Réttur - 01.10.1974, Blaðsíða 46

i framboSið í Reykjavík á móti vilja hægri foringj-
anna og skyldi nú vinstri stefna verða ofan á i
Alþýðuflokknum. Jón Blöndal, sem var einn af
vinstri leiðtogunum, sagði um þessar mundir við
mig: ,,Ég held að héðan af muni Alþýðuflokkurinn
og Sósíalistaflokkurinn ætíð vera saman í ríkis-
stjórn, — ekki vegna þess að þeim þyki svo vænt
hvor um annan, heldur vegna hins að hvorugur
þeirra muni þora að vera þar án hins.' '— Einlæg-
ustu menn Alþýðuflokksins voru farnir að læra
ýmislegt. I Alþýðusambandinu hélt samvinna áfram.
TÆKIFÆRINU SLEPPT
En Alþýðuflokknum auðnaðist ekki, þrátt fyrir þá
þá möguleika, sem honum bárust upp í hendur,
að hagnýta þá. Þegar auðvald Bandarikjanna byrjar
eftir stríð að ala á andkommúnisma og heimta á
ný herstöðvar, falla hægri foringjarnir strax fyrir
freistingunni og halda tökum á flokknum. Vinstri
þingmenn flokksins, þeir Hanniþal og Gylfi, standa
sig vel til að byrja með, bæði 1946 gegn Keflavík-
ursamningnum og 1949 gegn inngöngunni í Atlants-
hafsbandalagið, enda fjöldahreyfing gegn hvor-
tveggja afar víðtæk og sterk. En þegar kemur að
hernáminu 1951 og þeir gátu einungis treyst á
sjálfa sig á leynifundi þingflokksins, þá bognuðu
báðir og samþykktu hernámið. — Hannibal skýrði
þá uppgjöf hreinskilnislega síðar (1956 á fundi í
Hafnarfirði) á þessa leið: ,,Það er best að segja
hvern hlut eins og hann er: Þá var ég of talhlýð-
inn við Alþýðuflokkinn."
Alþýðuflokkurinn hafði myndað ríkisstjórn, sem
sat 1947 til 1950. Sú stjórn hóf þær aðgerðir, er
gerðu íslenskt efnahagslíf undirorpið yfirdrottnun
bandarískra aðila — en er að því kom að lækka
gengið stórum 1950 og koma á atvinnuleysi, neit-
aði þó Stefán Jóhann, formaður flokksins, að vera
með og „helmingask ptastjórnin" tók við. En allan
þennan tima 1948 til 1954 vann Alþýðuflokkurinn
með borgaraflokkunum tveimur í verklýðsfélögunum
gegn sósíalistum í einhverjum hörðustu kosninga-
átökum, sem orðið hafa i verkalýðsfélögunum. —
Andkommúnisminn var sem ólæknandi sýki í viss-
um aðilum.
Sósíalistaflokkurinn hélt áfram allan þennan tíma
að skipuleggja jafnt þaráttu verkalýðsins (verk-
föllin 1947, 1949, 1951) sem og þjóðfrelsisbaráttuna
og 1949 kom einn af h'num gömlu vinstri leið-
togum Alþýðuflokksins til liðs við hann: Finnbogi
R. Valdimarsson. Það voru margir, sem veitt höfðu
Alþýðuflokknum lið 1946 í trúnni á einlægni hans
í baráttu gegn hernaðarstefnu og herstöðvum, sem
nú sneru baki við honum. I þingkosningunum 1949
minnkaði fylgi Alþýðuflokksins á ný, úr 17,3%
niður í 16,5 — og í stað 9 þingmanna fékk hann
nú 7. Og upp úr þessu fór hlutfallsfylgi flokksins
sífellt minkandi. Tækifærið, sem honum bauðst til
að bæta upp skissuna, er hann gerði 1936, hafði
ekki verið notað.
BROTTREKSTRAR
OG UNDIRGEFNIN ENN
Síðasta vinstri uppre'sn, sem enn fara sögur af
í Alþýðuflokknum, var gerð 1952: Hannibal Valdi-
marsson var kosinn formaður. Neituðu þá all-
margir hægri menn að vera með honum í mið-
stjórn. Hannibal tókst þó ekki vel að halda saman
vinstri miðstjórn og var ekki endurkosinn 1954.
En þá um haustið gekk hann til liðs við sósíalista
á Alþýðusambandsþingi og tók sú samfylking þar
meirihluta. Hófust síðan — eftr verkfallssigurinn
1955 og upplausn stjórnarsamstarfs Ihalds og Fram-
sóknar — að frumkvæði Alþýðusambandsstjórnar
viðræður um samfylkingu vinstri flokkanna, sem
enduðu þannig að enn einu sinni rak hægri mic5-
stjórn Alþýðuflokksins nokkra af aðalmönnum
flokksins úr honum (Hannibal, Alfreð o. fl.) fyrir
það að berjast fyrir einingu. Var Alþýðubanda-
lagið nú stofnað vorið 1956, svo þeir brottreknu
ættu kost á framboðum og þingsætum við hlið
Sósíalistaflokksins.7*
Brottrekstrar þeir, sem hægri öfl Alþýðuflokks-
ins stóðu að enn einu sinni, leiddu sem fyrr til
þess að gera Alþýðuflokkinn undirgefinn öðrum
flokki. Og nú var það Framsókn, sem náði hinum
gömlu tökum á flokknum, og ætlaði að nota þau
út i ystu æsar.
Það féll í hlut Gylfa Þ. Gíslasonar að búa ásamt
Eysteini Jónssyni út tvöfalda áætlun: Aðra um
raunverulegan samruna þessara flokka, — hina
um að samsteypa sú tæki sér með misnotkun á
kjördæmaskipuninni meirihluta á Alþingi með
minn'hluta kjósenda. Kváðu þessir tveir flokkar
slíkt vera alveg framúrskarandi lýðræðislegt, þeir
238