Fréttablaðið - 13.12.2006, Blaðsíða 65

H A U S
MARKAÐURINN 11miðvikudaGuR 13. deSembeR 2006
ú t t e k t
myntráð útelt og úr sér gengin er vert að gefa
henni aðeins betri gaum. Með því að sníða fyr-
irkomulagið að þeim aðstæðum sem ríkja hér
á landi gæti fyrirkomulag sem er eins konar
blanda myntráðs og „dollariseringar“ verið ein-
faldasta leiðin til þess að taka upp evru án þess
að gerast aðili að myntbandalaginu. Vel má
vera að hægt sé að slá nokkrar flugur í einu
höggi, þ.e. breyta yfir í evru, taka upp nýstár-
legt fyrirkomulag í peningamálum og umbreyta
starfsemi Seðlabankans með einni allsherjar
skipulagsbreytingu.
Í grófum dráttum væri um að ræða útfærslu
með þeim hætti að í stað þess að festa krónuna
við evru, eins og yfirleitt er gert þegar um hefð-
bundið myntráð er að ræða, væri evran tekin
upp sem viðmiðunargjaldmiðill á ákveðnu gengi
en jafnframt yrði Íslandi breytt í peningalaust
hagkerfi þar sem eingöngu yrði notast við raf-
rænar færslur í viðskiptum og í bankakerfinu.
Seðlar og mynt yrðu því einfaldlega lögð niður
í núverandi mynd og evran tekin upp í staðinn
sem lögbundin mynt.
Að breyta yfir í peningalaust hagkerfi er
ekki eins fjarstæðukennt og það kann að hljóma
í fyrstu. Tækniþróun í bankaþjónustu og við-
skiptum almennt hefur nú þegar dregið mjög úr
notkun seðla og myntar hér á landi og er Ísland
sennilega komið hvað lengst í þessari þróun.
Hlutfall seðla og myntar í umferð er með því
lægsta sem þekkist. Í nágrannalöndunum er
algengt að hlutfall seðla og myntar miðað við
landsframleiðslu sé nálægt 10 prósentum. Á
Íslandi hefur þetta hlutfall verið um 2,5 prósent
um alllangt skeið. Þessu til viðbótar má nefna að
hér á landi er þegar til staðar kerfi í eigu bank-
anna sem býður upp á rafræna smámynt sem
hægt er að taka í notkun með litlum fyrirvara.
Slíkt kerfi myndi færa okkur enn lengra í átt
að peningalausu hagkerfi. Það má því segja að
við höfum ákveðið samkeppnisforskot á aðrar
þjóðir hvað þetta varðar.
Hagræðið af því að breyta yfir í peninga-
laust hagkerfi við þessar aðstæður er augljóst
þar sem slík útfærsla á myntbreytingu felur í
raun í sér eins afgerandi upptöku á hinni nýju
mynt og hægt er, án þess að um beina aðild að
myntbandalaginu sé að ræða. Seðlabankinn yrði
áfram til staðar og réði yfir gjaldeyrisforða í
evrum. Hversu hár slíkur gjaldeyrisforði þyrfti
að vera er erfitt að segja til um, en stærðar-
gráða nálægt 10 prósentum af landsframleiðslu
gæti verið nærri lagi.
Auk þess að tryggja eins fasta tengingu við
evruna og unnt er innan ramma einhliða evru-
væðingar má nefna að peningalaust hagkerfi
yrði væntanlega til þess að draga úr umfangi
ólöglegra viðskipta. Að líkindum fer stór hluti
þeirra viðskipta þar sem undanskot frá skatti
eiga sér stað, fram með uppgjöri í seðlum sem
nánast ómögulegt er að rekja. Í peningalausu
kerfi yrðu slík viðskipti erfiðari en áður þó svo
að í reynd megi búast við því að evruseðlar yrðu
í einhverjum mæli notaðir í þessu skyni.
Líklegt er að nokkur hluti þjóðarinnar ætti
erfitt með að skipta algerlega yfir í rafrænar
færslur svo sem eldra fólk sem ekki hefur enn
tileinkað sér að fullu allar tæknibreytingar á
þessu sviði. Til að koma til móts við þennan hóp
gæti því þurft að innleiða evruseðla í takmörk-
uðu magni. Í raun yrði því ekki um algerlega
peningalaust kerfi að ræða í upphafi heldur yrði
seðlanotkun haldið í lágmarki.
Spurningin um á hvaða gengi eigi að breyta
úr íslenskum krónum yfir í evrur er eins og
gefur að skilja nokkuð snúin. Ekki er meiningin
að fjalla um þennan þátt sérstaklega en gengi
krónunnar um þessar mundir er sennilega ekki
langt frá langtímajafnvægisgildi.
HlUtveRK Nýs seÐlAbANKA
Eftir er að huga að hlutverki Seðlabankans í
þessu nýja fyrirkomulagi. Fyrir liggur að engir
innlendir seðlar eða mynt eru til staðar og því
ekki þörf á umsýslu í tengslum við slíka útgáfu.
Hins vegar þarf að huga að daglegum rekstri
íslenska fjármálakerfisins og það yrði meg-
inhlutverk Seðlabankans (Nafnabreyting væri
vissulega við hæfi). Eðlilegast væri að breyta
starfsemi Seðlabankans í takt við það sem gert
hefur verið í nokkrum löndum svo sem Kanada,
Ástralíu og Nýja-Sjálandi og lýst er í grein Jóns
Steinssonar: Stjórntæki peningamála og skil-
virkni peningamarkaðarins, Peningamál 2004/3.
Í grófum dráttum felur slíkt fyrirkomulag í
sér að Seðlabankinn sér um rekstur greiðslukerf-
is með svipuðum hætti og gert er í dag. Greiddir
eru vextir af grunnfé en jafnframt er magni
grunnfjár haldið óbreyttu frá degi til dags. Sú
krafa er gerð til allra aðila í greiðslukerfinu, þ.e.
viðskiptabankanna, að í lok dags séu þeir hvorki
í skuld, né eigi inneign í kerfinu. Kerfið er jafn-
framt sett þannig upp að byggður er inn hvati
fyrir þá sem eru með neikvæða stöðu í kerfinu
að taka lán hjá þeim sem eru með jákvæða stöðu.
Að öðrum kosti þurfa þeir að eiga viðskipti við
Seðlabankann á lakari kjörum. Með þessum
hætti tryggir Seðlabankinn að peningakerfið
þjóni sínu hlutverki jafnframt því sem engin
peningaþensla á sér stað þar sem grunnfé breyt-
ist ekki. Þar með virkar innlenda peningakerfið
með sama hætti og gildir þegar um myntráð eða
„dollariserað“ kerfi er að ræða.
Vaxtaákvarðanir yrðu áfram sjálfstæðar í
þeirri merkingu að þær yrðu framkvæmdar af
Seðlabankanum. Hins vegar liggur í augum uppi
að þær myndu taka fullkomlega mið af
vaxtabreytingum evrópska seðlabank-
ans með svipuðum hætti og nú er gert í
Danmörku.
Til viðbótar við greiðslumiðlunarhlut-
verkið yrði Seðlabankinn áfram bak-
hjarl innlendra lánastofnana (lender
of last resort). Slíkt er óhjákvæmilegt
þar sem einhliða evruvæðing af þessu
tagi veitir íslenskum lánastofnunum
ekki sjálfkrafa aðgang að öryggisneti
evrópska myntbandalagsins. Hversu
mikilvægur þessi þáttur er fer eftir
stærð gjaldeyrisforðans og skuldastöðu
ríkissjóðs ásamt fjárhagslegum styrk-
leika viðskiptabankanna, auk þess sem
hlutverk fjármálaeftirlitsins skiptir hér
miklu máli til að tryggja fjárhagslegan
stöðugleika.
Af HveRjU eKKI?
Hugmyndin um að taka upp evruna
með þessum nýstárlega hætti kann að
virðast óraunsæ og erfið í framkvæmd.
Engin þjóð hefur enn sem komið er
tekið upp peningalaust kerfi þó svo að
fræðilega hafi þessi hugmynd verið á
reiki innan hagfræðinnar í heila öld í
verkum sænska hagfræðingsins Knut
Wisckell. Á undanförnum árum hefur
síðan peningahagfræðin í vaxandi mæli
beinst inn á þessar brautir og í reynd
er framkvæmd peningastefnunnar í
nokkrum löndum nú þegar sniðin að
þessu fyrirkomulagi. Að síðustu virðist
augljóst að eftir því sem rafrænar greiðslur
aukast mun hefðbundin notkun á seðlum og
mynt smátt og smátt dragast saman. Það er því
einungis spurning um tíma hvenær skrefið yfir
í peningalaust hagkerfi verður stigið til fulls.
Af hverju ættum við Íslendingar ekki að verða
fyrstir til og nota þetta tækifæri, ef á annað
borð tenging við evruna væri talin æskileg?
Myntráð án myntar - leiðin inn í evruna?
Umræða um framtíð krónunnar sem gjaldmiðill landsins hefur verið áberandi á þessu ári og forsvarsmenn stærri fyrirtækja á markaði gjarnan bent á að hún
standi í vegi fyrir erlendri fjárfestingu hér. Þá setur óstöðugur gjaldmiðill strik í allar rekstraráætlanir fyrirtækja sem eiga viðskipti við útlönd. Björn Rúnar
Guðmundsson, sérfræðingur greiningardeildar Landsbanka Íslands, veltir hér að neðan í grein sinni upp nýrri hugmynd um framtíðarskipan gjaldeyrismála
hér á landi. Hann segir að þótt „dollaravæðing“ gjaldmiðils hafi fengið á sig óorð í Argentínu og myntráð þyki á margan hátt gamaldags og þunglamaleg leið
kunni millivegurinn að henta okkur hér. Hér yrði þá evran tekin upp sem viðmiðunargjaldmiðill um leið og Íslandi yrði breytt í peningalaust hagkerfi.
engin þjóð
hefur enn sem
komið er tekið
upp peninga-
laust kerfi þó
svo að fræði-
lega hafi þessi
hugmynd verið
á reiki innan
hagfræðinnar í
heila öld … Af
hverju ættum
við Íslendingar
ekki að verða
fyrstir til og nota
þetta tækifæri,
ef á annað borð
tenging við evr-
una væri talin
æskileg?