Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Blaðsíða 15

stallbróðir, var og fyrir utan stuld og stráks-
skap, svo og hans skipsfólk ; þó voru á hans bát
öðrum tveir strákar óbilgjarnir, sem tekið
skyldu hafa á sinni reisu í Steingrímsfjörð einn
sauð eða sokka, þar þeir þóttust óvini fyrir eiga,
sem stóðu þeim á móti í Eyja upphlaupi, er í
vor skeði, er þeim var sú ýfing gerð, nýkomn-
um 'af hafi, nauðstaddir af matarleysi fyrir haf-
ísnum, þar á þeim tveim bátum, þar eftir lágu,
en duggur þeirra norður allt í hafi, 15 vikur
sjávar á burt. Þar skildi sig þeirra sigling; héldu
hin skipin öll heim síðan til Moscoviam. En þeg-
ar ísar fóru frá, lögðu þessi þrjú áðurgreindu
skip til hafna, sem fyrr var sagt. Þeir íslenzkir
menn, sem þá voru saman komnir á Eyjum og
í Höfnum, lágu einnig fyrir hafísteppu, hugð-
ust alleinasta til frægðar sér strádrepa þá 13
spanska, en voru 30 fyrir, en sem bardagi tókst,
flúðu íslenzkir á f jall, en nokkrir fengu skemmd-
ir. Fyrir þessa ýfing höfðu þeir spönsku jafnan
í allt sumar 11 vökumenn á hverju skipi ogsendu
aldrei lengra frá sér sína báta alla, en sjá mátti
heirn til skipa eða skothljóð heyra....“
Hvalskurður á hafi úti.
Þessi frásögn Jóns lærða er athyglisverð um
margt. Ýmsir hafa haldið því fram, að Jón sé
hlutdrægur í frásögn sinni, dragi um of taum
Spánverja, en halli á íslendinga. Nokkuð virð-
ist vera til í þessu, en þó ekki svo mikið sem
Jón Espólín og ýmsir fræðimenn og sagnaritar-
ar eftir hann hafa viljað vera láta. Jón hefur
séð liversu hróplegt ranglæti það var að láta
ófrómleika og miður gott framferði fáeinna van-
metagripa bitna á öllum hvalveiðimönnum. Hon-
um hefur einnig blöskrað það, að fjölmargir
skipbrotsmenn skyldu vera höggnir niður fyrir
fremur óverulegar sakir. Af þessum ástæðum
hefur hann ef til vill fremur mildað og fegrað
málstað þeirra. Það skiptir þó engu máli gagn-
vart því atriði, sem hér ræðir um, hvað vitað
verður af frásögn Jóns um hvalveiðar Spánverja
hér og vinnubrögð öll. Það er eflaust hárrétt,
enda ástæðulaust að greina í því efni frá öðru
en staðreyndum einum.
Hvers verður maður þá vísari um hvalveiðar
þessai’? Á það skal nú bent í örstuttu máli.
Spánverjar hafa komið hingað á stórum
skipum, sem tekið gátu mikið af hvallýsi og öðr-
um hvalafurðum. Við veiðarnar hafa þeir not-
að litla báta, og hafa sennilega allmargir bátar
(fjórir eða fleiri) tilheyrt hverju skipi. Hvalur-
inn var skutlaður með handskutli, og hefur verið
allt eins algengt að missa skutlaðan hval með
öllu, eins og að ná honum. Allmikið virðist hafa
verið hér um hval, og þurftu Spánverjar engan
veginn að kvarta um lélega veiði. Spánverjar
hafa selt íslendingum við gjafverði hvalafurðir,
sundfæri, þvesti og rengi. Tóku þeir aðeins 20
álnir fyrir hundraðsvirði, en seldu oft og einatt
heila bátsfai-ma fyrir lítilræði, smérsköku eða
vettlinga. —
Svo er sagt, að Spánverjar þeir, sem undan
komust, hafi hótað því að hefna grimmilega fé-
laga sinna, og koma jafnvel með her manns til
íslands, að launa Vestfirðingum lambið grá Úr
þessu varð þó aldrei neitt. Vegna atburðanna
árið áður voru hvorki meira né minna en tvö
herskip við ísland sumai’ið 1616, sem virðast
sérstaklega hafa verið send þangað til að hefta
veiðar og kaupskap Spánverja. Er svo að sjá,
sem tekizt hafi á skömmum tíma að flæma öll
spönsk hvalveiðiskip burt frá landinu, og víst
mun það vera, að aldrei höfðu þeir hér fastar
bækistöðvar eftir þetta. Þegar hér er komið
sögu, fór nú líka mjög að halla undan fæti fyrir
þessum atvinnuvegi Baskanna, og aðrar þjóðir,
Hollendingar og Bretar, tóku forystu alla um
hvalveiðar.
Hvalveiðar Hollendinga og Breta á 17. og
18. öld.
Sextánda öldin var mikill byltingatími í heimi
farmennsku og fiskiveiða. Sjóleiðin til Indlands
var nýfundin, Ameríka sömuleiðis. Smám sam-
an tóku menn að gera sér nokkra grein fyrir
stærð og lögun jarðar. Nýir möguleikar í verzl-
VÍKINGUR
303