Réttur - 01.01.1960, Blaðsíða 88

88
EÍ TTTJR
brautir í nokkrum löndum. Það hafði tæpast önnur afskipti af
þjóðarbúskapnum en að annast innheimtu skatta og útgáfu pen-
ingaseðla. Það stjórnaði hvorki framleiðslunni né verðlaginu. Að-
alhlutverk þess var að halda uppi lögum og reglu í þágu arðræn-
ingjanna. Skattar ríkisins voru þá mun lægri en nú gerist.
Eigendur einokunarhringanna voru hin ráðandi stétt, sem ákvað
stjórnarstefnu nýlenduveldanna. Lénsskipulagið átti enn sterk ítök
allvíða. Ef undan eru skilin Frakkland, Bandaríkin og nokkur
önnur lönd, sátu konungar enn að völdum og engan vegin alls
staðar „skrautfjöður" eins og í Englandi. Kosningaréttur var mjög
takmarkaður. Stór hluti verkamanna, einkum í landbúnaði, hafði
ekki kosningarétt. Þingmenn voru úr hópi óðalseigenda og land-
aðals, fulltrúar borgarastéttarinnar, málafærslumenn og í einstaka
tilfellum fulltrúar faglærðra verkamanna.
Nýlendnveldin höfðu þegar skipt heiminum upp á milU sín.
Þjóðhagsleg þróun Vestur-Evrópu var nátengd hræðilegum skorti
og þjáningum hundruð milljóna manna í nýlendunum. Gróði
evrópskra nýlenduherra af fjárfestingu í nýlendunum var tvö-
til þrefaldur á við ágóða þeirra í heimalöndunum. I þeim hluta
jarðar, þar sem loftslag var gott fyrir Evrópumenn, s. s. í Kanada,
Ástralíu, Austur- og Suður-Afríku eyddu evrópsku nýlenduherr-
arnir hinum innfædu með vopnavaldi og áfengi, slógu eign sinni
á frjósöm lönd og ráku íbúana á griðlönd. Enda þótt þrælahald
væri formlega bannað, var það í raun og veru útbreitt í ýmsum
myndum í Afríku, Asíu og Suðurríkjum Bandaríkjanna.
Þáverandi skipting nýlendnanna, sem var árangur langrar sögu-
legrar þróunar, samsvaraði ekki styrkleikahlutföllum móðurland-
anna. England réð yfir nálega helmingi af löndum jarðar. Frakk-
land var mikið nýlenduveldi. Meira að segja smáríki eins og
Holland réði yfir víðáttumiklum nýlendum. En Þýzkaland og
Bandaríkin, sem voru orðin jafn sterk Englandi efnahagslega,
áttu engar nýlendur, enda hefst tímabil nýlendustyrjalda til end-
urskiptingar heimsins í lok 19. aldarinnar fyrir þeirra tilstilli.
I flestum hinna þróuðu auðvaldslanda störfuðu sósíaldemókrat-
iskir flokkar. I stefnuskrám þeirra og í hátíðlegum ræðum leið-
toga þessara flokka voru öreigabyltingin og sósíalisminn boðuð