Andvari - 01.06.1963, Síða 35

SIGURÐUR SIGURMUNDSSON:
Draumar Jóreiðar
Eins og kunnugt er, liafa fæstir liöf-
undar hinna fomu íslcnzku rita látið
nafns síns getið. Svo er og um sagnasafn
það er Sturlungasaga hefur verið kallað.
Um uppruna hennar og höfund hafa
skoðanir fræðimanna verið mjög á reiki
allt frá því á 17. öld og fram undir vora
daga. Fyrstur benti Guðbrandur Vigfús-
son á það, að Þórður Narfason lögmaður
á Skarði á Skarðsströnd, d. 12. maí 1308,
hefði steypt sögum þeim og sagnabrotum
sem Sturlungu fylla, saman í eina heild.
Síðan hafa rannsóknir annarra beinzt í
þessa sömu átt þannig, að undir þessa
skoðun hafa runnið æ fleiri og styrkari
stoðir, svo að líkur þær sem tíndar hafa
verið til og færðar fram, stappa nú nærri
fullri vissu.
Höfuðrit og aðalkjarni alls þessa mikla
sagnabálks er Islendingasaga Sturlu lög-
manns Þórðarsonar (d. 1281). Niðurstaða
af rannsóknum fræðimanna hefur orðið
sú, að hún sé rituð á efstu árum Sturlu
og hann látizt frá henni. Enda beri sagan
það með sér, að hún sé fremur sögusafn
heldur en fullgerð, fastmótuð saga. Höf-
undur Sturlungu, sem nú er talinn Þórð-
ur Narfason, var samtímamaður Sturlu,
og heimildir geta þess, að þeir hafi verið
samtíða um skeið. 1 formála fyrir ritinu
getur hann þess á hvaða heimildum Sturla
byggði verk sitt. Honum farast m. a. svo
orð: „Og hafði hann þar til vísindi af
fróðum mönnum, þeirn er voru á öndverð-
um dögum hans, en sumt eftir bréfum
þeim, er þeir rituðu er þeim voru samtíða
er sögurnar eru frá. Marga hluti mátti
hann sjálfur sjá og heyra, þá er á hans
dögum gerðust stórtíðinda."
Fræðimenn telja augljóst hvar íslend-
ingasaga hefst, en mjög vafasamt hvar
hún endar. Óvíst hvort Sturla hafi ritað
síðustu kafla hennar. Sagan hefst árið
1183. Talið er, að hún sé fyrst rituð sem
framhald nokkurra eldri sagna, sem Sturla
hafi allar þekkt, en forðazt sem unnt var
að taka efni úr þeim í hina nýju sögu.
En á hinni erfiðu leið sagnaritarans gegn-
urn þrengingar efans um val efnis til
verksins, stækkar sagan smám saman og
víkkar í höndum hans, nálgast það að
verða þjóðarsaga, hið svellandi og ólg-
andi líf samtíðarinnar.
Talið er víst, að Sturla lögmaður hafi
bæði þekkt Þórðarsögu kakala og Þorgils-
sögu skarða og þær hafi því verið ritaðar
fyrr en íslendinga saga. En auðsætt er, að
hann hefur sneitt hjá efni þeirra eins og
kostur var, nema á stöku stað þar sem
honum hefur þótt nauðsyn bera til vegna
söguþráðar að geta sömu atburða. íslend-
ingasögu er skipt niður í 200 kapítula.
Kafli nr. 188 fjallar að mestu um það,
þegar Hrafn Oddsson og Eyjólfur Þor-
steinsson ofsi felldu Odd Þórarinsson í
Geldingaholti. Hann endar á frásögn
þeirri, að Randalín Filipusdóttir, ekkja
Odds, hafi setið með börnum þeirra
tveimur í búi sínu á Valþjófsstað. Síðan
segir: „Nú leið veturinn og vorið. En
3