Samvinnan - 01.04.1968, Qupperneq 64

kostar rétt að nefna stríð þetta
í írak deilu milli Araba og
Kúrda. Ýmsir leiðtogar hinna
toorgaralegu flokka í írak hafa
bæði fyrr og síðar lýst yfir
stuðningi við kröfur Kúrda.
Meðal arabísks almennings býr
engin sérstök óvild til þeirra,
en hins vegar veruleg og vax-
andi til ríkisstjórnarinnar. Það
hefur meira að segja komið
nokkrum sinnum fyrir, að
fjöldi þekktra og virtra borgara
í Bagdað hafi sent ríkisstjórn-
inni undirritaða áskorun um
að verða við hinum hófsömu
og réttlátu kúrdísku kröfum.
Það var Mustafa Karadaghi,
aðalfulltrúi Kúrda við yfir-
standandi samningaumleitan-
ir í Bagdað, sem hjálpaði mér
í þetta sinn upp til Kúrdistans.
Karadaghi var einn þeirra
mörgu Kúrda, sem verið höfðu
írakskir embættismenn, en yf-
irgefið störf sín skömmu eftir
að stríðið brauzt út og gengið
í lið landa sinna í átthögun-
um. Hann var á miðjum aldri,
hafði numið stjórnlaga- og fé-
lagsfræði við Kalíforníuhá-
skóla og þá unnið fyrir sér
jafnframt námi, gengið að því
loknu í utanríkisþjónustuna og
síðast verið aðalræðismaður
íraks í Prag. Hærra var Kúrd-
um ekki hleypt í utanríkis-
þjónustunni. Þótt sendiherrar
fraks væru nær hundrað tals-
ins, var engan Kúrda að finna
meðal þeirra. Hér ríkti sama
misrétti og á öðrum sviðum.
Vegna reynslu sinnar og
menntunar var Karadaghi nú
einn helzti ráðgjafi Múlla
Mustafa Barzanis, leiðtoga
Kúrda í írak.
Karadaghi var ljúfur maður,
rólegur í fasi, skemmtilegur
viðræðu og velviljaður. Reynd-
ar maður sem mér fannst
myndi láta annað betur en að
standa í harðri stjórnmála-
baráttu. f frístundum sínum
var það yndi hans að semja
skáldsögur um daglegt líf í
sveitum Kúrdistans. Hafði
komið út ein bók eftir hann,
annað bindi af tveim. Fyrra
bindið hafði ritskoðunin læst
niðri hjá sér, og gerðist þetta
þó á tiltölulega frjálsum tíma
snemma á stjórnarferli Kass-
ems. Urðum við Karadaghi
mestu mátar og ræddum oft
og lengi saman síðar, er gott
tóm gafst uppi í fjallalandinu.
Ýmislegt hafði breytzt í frak
til batnaðar fyrir ferðamenn
frá því 1962. Skriffinnskan við
ferðir inn og út úr landinu
hafði stórminnkað. Aðeins fyr-
ir ferðir til norðurhluta fraks,
þ. e. til hins kúrdíska land-
svæðis, þurfti sérstakt leyfi,
sem í reynd var aldrei veitt.
Eins og Kassem áður, gerði
stjórnin allt, sem í hennar
valdi stóð, til að breiða yfir
uppreisn Kúrda. Landsvæði
þeirra var lokað eins ramm-
lega og unnt var og umheim-
inum talin trú um, að deilan
við þá væri endanlega leyst,
aðeins illar tungur og ókunn-
ugar héldu öðru fram.
Gert hafði verið annað
vopnahlé stríðsins þetta vor,
þegar sýnt var, að 60 þúsund
manna stjórnarher tækist ekki
að vinna sigur á sveitum
Kúrda, sem töldu ekki nema
tíu til fimmtán þúsund vopn-
aðra manna (fleiri rifflar voru
ekki til). Er samið var um
vopnahlé þetta, hét Aref að
virða „þjóðernislegan rétt
Kúrda innan íraks“, aflétta
viðskiptabanni því, sem lagt
hafði verið á Kúrdistan, leysa
alla pólitíska fanga úr haldi og
veita ríflega fjárhagsaðstoð til
uppbyggingar „Norður-íraks“,
eins og Kúrdistan nefnist á
máli ríkisstjórnarinnar, en þar
var nú að heita mátti öll byggð
í rúst og neyð almennings mik-
11.
Þetta haust var liðið hálft
ár frá undirritun þessa samn-
ings. Ekkert atriði hans hafði
verið efnt af hálfu Bagdað-
stjórnar, að afnámi viðskipta-
bannsins undanteknu, sem
jafnt var í þágu Araba og
Kúrda. Vanefndir vopna-
hlésins við Baþista vorið áður
höfðu endurtekið sig, svik og
samningarof.
* * *
Nú sem fyrir tveim árum
yfirgaf ég Bagdað einsamall
með leigubíl, sem vinir mínir
höfðu útvegað mér. Stækju-
hiti var um miðjan daginn, er
við héldum af stað, og sól að
vanda í heiði. Þegar áveitu-
landinu umhverfis Tígris
sleppti, tók við gróðurlítil, sól-
brennd, leirborin og strjál-
byggð Mesópótamíuslétta. Leið-
in lá til Khanekin, smábæjar
fraksmegin landamæranna við
þjóðveginn til frans (Persíu).
Fimm eða sex verðir stöðv-
uðu okkur og skoðuðu vega-
bréf og farangur. Og hverju
sinni var hringt til næstu
stöðvar og nöfn okkar gefin
upp að því er bílstjórinn, sem
var Kúrdi búsettur í Bagdað,
sagði mér. Hringingarnar áttu
að tryggja, að við færum á leið-
arenda, þ. e. til fraks og voguð-
um okkur ekki að hverfa ein-
hvers staðar á miðri leið. Hin-
ir kúrdísku uppreisnarmenn
voru skammt undan.
Samkvæmt áætlun þeirri, er
Karadaghi hafði gert fyrir
mig, komum við til Khanekin
er dimmt var orðið. Þar átti ég
að gista í öðru þeirra tveggja
gistihúsa, sem þar er að finna,
þótt bannað væri að stanza í
bænum. Ef einhver færi að
mögla, átti ég að segjast vera
orðinn þreyttur og syfjaður og
ekki vilja fara lengra. Khan-
ekin er að mestu leyti byggð
Kúrdum, en var þó á yfirráða-
svæði stjórnarhersins, enda í
syðsta horni hinnar kúrdísku
byggðar í írak.
„Pesh merga“ (pesh=and-
spænis, merga=dauði), „þá
sem bjóða dauðanum byrg-
in“, nefndu Kúrdar her-
menn sína. Sveit þeirra norð-
ur af Khanekin hafði verið
látin vita um komu mína, og
þeir áttu nú að vera nokkrir
saman borgaralega klæddir í
bænum. Ég fékk umyrðalaust
inni í öðru gistihúsinu og eftir
nokkra stund kom til mín ung-
ur maður og bar mér seðil, sem
Karadaghi hafði skrifað í Bag-
dað og skyldi vera mér merki
þess að fylgja manninum.
Gerði ég það og elti hann inn
í hús, sem reyndist vera hitt
gistihúsið í bænum. Þar inni í
einu herberginu beið mín mað-
ur á fertugsaldri, klæddur
jakkafötum, hreystilegur að
sjá og bersýnilega vanur úti-
veru.
Við kunnum enga tungu
sameiginlega og ekki skildi ég
nema örfá orð í kúrdísku.
Hann gerði mér samt skiljan-
legt, að hann væri foringi her-
manna þeirra, sem gættu
svæðisins fyrir norðan bæinn.
Skyldi ég heldur gista í þessu
gistihúsi. Klukkan átta í fyrra-
málið kæmi leigubíll upp að
anddyrinu og skyldi ég fara
með honum. Innan örfárra
stunda yrði ég þá í „kúrdíska“
Kúrdistan.
Þótt götulýsing væri týru-
leg, hafði ég veitt því eftirtekt
að gistihús þetta var við hlið-
ina á lögreglustöðinni. Er ég
ympraði á þessu, brosti Kúrd-
inn og gerði mér skiljanlegt, að
ekkert væri að óttast. Tólf
kúrdískir hermenn byggju i
nótt í gistihúsinu og ættu und-
ir öllum kringumstæðum að
tryggja öryggi mitt. Bauð þessi
hermannlegi maður mér síð-
an góða nótt og hvarf.
Gistihúsið var þeirrar teg-
undar, sem algengust er á fá-
farnari slóðum Austurlanda
nær, gamalt „karavanseraí",
og ætlað innlendum ferðalöng-
um. Nokkrir sváfu saman í her-
bergi og ekki skipt á lökum og
koddaverum oftar en nauðsyn
bar til, að það virtist ekki vera
ýkja oft. Yfir sig fengu menn
brekán, sem þó var lítil þörf
á vegna hitans. í sveitum
Kúrdistans er þrifnaður mun
meiri en í bæjunum eða slétt-
unni og jöðrum hennar.
Næsta morgun fór allt á
þann veg sem bezt mátti verða.
Eftir stuttan akstur ókum við
fram á mann við götuj aðarinn,
sem virtist vera að gera við
bifhjól sitt. Þetta var merkið,
sem bílstjóri minn beið eftir.
Þegar enginn bíll var sjáanleg-
ur á þjóðveginum, ók hann bak
við eina hæðina, sem þarna
var við veginn, en maðurinn á
bifhjólinu kom í humátt á eft-
ir okkur. í skjóli við hæðina
biðu okkar tveir menn á öðru
bifhjóli. Þekkti ég þar mann-
inn frá kvöldinu áður í gisti-
húsinu. Hann var nú klæddur
kúrdískum búningi með vefjar-
hött og mittislinda og hinn
vígalegasti að sjá með riffil
um öxl, skammbyssu í beltinu
og skotfærabelti um mitti og
axlir.
Hann benti mér brosandi að
tylla mér á aftursætið. Og
vart hafði ég komið mér fyrir
á sætinu, er við þutum yfir
veglaust og eyðilegt hæðlendið
með félaga okkar tvo rétt fyr-
ir aftan okkur. Hér voru síð-
ustu arabísku hermennirnir í
næsta nágrenni, og við þrædd-
um lága staði meðal flatneskju-
legra hæðanna. Pálmarnir, sem
við sáum öðru hvoru umhverf-
is Khanekin, hurfu sjónum
okkar, og er við höfðum ekið
Leiðsögumaður minn frá Khanek-
in til Bamu-fjalls.
64