Morgunblaðið - 21.01.2007, Blaðsíða 30

myndlist
30 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
A
lveg má halda því fram
að liðið ár gangi öðru
fremur inn í söguna
sem tímabil mikilla
umskipta á heimsvísu,
jafnt á andlegum sem efnislegum
forsendum. Heimsbyggðin öll orð-
in sér betur vitandi um þá miklu
vá sem að steðjar af gróðurhúsa-
áhrifum, enda hafa afleiðingar
vanhugsaðra mannanna verka
aldrei verið jafn áþreifanlegar né
snert fleiri en á allra síðustu ár-
um. Víða hefur fólk vaknað upp
með andfælum er það uppgötvar
að ósköpin snerta ekki lengur
fjarlæga staði og landshluta held-
ur hafa ruðst inn yfir þeirra eigin
þröskuld með ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum. Jafnvel hörðustu tals-
menn óheftrar iðnvæðingar eru nú
uggandi og fleiri og fleiri vís-
indamenn spá að illa fari ef ekki
verði snarhemlað til að forða stór-
slysi, sumir þeirra halda því jafn-
vel fram að það sé um seinan,
skaðinn skeður og hnettinum verði
ekki forðað, barnið, kveikja lífs
sem bar að vernda, dottið í brunn-
inn.
Þetta má jafnt lesa í dagblöðum,
tímaritum og bókum, jafnframt
því sem almenningur fylgist ef vill
með hamförum náttúrunnar á
skjánum, um leið er hann orðinn
margfalt meðvitaðri um þróunina
en fyrir einungis fáeinum árum og
lætur sér ekki lengur á sama
standa.
Næsta eðlilegt að margur líti til
fortíðar og andvarpi, enda hefur
hún á báða vegu og fyrir skikkan
hátækninnar þrengt sér fram sem
aldrei fyrr. Í lakara fallinu hefur í
þeim mæli verið valtað yfir fyrri
gildi að til lýsandi og sannverðugs
samanburðar eru hér helst skófla,
haki og járnkarl fyrri hluta síð-
ustu aldar móti stórvirkustu
vinnuvélum, svo og tækniundrum
samtímans í lok hennar …
Ekki er langt síðanstjörnufræðingar upp-götvuðu að við búum íallt öðrum alheimi en
áður var haldið og í stað þess að
vera að dragast saman eftir stóra-
hvell er hann yfirmáta víðfeðmur
og þenst út með stöðugt meiri
hraða og mun gera um alla eilífð.
Einnig hafa orðið umtalsverð
hvörf á vitneskjunni úr hverju
heimurinn samanstendur og að
svört efnasambönd sem menn hafa
ekki náð að greina eru langtum
meiri en áður var talið.
Þetta gaf Helge Kragh, prófess-
or við Steno-stofnunina í Árósum,
tilefni til ýmissa hugleiðinga og
koma um leið fram með þá áleitnu
spurningu; af hverju engin hermi
af þessu að marki?
Nú sé nefnilega mál að á síð-
ustu tíu árum hafi róttæk breyting
orðið á hinni stjörnufræðilegu
heimsmynd í kjölfar hinnar nýju
uppgötvunar um að alheimurinn
stækkar með ógnarhraða, en
minnkar ekki. Jafnframt að svo
kunni að fara einn góðan veðurdag
að við á þessum hnetti verðum
alein og fyrirmunað að greina eina
einustu stjörnu í himinhvelfing-
unni!
Segir þetta hvörf sem þoli sam-
anburð við það sem skeði á sex-
tándu öld, þegar Kópernikus af-
neitaði jarðmiðjukenningu
Ptólemaíosar, og setti fram sól-
miðjukenningu, sem þótti ögrun
við fyrri skilning, jafnframt móðg-
un við heilbrigða skynsemi og
guðlega visku. Enn fremur að í
ljósi róttækni í nýrri tíma
framþróun, sem jafnt í menningar-
sem vísindasögulegum skilningi
verður að telja einstaka, sé at-
hyglisvert að fyrir utan raðir
stjörnu- og eðlisfræðinga hefur í
stórum dráttum verið gengið
framhjá þessum nýju og bylting-
arkenndu hvörfum, þau umvafin
þögn. Og hvers virði er bylting ef
enginn tekur eftir henni? bætir
hann við.
Enginn furða þótt prófessorinn
sé gáttaður því eins og á sextándu
öld er Kópernikus kom fram með
kenningar sínar telur hann hina
nýju vitneskju frambera fleiri
spurningar en svör …
Þetta og fleira fróðlegt birtist í
einum fylgikálfi Weekendavisen
vikuna 9.–15. september sem ber
heitið „Ideer“. Hefur með hug-
myndir og skilning á aðskiljanleg-
ustu fyrirbærum að gera, hér þó
einungis um stuttan og ófullkom-
inn útdrátt að ræða. En þótt
menn þurfi hvorki né eigi að taka
framsetninguna bókstaflega ásamt
því að vitaskuld sé trauðla hægt
að líkja hvörfunum með öllu við
tímaskeið Kópernikusar, er það
viðtekin staðreynd að svo virðist
sem stjörnuþokurnar, þar á meðal
vetrarbrautin okkar, fjarlægist
hver aðra af stöðugt meiri hraða.
Raunar ógnarhraða, og stefni
beint út í tómið, endalausa firð
hvað sem fyrr segir, enga enda-
stöð er að finna.
Hér athyglisvert að prófess-
orinn segir fæsta rithöfunda og
andans menn meðvitaða um að
þeir lifi á tímum þá heimsmyndin
tekur gríðarlegum umskiptum. Og
ef þeir eru það, taka þeir hvörf-
unum líkast til sem framþróun
sem einungis komi hinni eðl-
isfræðilegu heimsmynd við, en
ekki þeim lífs og menningarlegu
aðstæðum sem manneskjan lifir
við. Gerir hér eina markverða og
skýra undantekningu; smásögu
eftir hinn 73 ára gamla ameríska
rithöfund John Updike sem birtist
í Harper’s Magazine undir þeim
markverða titli „The accelerating
expansion of the universe“ (Út-
þensla alheimsins) og hann vísar
sérstaklega til setningarinnar „We
are riding a pointless explosion to
nowhere“, sem hann vill láta halda
sér á frummálinu (smásöguna má
nálgast á netinu; www. looksmart.
com) …
Greinin í Weekendavisenhafði einhverra hlutavegna farið framhjámér en ég rakst á hana
á dögunum þegar ég fór yfir eldri
Ár umskipta
Reuters
Á ofurhraða Himingeimurinn stækkar og þenst út með ógnarhraða. Þessi stjörnuþoka er á leið út í óendanleikann, burt frá öðrum stjörnuþokum með
hraða sem mældist 2,15 milljónir kílómetrar á klukkustund!
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
H
víl í friði.“ „Drottinn,
gefðu dánum ró,
hinum líkn er lifa.“
Þessar setningar
flögruðu um hugann
sl. aðfangadag, þar sem ég gekk
frá bílastæðinu og áleiðis í kirkju-
garðinn fallega í Fossvogi ásamt
fjölskyldunni til að vitja legstaða
náinna ættmenna sem þar hvíla.
Það var svalt í veðri og nokkur
strekkingur, en eins og jafnan á
þessum degi hafði fjöldi fólks lagt
leið sína í garðinn til að minnast
látinna ástvina og skyldmenna.
Garðurinn var fallegur og trén
stóðu hljóð og kyrr og minntu
okkur á eilífðina og hverfulleika
hins iðandi lífs.
Allt þetta var einmitt það sem
fólkið sem gekk milli leiða í garð-
inum var að sækjast eftir. En það
fékk það bara ekki. Hvað eftir
annað átti það nefnilega nánast
fótum fjör að launa vegna þungrar
og stöðugrar umferðar bíla af öll-
um stærðum og gerðum, sem óku
þvers og kruss um garðinn.
Það var engu líkara en að við
sem vorum fótgangandi hefðum
óvart villst inn á helstu umferð-
aræðar höfuðborgarinnar. Í eitt
skiptið flautaði óþolinmóður bíl-
stjóri á tvær gamlar konur sem
voru ekki nógu fljótar að víkja til
hliðar.
Friðurinn og kyrrðin sem við
komum til að njóta og á að veita
okkur tækifæri til að hugsa og
minnast var víðs fjarri. Það var
þjóðvegahátíðarstemning í garð-
inum og angan af útblæstri fyllti
vitin.
Ég veit ekki hvernig á því
stendur, en fyrir einhverjum árum
breyttist eitthvað varðandi bíla-
akstur í kirkjugörðum. Hér áður
fyrr var akstur bannaður á þess-
um stað, bílar voru stöðvaðir við
hliðið, en gátu fengið leyfi til að
aka áfram, ef um var að ræða fatl-
að fólk, eða veikt, sem eðlilegt er.
En það er nú ekki aldeilis til-
fellið núna. Nýliðinn aðfangadag
mátti sjá dásamlega heilsuhraust
og kvikt fólk stökkva út úr fjalls-
tórum pikkuppum jafnt sem gljá-
andi Porsche-tryllitækjum og
skella greinum og kertum á leiði.
Svo hraðaði það sér inn í hlýjan
bílinn aftur og keyrði af stað í leit
að því næsta. Það gefur líka auga-
leið að ef ekki væri fyrir þessa
fótgangandi aumingja væri hægt
að ná fjórum leiðum í öllum horn-
um garðsins á fimm mínútum.
Við sem vorum svo gamaldags
að skilja bíla okkar eftir utangarðs
og álitum að í því fælist sjálfsögð,
eðlileg og raunar eftirsóknarverð
virðing fyrir eðli þessa staðar urð-
um ítrekað að ganga í halarófu til
Bílakirkjugarðar Reykjavíkur
HUGSAÐ UPPHÁTT
Sveinbjörn I. Baldvinsson