Réttur - 01.10.1974, Side 40

farandi skilgrein'ngu þar á íslenska auðvaldsskipu-
laginu:
„Við höfum nú fengið atvinnudeilur og róstur
milli þeirra aðila, er að framleiðslunni starfa ,þar
sem annarsvegar stendur fámenn stétt atvinnurek-
enda, með veltuféð og atvinnutækin i höndum sín-
um; hinsvegar tómhentir öreigar, atvinnulega ó-
sjálfbjarga, sem selja lifandi orku sina á leigu eins
og vinnudýr eða vélar. Slíkt er vitanlega aðeins
e'tt stig af þrældómi." (Tíminn, 12. árg. 58. tbl.).
Og þegar ihaldinu var hrundið frá völdum 1927
með valdatöku „umbótaflokkanna" reit rtstjóri Tim-
ans, að .dýrkendum samkeppnis- og auðhyggju-
stefnunnar hafi verið hrundið af stóli, en til valda
settir menn, sem áður höfðu haldið uppi andstöðu
gegn fyrrnefndum öfgum og ófarnaðarstefnum."
(Tíminn 58. tbl. 1928).
Hugsjónamenn samvinnustefnunnar fóru þá held-
ur ekkert dult með drauma sína um fullan sigur
stefnunnar: .... á 100 ára afmæli verslunarfrelsis
Islendinga við aðrar þjóðir á að vera eitt kaupfélag
og á öllu landinu; engin önnur verslun," reit Þór-
ólfur Sigurðsson í inngangsorðum að „Rétti" um
það hvernig sigurinn skyldi vera unninn 1955, er
róttækustu hugsjónamenn samvinnunnar hófu út-
gáfu þessa tímarits 1916.
Það var ekki ótti við að hefja rikisrekstur þá
í þeim herbúðum. Slikt kölluðu forkólfar Framsókn-
ar þá „lögþvingaða samvinnu".
En þrátt fyrir þessa róttækni í skrifum og áróðri,
þá báru bestu hugsjónamenn og brautryðjendur
samvinnustefnunnar ótta i brjósti um framtíðina:
Jónas Þorbergsson segir svo frá slíkum kvíða
Hallgríms Krist'nssonar, frumkvöðuls S.i.S.:
„Hann kveið því, að starfsemin myndi ,er stundir
liðu fram, snúast í hagsmunabaráttu einvörðungu,
meðan eldur hugsjónanna félli i fölskva hjá gröfum
frumherjanna, enda væri þá með öllu unnið fyrir
gíg, með því að raunverulegt gildi sérhverrar fé-
lagsmálahreyfingar og umbótav'ðleitni manna væri
fólgin í þeirri þróun, er hún fengi áorkað í andleg-
um og félagslegum efnum." (Andvari, 54. ár. 1929,
bls. 24.).
i reyndinni fór fljótt að bera á þeim verkum hjá
Framsókn, sem voru í mótsögn við hin fögru orð
og hugsjónir. „Þröngsýnir bændur" I stjórnum
kaupfélaga neTuðu verkamönnum um samningsrétt
og forstjórar Sambandsins knúðu með kaupkúgun
verkakonur til harðvítugs verkfails. Og samtímis
neitaði forusta Framsóknar á Alþingi m.a. að veita
styrkþegum mannréttindi þau er fólust i því að
hafa kosningarétt.
Framsókn sýndi sig æ meir i raun sem hinn
harði húsbóndi, er vildi segja Alþýðuflokknum fyrir
verkum.
UPPREISN OG ANDSVÖR
Alþýðuflokkurinn þurfti til þess að geta gegnt
hlutverki sínu 1) að verða sjálfstæður gagnvart
Framsókn, — 2) að viðhalda viðfeðma einingu
innan vébanda sinna, til þess að verða sterkur og
stór flokkur, — og 3) halda hugsjón sinni og stefnu
í hávegum.
Vinstri armur Alþýðuflokksins, kommúnistarnir,
lagði mikla áherslu á sjálfstæði flokksins gagnvart
Framsókn — og yrði of langt hér að rekja þá bar-
áttu.2) En minna má á sem táknrænt dæmi, að
þegar kommúnistarnir á Alþýðusambandsþingi 1928
lögðu til að Alþýðuflokkurinn gerði það að skilyrði
fyrir stuðningi sínum við Framsókn að styrkþegar
fengju kosningarétt, þá felldu hægri menn þá til-
lögu, þorðu ekki að knýja á Framsókn með slík
mannréttindi.
En það, sem úrsl'tum hlaut að ráða um hvort
Alþýðuflokkurinn yrði slíkt vald að hann gæti
knúið fram hagsmuni og hugsjónir verkalýðsins,
var að hann yrði nægilega stór og sterkur flokkur,
sameinaði framvegis alla sósíalista, hvort sem
þe'r teldust kommúnistar eða „kratar" innan sinna
vébanda. Frá upphafi hafði flokkurinn gert þetta
og staðið utan við alþjóðasamböndin bæði, hið
kommúnistíska (III. Internationale) og sósíaldemo-
kratíska (II. Internationale). Eftir 1922 starfa t.d.
tvö Jafnaðarmannafélög I Reykjavík, bæði I Al-
þýðuflokknum, annað stendur í nánu sambandi við
III. Internationale, hitt hefur samband við danska
sósíaldemókrata.
En 1926 knýja hægri menn fram inngöngu Al-
þýðuflokksins í II. Internationale og fylgja því eftir
með klofningi eða útilokun jafnaðarmannafélage
þar sem kommúnistar voru í meirihluta, ef þeir
gátu og þorðu. Þetta klofningsverk var hinn fyrsti
og örlagariki „sigur' andkommúnismans í islenskri
verklýðshreyfingu.
Þegar við kommúnistarnir stofnuðum Kommún-
istaflokk'nn 1930, reyndum við enn að skapa ein-
ingu verklýðshreyfingarinnar, pólitískrar og faglegr-
ar, á nýjum breiðum grundvelli,s) — þannig að
232