Andvari - 01.06.1963, Síða 5

SÍMON JÓH. ÁGÚSTSSON:
Jean-Jacques Rousseau
i
Á þessu ári (1962) eru 250 ár liðin frá
fæðingu Rousseaus og tvær aldir runnar
síðan frægasta bók hans, Emil, eða um
uppeldið, kom út. Með því að telja má,
að rit þetta hafi markað tímamót í sögu
uppeldis og uppeldisfræði og áhrifa þess
gætir enn, þykir hæfa að minnast þessa
atburðar með nokkrum hætti1). Mun fyrst
verða rakinn æviferill Rousseaus, síðan
drepið á nokkur helztu rit hans og þá
sérstaklega Emil. Jafnframt verður rætt
nokkuð um þau áhrif, sem rit Rousseaus
hafa haft, og gildi þeirra fyrir okkur nú-
tímamenn.
Jean-Jacques Rousseau fæddist í Genf
28. júní 1712. Faðir hans, Isak, var ævin-
týramaður og hafði ferðazt víða um lönd.
Hann var úrsmiður að mennt, en stund-
aði annað veifið jafnframt danskennslu.
Forfeður hans voru franskir mótmælend-
ur, sem flúið höfðu til Genf og setzt þar
að. ísak var gáfaður maður, tilfinninga-
næmur, bókelskur; hann unni mjög ætt-
borg sinni og frelsi, en skorti geðjafn-
vægi og ábyrgðartilfinningu. Móðir
Rousseaus hét Suzanne Bernhard. Hún
var af góðum borgaraættum, vel gefin,
söngelsk og lífsglöð. Hún dó af barnsför-
um nokkrum dögum eftir að hún hafði
alið Rousseau. „Veikburða kom ég í þenn-
1) Grein þessi er að stofni til erindi, sem
flutt var í hátíðasal Háskólans sunnudaginn
25. nóv. 1961. Hér birtist það nokkuð aukið.
an heim“, segir hann, „ég kostaði móður
mína lífið, og fæðing mín var hin fyrsta
ógæfa mín.“
í Genf ríkti á dögum Rousseaus mikil
siðavendni. Þótt mesta ofstækið væri þá
rokið úr kalvínstrúnni, var J>að samt enn
ærið. Ymsum veittist örðugt að beygja sig
undir hinn stranga aga, sem tók til allrar
hegðunar, og meðal þeirra voru sumir
forfeður Rousseaus og foreldrar hans.
Strangleiki og alvara kalvínstrúarinnar
fylgdu þó Rousseau alla ævi. Hann var,
þrátt fyrir ístöðuleysi sitt, einlægur al-
vörumaður og hreintrúarmaður. Hann
gerir nær aldrei að gamni sínu, honum
stekkur nær aldrei bros, skopskyn og
fyndni á hann varla til, svo mjög sem
þessir eiginleikar voru þá í hávegum
hafðir í Frakklandi.
Rousseau ólst upp fyrstu tíu æviárin
með föður sínum og föðursystur, sem
reyndi að ganga honum í móðurstað.
Annars voru þeir feðgar saman nær öllum
stundum. Rousseau varð snemma læs og
við 5 ára aldur lét faðir hans hann lesa
upphátt skáldsögur fyrir sig, meðan hann
vann að úrsmíðinni. Stundum sátu þeir
feðgar uppi alla nóttina við lestur, þar
til fuglakvak hófst. Sagði faðir hans þá
stundum: „Við skulum fara að hátta, ég
er enn þá meira barn en þú." Þessi óhóf-
legi skáldsagnalestur hafði vafalaust miður
góð áhrif á drenginn, æsti um of tilfinn-
ingar hans og ímyndunarafl og sleit tengsl
hans við veruleikann. Hin mikla ótrú