Fréttablaðið - 13.12.2006, Blaðsíða 26

13. desember 2006 MIÐVIKUDAGUR26
fréttir og fróðleikur
Svona erum við
> Vöruskiptajöfnuður frá janúar til október*
* Í milljónum króna
Heimild: Hagstofa Íslands
Hrottalegar misþyrmingar
og nauðganir manns sem
hlaut fimm ára fangelsis-
dóm í héraðsdómi nægðu
ekki til þess að krefjast
gæsluvarðhalds yfir hon-
um, að mati ákæruvaldsins.
Grunur leikur á því að mað-
urinn hafi nauðgað annarri
konu á meðan hann beið
málsmeðferðar í Hæsta-
rétti.
Karlmaður á sextugsaldri, Jón
Pétursson, var 11. október síðast-
liðinn dæmdur í fimm ára fangelsi
fyrir að misþyrma og nauðga
tveimur konur í júlí og ágúst í
fyrra. Eftir að dómur var kveðinn
upp í héraðsdómi var Jón frjáls
ferða sinna þar sem ekki var óskað
eftir gæsluvarðhaldi yfir honum á
meðan þess var beðið að málsmeð-
ferð færi fram í Hæstarétti.
Eftir dóm héraðsdóms kærði
önnur kona Jón fyrir að nauðga og
misþyrma sér.
Þessi atvikaröð vekur upp
spurningar um hvenær menn telj-
ist það hættulegir að nauðsynlegt
sé að hafa þá í varðhaldi þar til
dómur er genginn í málum þeirra,
og hvort hugsanlegt sé að nauðg-
anir, og þar með djúpstæð andleg
og líkamleg áhrif þeirra, séu van-
metin í réttarkerfinu samanborið
við hefðbundin líkamsárásarmál
og fíkniefnabrot.
Lagaákvæðin skýr
Samkvæmt 103. grein laga um
meðferð opinberra mála, þar sem
„gæsluvarðhald og skyldar ráð-
stafanir“ eru til umfjöllunar, er
fjallað um hvenær sakborningur
getur verið úrskurðaður í gæslu-
varðhald.
Fjögur skilyrði þarf sakborn-
ingur að uppfylla til þess að mögu-
legt sé að úrskurða hann í gæslu-
varðhald. Í fyrsta lagi, „að ætla
megi að sakborningur muni tor-
velda rannsókn málsins, svo sem
með því að afmá merki eftir brot,
skjóta undan munum eða hafa
áhrif á vitni eða samseka“. Í öðru
lagi er það leyfilegt ef ætla megi
að hann „muni reyna að komast úr
landi eða leynast eða koma sér
með öðrum hætti undan málsókn
eða fullnustu refsingar“.
Í þriðja og fjórða lagi, sem
óumdeilanlega er grundvallarat-
riði í lögunum, ef ætla megi „að
hann muni halda áfram brotum
meðan máli hans er ekki lokið“, og
ef nauðsynlegt er að „verja aðra
fyrir árásum sakbornings eða
hann sjálfan fyrir árásum eða
áhrifum annarra manna“.
Í annarri málsgrein þessa laga-
ákvæðis segir síðan að leyfilegt sé
að úrskurða sakborning í gæslu-
varðhald án þess að hann hafi upp-
fyllt þau fjögur skilyrði sem til-
tekin eru, ef „sterkur grunur er
um að hann hafi framið afbrot sem
að lögum getur varðað 10 ára fang-
elsi, enda sé brotið þess eðlis að
ætla megi varðhald nauðsynlegt
með tilliti til almannahagsmuna“.
Nauðgunarmál verði tekin fastari
tökum
Atli Gíslason hæstaréttarlögmað-
ur segir nýlegt dæmi koma auga á
þá „skömm“ að naugðunarglæpir
séu ekki litnir nógu alvarlegum
augum í íslensku réttarkerfi, því
djúpstæð áhrif þeirra gefi tilefni
til þess að taka þau fastari tökum.
„Menn eru ævinlega úrskurðaðir í
gæsluvarðhald ef rökstuddur
grunur er til þess að þeir hafi
gerst sekir um manndráp, stór-
fellt fíkniefnabrot eða alvarlega
líkamsárás. Nauðgunarbrot, eins
og það sem nýlega hefur verið
rætt um [dóm Jóns Péturssonar],
er að mínu mati alvarlegra brot en
stórfellt fíkniefnabrot og alvar-
legt líkamsárásarmál,“ segir Atli
og leggur áherslu á að nauðgunar-
brot sé næst alvarlegasta brot sem
hægt sé að fremja gagnvart ein-
staklingi.
„Það voru tvímannalaust mis-
tök hjá ákæruvaldinu að óska ekki
eftir gæsluvarðhaldi yfir sakborn-
ingnum í þessu tilviki, eins og
komið hefur í ljós því það lítur út
fyrir að hann [Jón Pétursson] hafi
brotið hrikalega af sér eftir dóm
héraðsdóms. Staðreyndin er sú, að
það er skammarlegt að nauðgun-
arglæpir skuli ekki vera metnir út
frá alvarleika þeirra og hversu
djúpstæð sálræn og líkamleg áhrif
nauðganir hafa á fórnarlömb.
Nauðgun er næst alvarlegasta
brot sem hægt er að fremja gagn-
vart einstaklingi á eftir mann-
drápi. Á þeim forsendum þarf að
huga betur að því, eins og dæmin
sanna, að tryggja að þeir sem
gerst hafa sekir um nauðganir
brjóti ekki af sér á meðan þess er
beðið að málsmeðferð fyrir dómi
ljúki.“
Sönnunarstaða ræður málsmeð-
ferð
Bogi Nilsson ríkissaksóknari segir
það ekki vera venju að óska eftir
gæsluvarðhaldi eftir að dómur er
fallinn án þess að viðkomandi hafi
verið í gæsluvarðhaldi fyrir. „Mál
eins og þessi eru erfið því sönnun-
arstaða er flókin og gögnin ekki
nægileg til þess að krefjast gæslu-
varðhalds. Í þessu tiltekna máli
[máli Jóns Péturssonar] liggur að
öllum líkindum fyrir, fyrst málinu
er áfrýjað til Hæstaréttar, að við-
komandi telur sig saklausan af
þeim brotum sem um ræðir. Það
er grundvallarregla að menn byrji
ekki að afplána dóm fyrr en end-
anleg niðurstaða fæst í málið. Það
er vissulega hörmulegt að það geti
gerst að menn brjóti af sér þegar
málsmeðferð er enn í gangi.“
Bogi segir grundvallarmun
vera á líkamsárásarmálum annars
vegar og síðan kynferðisbrotum
eins og nauðgunum. „Þetta eru
ekki alveg sambærileg mál. Lík-
amsárásarmál eru oft þannig að
menn hafa verið staðnir að því að
fremja brotin og að því leytinu er
sönnunarstaðan allt önnur heldur
en í kynferðisbrotunum. En nauðg-
unarmálin eru álitin alvarlegustu
brotin á eftir manndrápsmálum
en sönnunarstaðan ræður því
hvernig meðferð hvert mál fær.“
Slæm áhrif nauðgana vanmetin
HæStiréttur Deilt er um hvort málsmeðferð nauðgunarglæpa sé í réttu samhengi við alvarleika brotanna. Grunur leikur á því
að karlmaður á sextugsaldri, Jón Pétursson, hafi brotið hrottalega af sér eftir að hann hlaut fimm ára fangelsisdóm í héraðsdómi
fyrir misþyrmingar og nauðganir, á meðan hann beið málsmeðferðar í Hæstarétti. fréttablaðið/Valli
fréttaskýrinG
Magnús halldórsson
magnush@frettabladid.is
MáLSMeðferðir
* algengast er að krafist sé gæsluvarð-
halds yfir sakborningum sem grunaðir
eru um manndráp, alvarlega líkams-
árás eða stórfelld fíkniefnabrot.
* atli Gíslason
telur nauðgunar-
glæpi vera alvar-
legri glæpi en
fíkniefnabrot og
líkamsárásir og
miðað við nýleg
dæmi sé ástæða
til þess að taka
nauðgunarglæpi
fastari tökum.
* bogi nilsson segir það óumdeilt að
nauðgunarglæpir séu grafalvarlegir
en sönnunarstaða
í málum þeim
tengdum sé oftar
en ekki erfiðari en
í hefðbundnum
líkamsárásarmál-
um. Þess vegna sé
erfiðara að beita
gæsluvarðhaldsúr-
skurðum í nauðg-
unarmálum.
195,-
2 rúnstykki, 1 egg, skinka, ostur,
smjör, sulta og heitur drykkur
Þú átt allt gott skilið!
mánudaga - laugardaga
verslun opnar kl. 10:00
Opnum fyrir
morgunverð kl. 9:00
sú ákvörðun stjórnvalda í Íran að bjóða til
ráðstefnu þar sem efast er í fullri alvöru um
að helför gyðinga hafi átt sér stað hefur
vakið bæði furðu og hneykslan víða á
Vesturlöndum.
Hvað gerðist?
almennt er talað um að sex milljónir gyð-
inga hafi orðið þýskum nasistum að bráð
á valdatíma þeirra rétt fyrir miðja síðustu
öld, einkum á árum seinni heimsstyrjald-
arinnar, þótt sagnfræðingar nefni reyndar
tölur frá fimm milljónum til sjö milljóna.
stór hluti þeirra týndi lífinu í útrýmingar-
búðum á borð við auschwitz og treblinka,
þar sem gasklefar voru óspart notaðir. auk
gyðinga beindu nasistar einnig spjótum
sínum að samkynhneigðu fólki, andlega eða
líkamlega fötluðu fólki, kommúnistum og
frímúrurum, svo nokkuð sé nefnt, auk þess
sem þeir hjuggu stór skörð í aðrar „óæðri
þjóðir“ á borð við Pólverja, serba og rússa.
– að ógleymdum sintum og rómum, sem
enn eru á íslensku oftast nefndir sígaunar,
en nokkur hundruð þúsund þeirra munu
hafa fallið fyrir hendi nasista.
Hverju er verið að afneita?
Þeir sem afneita helförinni
ganga mislangt. fáeinir
fullyrða að nasistar hafi aldrei
ofsótt gyðinga, en flestir
ganga skemmra – halda því
til dæmis fram að það séu
stórar ýkjur að sex milljónir
gyðinga hafi fallið, talan sé
miklu lægri – eða fullyrða að
gasklefar hafi aldrei verið not-
aðir til að drepa fólk í stórum stíl, og færa
margvísleg rök fyrir því að tæknilega hafi
það hreinlega ekki verið mögulegt.
Hvað vilja Íranar?
Mahmoud ahmadinejad, forseti Írans, hefur
nú skipað sér í flokk með helstu afneiturum
helfararinnar. Hann fullyrti
í ræðu í lok síðasta árs að
helförin væri ekkert annað
en uppdiktuð saga notuð til
þess að rökstyðja tilverurétt
Ísraelsríkis. ahmadinejad
hefur sagst vilja að Ísrael
verði þurrkað út af kortinu
og meðal annars lagt til að
Þýskaland, austur-ríki og
bandaríkin taki við gyðingum
þaðan.
fBL-greiNiNg: afneitun Helfarar
Íranar bjóða afneiturum vettvang
stjórn elliheimilisins Grundar vill að
lögreglan rannsaki hvort tímaritið
Ísafold hafi brotið lög með birtingu
greinar um elliheimilið þar sem
blaðamaður tímaritsins villti á sér
heimildir, vann á Grund í viku og
skrifaði grein um reynslu sína. fyrri
hluti greinarinnar hefur verið birtur í
blaðinu en ráðgert er að birta seinni
hlutann í byrjun janúar. stjórnend-
ur Grundar vilja koma í veg fyrir
það. reynir traustason er ritstjóri
Ísafoldar.
Hvað finnst þér um lögreglurann-
sóknina?
„Mér finnst hún beinlínis fáránleg.
ég hefði haldið að að það hefði
verið nærri lagi að kíkja inn á við.“
Brutuð þið lög um friðhelgi einka-
lífsins?
„nei, það gerðum við ekki. Við
breyttum nöfnum allra þeirra sem
koma fyrir í greininni. Við lögðum
áherslu á að brjóta ekki á rétti vist-
eða starfsmanna.“
ætlið þið að birta seinni hluta
greinarinnar?
„Það eru engin áform um annað
en að birta greinina í heild sinn
og mun seinni hlutinn koma út 1.
janúar.“
spURt & sVARAÐ
raNNSókN LögregLu á
viNNuBrögðuM ÍSafoLdar
Öllum nöfn-
um var breytt
reyNir trauStaSoN
ritsjóri Ísafoldar.
2003 2004 2005
-1
09
.1
43
,6
2006
-1
4.
16
8,
5
-3
1.
41
1,
1
-7
4.
15
1,
6
12
.9
07
,6
2002