Réttur - 01.10.1974, Blaðsíða 47

væru hinir einu og sönnu lýðræðisflokkar, en allir
aðrir ættu eitthvað skylt við einræðil
Valdaránsáætlun þessi var ekki eins fjarri þvl
að geta heppnast og menn hefðu haldið. Með
„hagræðingu" kjósenda flokkanna tveggja fengu
þeir samtals 25 þingmenn (af 52) með aðeins
33.9% atkvæða. (Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
bandalag fengu 27 þingmenn með 61,6% atkv.).
Valdaránstilraunin hafði mistekist. Vinstri stjórnin
var mynduð. Alþýðubandalagið hafði i þingkosn-
ingunum næstum því náð þeim styrkleik, er Sósíal-
istaflokkurinn hafði 1946 og 1949. Það fékk 19.2%
atkvæða og 8 þingmenn.
En tveir af aðalmönnum Alþýðuflokksins höfðu
lýst því svo eindregið yfir fyrir kosningarnar að
ekki kærrf til mála að mynda rikisstjórn með hin-
um voðalega „kommúnistaflokki" Alþýðubandalag-
inu, að þeir ákváðu að hverfa út úr stjórnmálalifinu
og verða sendiherrar. En þar sem hér var um að
ræða annars vegar harðskeyttasta leiðtoga flokks-
ins, Stefán Jóhann, og hinsvegar besta ræðumann
hans og einn vinsælasta leiðtoga hans, Harald
Guðmundsson, þá var þetta tilfinnanlegt tap fyrir
flokkinn. Ofstæki andkommúnismans hafði enn
einu sinni le'kið Alþýðuflokkinn grátt. — Og það
kom brátt í Ijós.
Framsókn settist nú aftur í sinn forna sess og
var harðari húsbóndi við Alþýðuflokkinn en nokkru
sinni. fyrr. Hann fékk ekki e'nu sinni að skreyta
sig með nokkrum fjöðrum alþýðutrygginga sem
fyrrum þegar stjórnarsamningurinn var gerður. Það
var greinilegt hverskonar flokkur hinn sameinaði
Framsóknar- Alþýðuflokkur, sem um var talað í
þingkosningunum, myndi verða, ef hann yrði til.
I rikisstjórnarsamstarfinu reyndist Gylfi eins tal-
hlýðinn Eysteini og hann mun frekast hafa kosið.
Aðeins á einu sviði vottaði hjá hinum ráðherranum,
Guðmundi I., fyrir sjálfstæði gagnvart Framsókn
og kom það ekki til af góðu:
Guðmundur I. varð utanríkisráðherra, er vinstri
stjórn'n var stofnuð. I þeim samtölum, sem fram
fóru um stjórnina höfðum við Finnbogi Rútur talað
um það við Hermann að hann tæki utanríkismálin
með forsætisráðuneytinu. Hermann var alltaf sjálf-
stæðastur í utanríkismálum allra borgaralegra
stjórnmálamanna, svo honum var best treystandi
til að framfylgja þe'rri ákvörðun Alþingis frá 28.
mars 1956 að láta herinn fara, sem einnig var um
samið i stjórnarsáttmálanum. En i samningunum
gerði Alþýðuflokkurinn það að skilyrði að fá utan-
rikismálin. Ég man viðbrögð Finnboga, er okkur
barst sú frétt. Hann varð dapur og kvað Guðmund
I. nú eiga að fara í þetta og þá yrði málið svikið.
— Svo varð og. Guðmundur fékk til þess gott
tækifæri og hefði vafalaust gert það hvort sem
var. Hann sýndi sig einnig síðar í að reyna að
svikja i landhelgismálinu, þó það ekki tækist þá.s)
(Honum tókst það hins vegar rækilega 1961). Hann
var talhlýðnari Bandarikjamönnum og Ihaldinu en
Framsókn.
Þótt samvinna væri þvi litil milli ráðherra verk-
lýðsflokkanna í vinstri stjórninni, þá var hinsvegar
að takast samstarf í verklýðshreyfingunni og var
raunverulega skipulagt á Alþýðusambandsþingi i
nóvember 1958 (Hannibal forseti, Eggert Þorst.
varaforseti). Þá sleit Framsókn stjórnarsamstarfinu
fyrirvaralaust. — Og það var í fyrsta skipti sem
ráðherrar beggja verklýðsflokkanna töluðu saman
sér all r fjórir, er þeir gengu út frá forsætisráð-
herra og inn í herbergi utanríkisráðherra, sem var
hið næsta við.
Framsókn hafði nú enn einu sinni eyðilagt mögu-
leika vinstri stjórnar með því að krefjast kaup-
lækkunar."* „Stjórn hinna vinnandi stétta" hafði
hún sprengt 1938 á gerðardómsmáli. Stjórnarmynd-
unartilraunir vinstri flokkanna 1942 hafði hún eyði-
lagt á kröfu um kauplækkun.10) Út úr samningunum
um nýsköpunarstjórnina haustið 1944 fór hún 3.
okt. á kröfu um 10% kauplækkun og bauð þá Ihald-
inu tveggja flokka stjórn.11' — Og hið sama hugð-
ist hún gera nú.
VIST HJÁ BÚRA EÐA BURGEIS
Framsókn hafði frá þvi Alþýðuflokkurinn var
stofnaður 1916 haft sterk tök á honum sem fyrr
er sagt. Tvisvar var gerð uppre'sn gegn þeirri
yfirdrottnun, en heldur kusu hægri foringjarnir að
kljúfa verklýðshreyfinguna, en að saman stæðu
allir sósialistar („kratar" sem „kommar") í einni
sjálfstæðri sósialistískri fylkingu.
En i desember 1958 var svo kom:ð að einnig
hægri „krötum" var nóg boðið. Máske fannst þeim
vistin hjá Framsókn vera orðin sem hjá „niskum
búra." Þeim fannst þvi líklega sem „flott burgeis"
byði, er Ólafur Thors gaf þeim kost á að mynda
einir rikisstjórn, hafa 4 ráðherra af 8 þingmönnum
og njóta stuðnings Sjálfstæðisflokksins! Það var
aldeilis munur og þegið með þökkum.
239