Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 84

82
SIGFÚS HAUKUR ANDRÉSSON
ANDVARI
Vestur-Skaftafellssýslu, Rangárvallasýslu
og Arnessýslu, þótt nokkuð væri einnig
um það, að Skaftfellingar og Rangæingar
leituðu út í Vestmannaeyjar til verzlunar
og Árnesingar vestan Olfusár til Reykja-
víkur, Hafnarfjarðar og Grindavíkur. Það
voru ekki aðeins landbúnaðarafurðir, sem
bárust til Eyrarbakkaverzlunar, heldur
barst þangað og mikið magn af sjávar-
afurðum, því að mikið útræði var stundað
frá ýmsuin stöðum á kaupsvæði Eyrar-
bakka þrátt fyrir hin crfiðustu skilyrði.
Þannig var stundað útræði úr Mýrdal,
undan Eyjafjöllum, úr Landeyjum, frá
Stokkseyri og Eyrarbakka og síðast en
ekki sízt úr Þorlákshöfn og Selvogi, en
þar hafði verið komið upp fiskverkunar-
húsum á vegum Eyrarbakkaverzlunar.
Oft hafði verið rætt um möguleika á
því að skipta verzlunarsvæði Eyrarbakka,
þar eð mjög erfitt var fyrir Vestur-Skaft-
fellinga og Rangæinga að sækja þangað
og einnig fyrir þá Árnesinga, sem bjuggu
vestan Ölfusár, og um þetta skrifaði
Lýður Guðmundsson, sýslumaður Vestur-
Skaftafellssýslu, stjórninni oftar en einu
sinni.3 Lagið hann eindregið til, að komið
yrði upp verzlun við Dyrhólaey, en það
þótti ekki tiltækilegt. Eina úrlausnin, sem
konungsverzlunin veitti Skaftfellingum
og Rangæingum í þessu efni, var að setja
upp útibú frá Vestmannaeyjaverzlun á
Bakkahjáleigu í Austur-Landeyjum árið
1783. Aðalhlutverk þess útibús var að
taka við sláturfé bænda í Vestur-Skafta-
fellssýslu og austurhluta Rangárvalla-
sýslu, en engin teljandi verzlun virðist
hafa verið rekin þar. Hefir þetta útibú
sjálfsagt orðið ennþá gagnsminna eftir að
fríhöndlun komst á árið 1788 og Hans
Klog, fyrrverandi kaupmaður konungs-
verzlunar, tók að reka Vestmannaeyja-
verzlun upp á eigin spýtur, enda var
hann þá orðinn aldraður maður og rak
verzlun sína af heldur litlum skörungs-
skap. Mun auðveldara hefði verið að koma
upp verzlun fyrir vestan Olfusá, og kom
það mjög til orða árin 1786—87, er
ákveðið hafði verið að leggja konungs-
verzlunina niður.4 Sóttu þá tveir starfs-
menn Eyrarbakkaverzlunar, Lars Christ-
ensen og Árni Jónsson, um að fá í félagi
fiskverkunarhúsin í Þorlákshöfn og Sel-
vogi ásamt peningaláni og nokkru af vör-
unr Eyrarbakkaverzlunar í því skyni að
setja upp verzlun í Þorlákshöfn. Sýslu-
maður Árnessýslu, Steindór Finsson,
mælti eindregið með þessari umsókn, og
sölunefnd verzlunareigna konungs og
rentukammerið voru þessu fylgjandi.
Petersen kaupmaður taldi sér hinsvegar
ekki fært að taka við Eyrarbakkaverzlun
nema Þorlákshöfn og Selvogur fylgdu
með, því að þar bærist mest á land af
sjávarafurðum, sem útgengilegastar væru
erlendis af íslenzkum vörum. Ef skipta
ætti verzlunareignunum á þennan hátt,
kvaðst hann meira að segja heldur vilja
Selvog og Þorlákshöfn og sleppa Eyrar-
hakkahöfn sjálfri. Levertzow stiftamtmað-
ur tók málstað kaupmanns og lagði ein-
dregið til, að hann fengi verzlunareign-
irnar óskiptar, og á þetta féllst svo sölu-
nefndin. Petersen hafði líka verið fyrstur
kaupmanna konungsverzlunarinnar til að
láta í ljós áhuga fyrir að hefja verzlun á
Islandi á eigin spýtur, er ákveðið var að
gefa verzlunina frjálsa, en aftur á móti
kostaði það sölunefndina langar og erfiðar
samningaumleitanir að fá starfsbræður
hans til hins sama.
Það gefur auga leið, að það var til hins
mesta óhagræðis fyrir Árnesinga vestan
Ölfusár, að ekki var stofnuð verzlun í
Þorlákshöfn. En þetta var raunar aðeins
fyrsta frávik sölunefndar og stjórnarinnar
frá þeim upphaflega ásetningi að gera
fríhöndlunina eins frjálsa og hagstæða
íslendingum og slíkt verzlunarfyrirkomu-
lag gerði fært. Þegar Ólafur Stefánsson