Réttur - 01.01.1960, Blaðsíða 36

36
R É T T U R
í menningarmálum, stjórnmálum, blaðamennsku eða skáldskap.
Fyrirferðarmest verður ádeilan á lélega blaðamennsku og ásókn
fólks í ómerkilegt lestrarefni. Páll Jónsson, blaðamaður, er auk
unnustu hans sú persóna sögunnar, sem höfundur lýsir bezt. Hann
er eins og Jakob Benediktsson kemst að orði í ritdómi: „fulltrúi
,’þeirra ófáu Islendinga, sem voru — og eru — seinir að átta sig
á breyttum þjóðfélagsháttum þessa lands, skilja ekki, að fornar
dyggðir skipa ekki lengur þann virðingarsess í þjóðfélaginu, sem
hrekklaus almenningur telur sjálfsagt og eðlilegt. Hlutleysi Páls
Jónssonar verður þannig táknrænt um hugarfar fjölda Islendinga,
hins óspillta fólks, sem hefur sig ekki upp í að taka afstöðu til
vaxandi spillingar þjóðfélagsins og reynir í lengstu lög að láta
hana ekki koma sér við."
Páll Jónsson er boðberi hugsjóna höfuðstaðarins, en mér er
ekki fyllilega ljóst, hvert höfundurinn ætlar honum — á því stigi
sem hann er — að vera fulltrúi liðna tímans eða maður fram-
tíðarinnar. Hann horfir gjarnan með tregablöndnum söknuði aft-
ur til hins einfalda, sanna lífs í sveitinni. En er þetta ekki úrelt
rómantík? Ef menn ætla sér að gerast þegnar höfuðborgarinnar,
verða þeir að vera henni heilir, en lifa ekk.i í afturvirkum hilling-
um liðna tímans. En máski er Páll alveg eðlilegur á því þróunar-
stigi, sem hann er í þessari sögu. Framhald sögunnar mun leiða
það í ljós.
Því neitar víst enginn, að margt fer miður í hinni ný íslenzku
borgmenningu, en það er líka varhugavert að mikla hlutina um
of fyrir sér. Svo er t. d. með hið létta lestrarefni í óbundnu máli
svo og danslagatexta. Þetta hefur alltaf verið til. Samhliða hinum
sígildu fornsögum (íslendingasögunum) voru fornaldarsögur, hin-
ar ferlegustu lygisögur, sem á sínum tíma hafa vafalaust verið
vinsælli af alþýðu manna en íslendingasögurnar. Síðar komu
riddarasögur. Samhliða rímum voru danskvæði og víkivakar ort
undir miklu óvandaðra formi. Víða er þarna að finna tæran skáld-
skap, þótt margt risti fremur grunnt. Það hefur verið reynt að
kveða þetta niður. Snorri Sturluson samdi Eddu sína til verndar
hefðbundnum virðulegum fornum innlendum kveðskap, en óvönd-
uðum innfluttum bragarháttum til óþurftar. Guðbrandur Þor-
J