Morgunblaðið - 21.01.2007, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
23. janúar 1977: „Á Alþingi
skömmu fyrir jól bar Ragn-
hildur Helgadóttir, forseti
neðri deildar, fram eftirfar-
andi fyrirspurn: „Hvað líður
framkvæmd þingsályktun-
artillögu frá 16. maí 1975 um
hjálparstofnanir vegna van-
gefinna, sem dveljast í
heimahúsum, og aukningu
hjúkrunarrýma?“ Þings-
ályktunartillagan, sem fyr-
irspurnin varðar, hljóðaði
svo: „Alþingi skorar á rík-
isstjórnina að undirbúa hið
fyrsta ráðstafanir til að
bæta aðstöðu vangefinna og
fjölfatlaðra, m.a. með aukn-
ingu hjálparstofnana vegna
þeirra, sem dveljast í heima-
húsum, og aukningu hjúkr-
unarrýma fyrir þá, sem eiga
við þessi vanheilindi að
stríða.“
Fjöldi foreldra vangef-
inna barna og fjölfatlaðra
vill, ef nokkur kostur er,
fremur annast þau í heima-
húsum, enda hafa slík börn
ekki síður þörf fyrir for-
eldraumhyggju en heilbrigð.
Umönnun vanheilla barna er
foreldrum og aðstandendum
hinsvegar oft mjög erfið og
henni fylgir mikið álag.
Hjálparstofnanir, sem veitt
gætu þessum foreldrum ým-
is konar aðstoð og leiðbein-
ingar og skapað þeim nokk-
urt frí frá umönnun þeirra,
eru því mjög brýnar. Við hið
daglega álag bætast svo þær
áhyggjur, sem sækja á
marga vegna óvissu um það,
hvað við taki er þeirra nýtur
ekki lengur við.“
. . . . . . . . . .
18. janúar 1987: „Deilunni
vegna uppsagnar Sturlu
Kristjánssonar hefur verið
beint inn á aðrar brautir en
þær, sem snúa að honum
einum. Menntamálaráð-
herra gefur til kynna, að
uppsögnina eigi ekki að
skoða í svo almennu ljósi.
Andmælendur ráðherrans
vilja að rætt sé um „skóla-
stefnu“ og valddreifingu.
Hið einstaka verkefni, sem
nefnt er, þegar rætt er um
greiðslur umfram fjárlög í
fræðsluumdæmi Sturlu
Kristjánssonar, snertir sér-
kennslu. Telur mennta-
málaráðherra auk þess, að
Sturla hafi brotið trúnað
gagnvart ráðuneytinu, þeg-
ar efnt var til blaðamanna-
fundar á Akureyri, þar sem
hann lýsti skoðunum sínum
á tillögum mennta-
málaráðuneytisins um fjár-
veitingar til sérkennslu á
árinu 1987. Fram hefur
komið, að á árinu 1986 hafi
verið ráðstafað 11 milljónum
króna umfram fjárlög af
fræðsluskrifstofunni í Norð-
urlandskjördæmi eystra og
er látið að því liggja, að það
fé hafi runnið til sérkennslu.
Halda talsmenn Sturlu því
fram, að með þessum
greiðslum hafi fræðslu-
umdæmið verið að sinna
þeim skyldum, sem á það
eru lagðar í grunnskólalög-
unum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STÓRYRÐI STEINGRÍMS
Steingrímur J. Sigfússon, for-maður Vinstri grænna, hefuryfirleitt haft þann hátt á, þegar
kosningar nálgast að vinna skipulega
að því með málflutningi sínum að
draga úr því fylgi, sem flokkur hans
hefur haft í skoðanakönnunum á milli
kosninga.
Formaður Vinstri grænna ætlar
bersýnilega ekki að bregða út af
þessari venju. Í ræðu, sem Stein-
grímur J. Sigfússon flutti á flokks-
ráðsfundi flokks síns í fyrradag,
komst hann þannig að orði, að við-
aukar við varnarsamninginn frá 1951,
sem voru leynilegir en hafa nú verið
birtir, hafi verið eitthvert stærsta og
ljótasta hneyksli lýðveldissögunnar.
Það eru stóryrði af þessu tagi, sem
Steingrímur grípur jafnan til þegar
kosningar nálgast, sem valda því, að
honum er ekki treyst og kjósendur
hverfa frá stuðningi við flokk hans í
stórum stíl í aðdraganda kosninga.
Nú er þetta að gerast enn á ný.
Þegar talið verður upp úr kjörköss-
unum eru allar líkur á því, að for-
manni Vinstri grænna hafi tekizt það,
sem honum hefur jafnan tekizt áður,
að gera flokk sinn að litlum flokki á
Alþingi. Og jafnframt dregur úr
áhuga forystumanna annarra flokka
að vinna með Steingrími og flokki
hans, þegar lýðskrumið kemur í ljós.
Það er ekkert óeðlilegt eða athuga-
vert við viðaukana við varnarsamn-
inginn frá 1951 í ljósi þeirra tíma,
sem þá voru. Það er sjálfsagt að rifja
þá tíma upp fyrir Steingrím einu
sinni enn. Hinn rauði her Sovétríkj-
anna hafði lagt undir sig hverja höf-
uðborgina á fætur annarri í Austur-
Evrópu og Mið-Evrópu og Kóreu-
stríðið var hafið, sem margir töldu
vera byrjun á þriðju heimsstyrjöld
20. aldarinnar. Steingrímur J. Sig-
fússon telur það „eitt stærsta og ljót-
asta hneyksli“ 20. aldarinnar að ís-
lenzkir ráðamenn á þessum tíma
leituðust við að tryggja öryggi ís-
lenzku þjóðarinnar.
Það er auðvitað ljóst, að Steingrím-
ur J. Sigfússon er fyrst og fremst for-
ystumaður annars arms Vinstri
grænna, þ.e. vinstra armsins. Hann
er síðasti talsmaður þeirra viðhorfa,
sem sósíalistar á Íslandi börðust fyr-
ir á 20. öldinni. En hann hefur haft
hægt um sig á þeim vígstöðvum.
Hinn armur Vinstri grænna hefur
fyrst og fremst áhuga á umhverfis-
málum. Af þeim sökum hafa umhverf-
isverndarsinnar í öðrum flokkum,
m.a. í Sjálfstæðisflokknum talið, að
hugsanlega væri hægt að starfa með
Vinstri grænum að stjórn landsmála
og þá ekki sízt til að tryggja í sessi
sjónarmið umhverfisverndarsinna.
Þau hafa t.d. verið mjög sterk innan
Sjálfstæðisflokksins allt frá því að
Birgir Kjaran, þingmaður Sjálfstæð-
isflokks hóf fyrstur manna baráttu
fyrir þeim á vettvangi stjórnmálanna
fyrir mörgum áratugum.
Steingrímur J. Sigfússon gætir
þess hins vegar vandlega að sýna sitt
rétta andlit hæfilega fyrir kosningar.
Það er út af fyrir sig þakkarvert.
En formanni Vinstri grænna tekst
yfirleitt að sannfæra fólk í bæði Sjálf-
stæðisflokki og Samfylkingu um að
aðrir samstarfskostir séu álitlegri.
Hvað ætli hinn græni armur
Vinstri grænna sýni Steingrími J.
Sigfússyni lengi þá þolinmæði, sem
sá armur hefur sýnt honum til þessa,
þegar hann eyðileggur hvert tæki-
færið á fætur öðru fyrir þennan hóp
umhverfissinna að ná áhrifum í þágu
fallegra hugsjóna og tryggja fram-
gang þeirra?
En það verður að segja um Stein-
grím J. Sigfússon að hann lætur eitt
yfir alla ganga og þar með sjálfan sig
vegna þess, að í ræðu sinni á flokks-
ráðsfundinum í fyrradag réðst hann
harkalega á kjósendur sína í Norð-
austurkjördæmi og telur að sjálfs-
traust þeirra hafi brotnað niður og
meira að segja á sorglega stuttum
tíma eins og hann kemst að orði. Þá
vita þeir það og munu vafalaust
þakka fyrir umsögnina í þingkosn-
ingunum í vor.
S
mám saman er að verða til skýrari
mynd af því, hvernig vörnum Íslands
verður háttað eftir brottför banda-
ríska varnarliðsins frá Keflavíkur-
flugvelli síðastliðið haust. Þær upplýs-
ingar, sem nú liggja fyrir, benda til að
stjórnkerfið sé smátt og smátt að ná tökum á því
óvissuástandi, sem ríkti fyrst eftir að Bandaríkin
tilkynntu ákvörðun sína í marz á síðasta ári. Því
verkefni að semja um og ganga frá brottför varn-
arliðsins er lokið og nú geta menn beint athygli að
framtíðinni.
Í haust lá fyrir að varnarsamningur Íslands og
Bandaríkjanna yrði óbreyttur og að Bandaríkin
ábyrgðust áfram varnir Íslands á hættutímum og
myndu senda hingað lið ef ástæða þætti til. Í ræðu
Valgerðar Sverrisdóttur utanríkisráðherra í Há-
skóla Íslands síðastliðinn fimmtudag kom fram að
skuldbinding Bandaríkjamanna væri víðtækari en
sú öryggistrygging, sem felst í fimmtu grein Norð-
ur-Atlantshafssáttmálans, sem varnarsamningur-
inn grundvallast á. Þar kemur fram að það sé
skylda NATO-ríkja að koma til varnar aðildarríki,
sem verður fyrir árás. Bandaríkin skuldbinda sig
hins vegar til að grípa til viðbúnaðar og aðgerða til
að fyrirbyggja árásir óvinveittra ríkja.
Eftirlit og æfingar
E
nn liggur hins vegar ekki fyrir
hvernig eftirliti og viðbúnaði á Ís-
landi og á hafsvæðinu umhverfis
landið verður háttað á friðartím-
um. Öll fullvalda ríki telja slíkt eft-
irlit nauðsynlegt og eftirlit með
lofthelgi hefur til þessa verið talið grundvallaratriði
í vörnum NATO-ríkja.
Af umfjöllun Morgunblaðsins um utanríkis- og
öryggismál Íslands undanfarnar vikur má ráða að
áhugi er hjá nánustu bandamönnum okkar innan
NATO, Noregi og Danmörku, á að taka þátt í flug-
eftirliti hér á landi með einum eða öðrum hætti.
Norðmenn hafa boðizt til að láta eftirlitsflugvélar
sínar stækka eftirlitssvæði sitt til vesturs. Þeir eru
sömuleiðis reiðubúnir að senda orrustuþotur í ein-
stakar eftirlitsferðir til Íslands og til æfinga, þar
sem Keflavíkurflugvöllur yrði notaður sem bæki-
stöð. Af hálfu Dana hefur komið fram að sjálfsagt sé
að nýta eftirlitsflugvélar þeirra, sem eru hvort sem
er oft á ferðinni við Ísland vegna verkefna við
Grænland, í þágu eftirlits með hafsvæðinu um-
hverfis landið. Þá hafa Danir jafnframt áhuga á
þátttöku í flugheræfingum hér, eins og fram kom í
viðtali Morgunblaðsins við Søren Gade, varnar-
málaráðherra Danmerkur, hér í blaðinu í síðustu
viku.
Þá hefur komið fram af hálfu Atlantshafsbanda-
lagsins vilji til að skoða möguleika á því að hér á
landi verði komið á einhvers konar lofthelgiseftirliti
á borð við það, sem NATO annast í Eystrasaltsríkj-
unum og Slóveníu. Ástæða er til að efast um að það
fyrirkomulag yrði eins og í þessum fjórum ríkjum,
þar sem þotur frá NATO eru staðsettar í nokkra
mánuði í einu og fljúga eftirlitsflug á hverjum degi.
Þetta fyrirkomulag er raunar umdeilt; mörgum
NATO-ríkjum þykir það of dýrt og vilja breyta því.
Þá er í nýju aðildarríkjunum, sem um ræðir, vax-
andi vilji og metnaður til að þau taki sjálf við þessu
eftirliti. Líklegri niðurstaða í tilviki Íslands er að
eftirliti yrði sinnt með því að nágrannaríkin í NATO
sendu þotur öðru hvoru til eftirlits og æfinga.
Viðræðurnar við Breta, sem fram fóru í London
fyrr í vikunni, leiddu ekki í ljós áhuga af þeirra hálfu
á þátttöku í eftirliti eða æfingum hér við land. Hins
vegar ber á það að líta að Bretar eru ekki eins vel
inni í málinu og hin norrænu grannríki okkar.
Áhugi þeirra getur vaknað þegar þeir hafa unnið úr
þeim upplýsingum, sem íslenzk stjórnvöld hafa nú
látið þeim í té. Það er til dæmis ekki útilokað að
brezki flugherinn telji freistandi að fá að nota Kefla-
víkurflugvöll til æfinga við þær erfiðu aðstæður,
sem eru hér á landi. Hin góða aðstaða, sem er fyrir
hendi á flugvellinum og sem íslenzk stjórnvöld
hyggjast viðhalda og bæta, hefur augljóslega haft
jákvæð áhrif á fulltrúa danskra og norskra stjórn-
valda, sem hafa kynnt sér hana.
Líkt og Valgerður Sverrisdóttir fjallaði um í áð-
urnefndri ræðu sinni, er áframhaldandi rekstur ís-
lenzka loftvarnakerfisins forsenda þess að loft-
varnasveitir annarra NATO-ríkja geti athafnað sig
hér við land. Með viðhaldi loftvarnakerfisins og
reglubundnu flugi orrustuflugvéla frá öðrum
NATO-ríkjum í íslenzkri lofthelgi má tryggja hér
sýnilegar loftvarnir sem Ísland sem NATO-ríki get-
ur unað sæmilega við.
Hvað eftirlitsþáttinn varðar er varla hægt að ætl-
ast til að Danmörk og Noregur sinni öllu eftirliti
með hafsvæðinu umhverfis landið, þótt þessi ríki
geti hjálpað til. Landhelgisgæzlan hefur nú fengið
tilboð í nýja eftirlitsflugvél og spurning er hvort
þær þurfa ekki að verða fleiri, ekki sízt í ljósi vax-
andi skipaumferðar hér við land.
Landhelgisgæzlan mun fá nýtt varðskip, sem
verður sambærilegt við stóru varðskipin sem bæði
Danir og Norðmenn nota til eftirlits í norðurhöfum.
Skipið mun hafa miklu meiri dráttarkraft en núver-
andi varðskip, meðal annars með hliðsjón af spám
um að fjöldi stórra flutningaskipa, sem mörg hver
munu flytja olíu og gas, muni fara um íslenzka lög-
sögu á næstu árum. En eitt varðskip dugir ekki
heldur til að mæta auknum verkefnum og ábyrgð
Íslendinga á vörnum og öryggi landsins. Þau munu
þurfa að verða fleiri.
Morgunblaðið greindi frá því í vikunni að Danir
hefðu boðizt til að gefa Landhelgisgæzlunni vopn,
sem verið væri að skipta út fyrir önnur. Fordæmi
eru fyrir gjöfum af þessu tagi frá vinaríkjum okkar
og þær eiga að sjálfsögðu hvorki að vera leyndar-
né feimnismál. Landhelgisgæzlan þarf auðvitað
vopnabúnað til að geta sinnt sínu löggæzlu- og ör-
yggishlutverki. Hún þarf til dæmis að vera í stakk
búin til að taka þátt í hryðjuverkavörnum ásamt
sérsveit lögreglunnar. Efling sérsveitarinnar eru
sömuleiðis sjálfsögð viðbrögð við breyttum aðstæð-
um í öryggismálum Íslands.
Greiningardeildin
Í
ræðu sinni í Háskóla Íslands greindi Val-
gerður Sverrisdóttir í fyrsta sinn opin-
berlega frá greiningardeild, sem starf-
rækt hefur verið við
sýslumannsembættið á Keflavíkurflug-
velli undanfarin tvö ár. Í fyrsta sinn var
sagt frá tilvist þessarar greiningardeildar í greina-
flokki Morgunblaðsins um utanríkis- og öryggismál
Íslands í desember síðastliðnum. Yfirstjórn sýslu-
mannsembættisins færist nú til dómsmálaráðu-
neytisins, en ráðherra upplýsti að greiningardeildin
yrði áfram á vegum utanríkisráðuneytisins. Hún
benti réttilega á að upplýsingaöflun og greining-
arstarfsemi af því tagi, sem deildin hefur annazt, er
lykilþáttur í áhrifaríkum vörnum. Nú, þegar Íslend-
ingar hafa tekið sjálfir við ábyrgð á vörnum lands-
ins, þurfa stjórnvöld hér að sjálfsögðu að geta tekið
við og unnið úr hernaðarupplýsingum frá NATO og
einstökum aðildarríkjum. Áhættumat vegna verk-
efna Íslenzku friðargæzlunnar á átakasvæðum er
sömuleiðis nauðsynlegt verkefni. Og ekki má
gleyma því að ef við ætlum okkur að byggja upp
samstarf við nágrannaríkin um öryggi og varnir
landsins þarf að vera til hér á landi stofnun, sem
heldur utan um og miðlar til bandamanna okkar
upplýsingum, sem hafa hernaðarlega þýðingu. Það
geta verið t.d. upplýsingar úr eftirlitsflugi eða -sigl-
ingum Landhelgisgæzlunnar.
Utanríkisráðherra nefndi einnig að með starf-
semi áhættugreiningardeildar fengju stjórnvöld í
hendur tæki til að geta lagt sjálfstætt mat á upplýs-
ingar um öryggismál og hernaðarleg málefni, í stað
þess að þurfa að treysta eingöngu á túlkanir banda-
manna okkar. Þetta er laukrétt hjá Valgerði Sverr-
isdóttur. Raunar hefði verið ástæða til að íslenzk
stjórnvöld hefðu fyrr komið sér upp sjálfstæðri
greiningargetu af þessu tagi. Það hefði til dæmis
áreiðanlega styrkt stöðu okkar í viðræðum við
Bandaríkjamenn um hættumat og viðbúnað hér á
landi.
Tilvist og starfsemi stofnunar eða deildar af
þessu tagi á auðvitað að ræða opinskátt þótt þær
upplýsingar, sem unnið er með, svo og vinnuaðferð-
irnar, séu eðli málsins samkvæmt í einhverjum til-
vikum leynilegar. Valgerður Sverrisdóttir nefndi í
ræðu sinni að misskilnings hefði gætt í umræðum
um þessa starfsemi og því verið haldið fram að þar
væri um að ræða leyniþjónustu- og njósnastarf-
semi. Það er vafalaust rétt, sem utanríkisráðherra
sagði, að mikill munur er á njósnastarfsemi annars
vegar og greiningu á ástandi og horfum í einstökum
löndum og heimshlutum hins vegar. En á það ber
einnig að líta að stór hluti starfs svokallaðra leyni-
þjónusta nágrannaríkja okkar er ekkert annað en
úrvinnsla og mat á upplýsingum, sem eru opinberar
og aðgengilegar.
Það eru einkum og sér í lagi ákveðnir stjórn-
málamenn, sem hrökkva að því er virðist sjálfkrafa í
einhvern kaldastríðsgír, þegar þeir heyra minnzt á
eflingu öryggisstofnana og reyna að gera slíkt tor-
tryggilegt á ýmsa vegu. Það er löngu kominn tími til
að þetta ágæta fólk vaxi upp úr slíkum barnaskap.
Það getur ekki leyft sér hann lengur, nú þegar það
þarf sjálft að fara að taka þátt í umræðum og
ákvörðunum um það, hvernig vörnum landsins
skuli háttað. Öll frjáls lýðræðisríki, sem bera
ábyrgð á eigin vörnum – eins og Ísland gerir nú í
fyrsta sinn frá 1940 – starfrækja starfsemi af þessu
tagi. Það er hins vegar sjálfsagt að hún lúti lýðræð-
islegu aðhaldi og að þjóðkjörnir fulltrúar fái í trún-
aði ýtarlegar upplýsingar um starfsemina. Utanrík-
Laugardagur 20. janúar
Reykjavíkur