru
taldar, níu alls, og er
stutt umsögn um
hverja þeirra. Þá er
og skrá yfir alla um-
boðsmenn Klausturs-
ins, en þeir urðu þrjá-
tíu og er smáklausa
um hvern þeirra.
Um Glaumbæ og
Víðimýri er einnig langt og fróðlegt
mál.
Það hlýtur að teljast mikið afrek
að hafa komið þesari miklu bók á
prent aðeins tveimur árum á eftir
þeirri, sem á undan fór. Einkum
þegar ekki er að sjá sem fjölmennt
starfslið hafi unnið að. Ritstjórinn
og aðalhöfundurinn mun t.a.m.
sjálfur hafa farið allar skoðunar-
ferðir, tekið nær allar nýjar mynd-
ir, kannað gamlar heimildir, samið
mikið af textanum og lesið próf-
arkir. Virðist manni sem þeir er að
útgáfunni standa ættu að huga að
því að létta undir með honum með
meiri aðstoð. Því að mikið vantar á,
að öll Byggðasaga Skagafjarðar sé
út komin. Þetta er aðeins byrjunin.
Mér skilst að gert sé ráð fyrir að
sagan verði alls sjö til átta bindi.
Eins og fyrra bindið er þetta
bindi glæsilega út gefið. Það er í
stóru broti og prentað á góðan
pappír og í fallegu bandi. Ekki
rakst ég á margar prentvillur, en
sjálfsagt eru þær einhverjar í svo
stórri bók. Leitt er að prentun
margra litmyndanna hefur mistek-
ist. Veit ég þó að þar á myndasmið-
urinn ekki sök á, því að ég hef séð
margar myndanna áður en þær
fóru í prentun og veit að á þeim var
önnur og betri áferð.
Ekki trúi ég öðru en þeir sem í
Skagafirði búa – og raunar miklu
fleiri – fagni útkomu þessa merka
rits og telji sig mun fróðari eftir
lesturinn. Það hefur einnig þann
mikla kost, sem ekki er alltaf ein-
kenni byggðarita, að það er
skemmtilegt aflestrar.
BÆKUR
Skagfirsk fræði
II. bindi. Staðarhreppur-Seyluhreppur.
Ritstjóri og aðalhöfundur: Hjalti Pálsson
frá Hofi. Aðrir höfundar efnis:
Egill Bjarnason og Halldór Ármann
Sigurðsson.
Sögufélag Skagfirðinga,
Sauðárkróki, 2001, 504 bls.
BYGGÐASAGA SKAGAFJARÐAR
Stórvirki í byggðasögu
Hjalti Pálsson
Sigurjón Björnsson
Mér finnst gott að
hafa verið til er
önnur ljóðabók
Kristjáns Árna-
sonar. Í bókinni
eru 112 ljóð og
stökur.
Kristján er
fæddur 14. mars
1929 að Skarði í
Lundarreykjadal. Hann ólst upp hjá
foreldrum sínum, Árna Kristjánssyni
og Elínu Kristjánsdóttur á Stálpa-
stöðum í Skorradal. Þegar hann var
17 ára flutti fjölskyldan að Kistufelli í
Lundarreykjadal. Þar átti Kristján
heima til ársins 1975. Þaðan flutti
hann til Skagafjarðar og hefur átt
heima á Skálá í Sléttuhlíð síðan.
Hann sinnti bæði búskap og smíðum
á Kistufelli en eingöngu smíðum eftir
að hann flutti norður. Kristján hefur
frá barnæsku fengist við að yrkja.
Fyrri bók Kristjáns heitir Fjöllin sál
og ásýnd eiga og kom út árið 1994.
Höfundur gefur út.
Ljóð