Andvari - 01.06.1963, Síða 17

ANDVAKI
ROUSSEAU
15
Frakkland og önnur lönd tugir skáldsagna
í svipuðum dúr, romans de sentiments.
Til Rousseaus má því rekja liinn nýja
tjáningarhátt í list, sem síðan hefur verið
kallaður rómantík.
Játningar. Útgefandi Rousseaus, Ray,
í Amsterdam, hafði farið þess á leit við
hann, að hann ritaði ævisögu sína og
átti hún að verða 1. bindi heildarútgáfu
af verkum hans. Rousseau féllst á þessa
tillögu. Ritaði hann Játningarnar á ár-
unum 1765—1770. Ilann áræðir nú það,
sem enginn maður hafði árætt fyrr, sem
sé að rekja endurminningar sínar af fullri
hreinskilni og draga ekkert undan. Eng-
inn vafi leikur á því, að Rousseau gerði
sér allt far um að vera hreinskilinn og
sannsögull, þótt minni hans brygðist
stundum, enda voru honum ekki tiltæk
nein gögn, og ýmis konar missagnir og
rangtúlkanir slæddust inn í frásögu hans,
einkum seinni hlutann, sem fjallar um
það skeið ævi hans, er hann þjáðist af
ofsóknarhræðslu og dómgreind hans bil-
aði á menn og málefni. Seinni hluti Játn-
inganna snýst í varnarrit og endar á lítt
skiljanlegum geðveikisórum.
Upphaf Játninganna er á þessa leið:
„Hér tekst ég á hendur verk, sem á sér
ekkert fordæmi og mun ekki heldur verða
neinum til eftirbreytni. Ég mun sýna
meðbræðrum mínum mann eins og hann
var í raun og sannleika. Og þessi maður
er ég sjálfur.
Ég einn. Ég þekki mitt eigið hjarta og
ég þekki mennina. Ég er öðru vísi gerður
en allir menn, sem ég hef kynnzt. Ef ég
er ekki betri, er ég að minnsta kosti öðru-
vísi. Hvort náttúran hefur gert rétt eða
rangt, þegar hún braut form það, sem
hún mótaði mig í, geta menn fyrst dæmt
um, er þeir hafa lesið rit mitt.
Látum básúnu dómsdags hljóma, hve
nær sem er; með bók þessa í hendinni
mun ég koma fram fyrir hinn æðsta
dómara. Ég mun hrópa hárri röddu:
Svona hef ég breytt, hugsað og verið. Ég
hef sagt bæði frá góðu og illu af sömu
hreinskilni. Hvorki hef ég þagað um neitt
illt, né aukið við neinu góðu, og ef mér
hefur orðið á að skreyta lítið eitt frásögn
mína, hefur það aldrei verið nema til
þess að fylla í eyður sakir minnisleysis
míns. Ég hef talið sannleika það, sem ég
vissi, að gat verið satt, en aldrei það, sem
ég vissi, að var ósatt. Ég hef lýst mér eins
og ég var, fyrirlitlegum og auvirðileg-
um, þegar ég var þannig, en góðum,
göfuglyndum og miklum, þegar ég var
svo. Ég hef afhjúpað minn innra mann
eins og þú, Eilífa vera, hefur séð hann.
Safna þú um mig óteljandi fjölda með-
bræðra minna, svo að þeir hlýði á játn-
ingar mínar, andvarpi yfir ávirðingum
mínum, roðni yfir breyskleika mínum.
Komi svo sérhver þeirra að fótskör há-
sætis þíns og opni hjarta sitt af sömu
hreinskilni og ég, og segi svo einn ein-
asti þeirra við þig, ef hann hefur djörf-
ung til: „Ég var betri en þessi maður"."
Rousseau átti fjölmarga einlæga að-
dáendur. Aður en Játningar komu út,
höfðu lesendur hans gert sér mynd af
honum í samræmi við kenningar hans:
Hann þjáist af ranglæti heimsins, en vill
leggja fram sinn skerf til þess að bæta
hann. Hann er hugsjónamaður, en í
ýmsu breyskur og ístöðulítill og varast
lítt tálsnörur heimsins. Hann breytti þó
í meginatriðum eftir kenningu sinni,
lifði einföldu lífi mest uppi í sveit. Hann
hafnaði auðæfum og vegtyllum, sem
hvorttveggja hefði getað fallið í hlut hans,
ef hann hefði viljað þókknast valdamönn-
um með smjaðri eða undanlátssemi. Hann
vann fyrir sér á heiðarlegan hátt og lét
ekki baslið smækka sig. Þrátt fyrir minni