Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1993, Qupperneq 50

VÍKINGUR
íslenskir hvalir.
f 2. þáttur.
BURHVALIR
uppruni þeirra og saga
Búrhvalurinn
er gríðarmikil
skepna. Full-
vaxnir tarfar
eru að jafnaði
um 17 metrar m
á legnd, og vega
um 40 tonn, þótt
gamlar heimild-
ir finnist um 18
metrar löng dýr og jafnvel upp í
rúrna 20 metra. Kýrnar eru hins
vegar allnokkuð minni, eða á bilinu
8 til 12 metrar, og vega um 20 tonn,
þótt forðum hafi þær tíðkast stærri,
eða allt að 17 metra langar.
Búrhvalurinn er svarbrúnn eða
dökkgrár á lit að ofanverðu, ljósari á
hliðum, en silfurgrár að neðan.
Bægsli eru tiltölulega lítil, augu
sömuleiðis, og bakhyrna næstum
engin.
Búrhvalurinn er með stærsta
heilabú, er nú þekkist í lifandi dýri.
Það vegur um 10 kíló. Tennur hans
eru einnig þær stærstu meðal hvala,
um 30 talsins og á.a.g. 20 sentímetra
langar, hver um sig. Þær eru að heita
má nær eingöngu í neðri skoltinum.
Mesti djúpkafarinn
Fleira er búrhvalnum gefið, því
hann er af mörgum talinn vera
mesti djúpkafari allra hvala. Menn
höfðu snemma vitneskju um það, að
búrhvalir hefðu flækst í sæsíma-
strengjum 1.100 metra undir yfir-
borði sjávar, en áttu þó tæplega von
á því, sem nýjustu rannsóknir hafa
opinberað, að búrhvalir gætu kom-
ist á helmingi meira dýpi. Og ekki
nóg með það; grunur leikur á, vegna
óbeinnar vitneskju, að búrhvalir fari
SIGURÐUR ÆGISSON:
enn dýpra, eða allt að þrjá kíló-
metra. Geta þeir verið í kafi allt að 90
mínútur.
Venjulegast er þó talið, að búr-
hvalurinn afli sér fæðu á 300 til 400
metra dýpi, og að hver dýfa taki um
15 mínútur.
Búrhvalurinn kafar lóðrétt niður
á 7 til 8 kílómetra hraða á klukku-
stund, að talið er, og kemur upp á 9
kílómetra hraða, mjög nálægt þeim
stað, er lagt var frá, niður í hafdjúp-
in.
Höfuðið þriðjungur
af lengdinni
Höfuð búrhvalsins, sem er meira
en þriðjungur af allri lengd hans, er
ákaflega sérkennilegt. Astæðan er
sú, að í því er mikill geymir, með
undarlegri lýsistegund, sem talið er
að hvalurinn noti til að auðvelda sér
þessa umrædda djúpsjávarköfun,
með því að hnika efninu til í líkam-
anum, eftir því hvort upp er stefnt
eða niður, og eins til að jafna þrýst-
ing, ao auka súrefnisupptöku.
Þessar ferðir búrhvalsins niður í
svörtustu undirdjúp koma ekki til að
nauðsynjalausu, því ein aðal fæðu-
lind hans, einkum þó í heitari sjó,
þ.e.a.s. kolkrabba, og reyndar ýmsa
djúpsjávarfiska, er þar að finna. Er
talið að hvalurinn bíði í launsátri
nærri hafsbotninum, og miði bráð-
ina út með hátíðnihljóðum. Er haft
fyrir satt, að oft megi líta utan á búr-
hvölum kringlótt ör, eftir sogskálar
risakolkrabba. Einhverjusinni
munu þessi för hafa mælst slík að
þvermáli, að eigandinn getur ekki
hafa verið minni en 45 metra lang-
ur.
En auk þessara fæðutegunda búr-
hvalsins eru nefndar ýmsar stór-
fiskategundir, eins og t.d. túnfiskur,
risaskata og hákarl.
Hér við land eru ýmsar smærri
fisktegundir hins vegar aðalfæða
búrhvalsins, eins og t.d. hrognkelsi,
karfi, skötuselur, þorskur, ufsi og
hlýri, en einnig étur hann talsvert af
smokkfiski.
Félagskerfið er margslungið
Búrvhalurinn er fjölvkænisdýr,
ólíkt því sem tíðkast með öðrum
hvalategundum. Félagskerfi hans,
sem er margslungið, er í stærstu
dráttum þannig, að sérhver hjörð
inniheldur einstaklinga, sem
bundnir eru af ákveðnu kyni eða
aldri, eða þá einhverju öðru. Til
dæmis fer tarfur um með kvenna-
búr sitt, er venjulega samanstendur
af á.a.g. 20 til 30 fullorðnum dýrum,
og á líkan máta halda ung kvendýr
saman, ungir tarfar o.s.frv.
Enda þótt búrhvalur sé útbreidd-
ur um öll höf jarðarinnar, er hann
umfram allt heitsjávarhvalur. Búr-
hvalir í kaldsjónum hér við land eru
allir fullorðnir tarfar, og er þá ýmist
um að ræða gamla einstaklinga, sem
fara einförum, eftir að hafa misst
kvennabúr sín, eða þá ung dýr og
óreynd, er fara nokkur saman í hóp,
þetta 10 til 20, og bíða síns tíma.
Þetta eru tarfar á aldrinum 12 til 54
ára.
Búrhvalur er farhvalur
Búrhvalurinn er annars farhvalur
að einhverju marki, og leitar í hlýrri
50