Réttur - 01.01.1960, Side 27

R É T T U R
27
hugi manna að þeirra eigin ytra og innra lífi, sýna þeim brestina
og benda þeim á af hvaða rótum innst í sál mannsins slíkt er
runnið. Þannig vilja idealistar og realistar í rauninni hið sama:
hefja mannkynið til meiri fullkomnunar."
I þessum sama fyrirlestri segir Gestur, að á Islandi séu bæði
idealismi og realismi meira og minna samvaxnir hjá flestum
skáldum á 19. öld. Hann telur Bjarna Thorarensen mesta ideal-
istann, en hjá honum séu þó að finna raunsæjar mannlífslýsingar,
einkum í sumum erfiljóðunum, t. d. um Odd Hjaltalín og Sæmund
Hólm. Jón Thoroddsen telur hann hins vegar mesta realistann
og komi það einkum fram í sumum köflum í Manni og konu.
Við skuluxn nú taka fyrir nokkuð afmarkað svið og kynna okk-
ur, hvernig þessari mannlífstúlkun er beitt í Reykjavíkurskáld-
sögum Gests og hvernig hún kemur fram í nokkrum skáldsögum,
sem skrifaðar hafa verið um lífið í Reykjavík á síðusm árum.
Þrjár af tíu sögum Gests gerast í Reykjavík: Hans Vöggtir,
Grímur kaupmaðnr deyr og Tilhugalíf. Af þeim er Tilhugalíf
lengst Hún er jafnframt heilsteyptasta saga Gests og veruleika-
túlkunin í henni er mögnuðust. Til þess að meta hana réttilega
er nauðsynlegt fyrir okkur nútíma Reykvíkinga að lesa fyrirlestur
Gests Lífið í Reykjavík, sem var fluttur og prentaður sama ár og
Tilhugalíf kom út, eða 1888. Fyrirlestur þessi er mjög lærdóms-
rík heimild um lífið í Reykjavík fyrir 70 árum. Hann er auk
þess bráðskemmtilegur jafnframt því sem í honum birtist skarpur
þjóðfélagsskilningur. A þessum tíma var Reykjavík ennþá þorp
með öllum sínum þorpseinkennum: götustrákum, bæjarslúðri og
stranglega aðgreindum stéttahópum, klíkum. Hann segir m. a. svo:
„Fimm eru mannflokkar í Reykjavík, sem greina sig hver frá
öðrum; þeir eru: embættismenn, kaupmenn, námsmenn, iðnaðar-
menn og sjómenn. Sjómannaflokkurinn er fjölmennastur og
minnst virtur, embættismannaflokkurinn er fámennastur og mest
virtur."
Hann segir, að embættismenn séu innilokaðir og þröngsýnir,
kaupmenn flestir hinir auðugustu útlendir, nurlarar, sem láti sig
almenningsheill litlu skipta.
Um iðnaðarmenn segir hann m. a. svo: „Iðnaðarmenn forðast