Andvari - 01.06.1963, Page 97

ANDVARI
VERZLUN SÖLUNEFNDAR Á EYRARBAKKA ÁRIN 1791—95
95
sem rak allmikla verzlun á íslandi á þess-
um árum, meðal annars einhverja verzlun
á Eyrarbakka. 1 bréfum í janúar og marz
1791 hvatti nefndin hann til að hætta
ekki við þá verzlun, sem hann hafði
byrjað á Eyrarbakka, enda væri ekki út-
lit á, að Petersen myndi framvegis verða
honum hættulegur keppinautur. Þetta
var áður en nefndin hafði ákveðið, að
reka sjálf verzlunina þar á staðnum, enda
kveður við annan tón í bréfi til þessa
sama kaupmanns vorið 1793, því þá er
honum stranglega bannað að reka nokkra
verzlun á Eyrarbakka þá um sumarið eða
framvegis, nema í 4 vikur sem hver annar
lausakaupmaður. Mátti hann enga bæki-
stöð hafa í landi, en aðeins reka verzlun
frá skipi og að sjálfsögðu ekki verzla
annars staðar en á hinum gömlu verzl-
unarhöfnum.21 Þetta bann var byggt á
fyrrnefndum tilskipunum frá 1. júní
1792 og 28. apríl 1793, sem voru kallaðar
nánari túlkanir á verzlunartilskipunun-
urn frá 1786 og 87, en innihéldu í raun-
inni alveg ný ákvæði fastakaupmönnum
í hag. Þessar tilskipanir voru gerðar sam-
kvæmt tilmælum sölunefndar til rentu-
kammers, og í þeim tilmælum talar
nefndin raunar ekki um hagsmuni sína
á Eyrarbakka, heldur um það tjón, sem
fastakaupmenn, er flestir séu í skuld við
konungssjóð, líði af hinni ólöglegu sam-
keppni lausakaupmanna, en það kemur
reyndar út á eitt, því að það voru hags-
munir konungssjóðs, sem töldust í húfi.
Aðgerðirnar gegn lausakaupmönnum
voru fslendingum að sjálfsögðu til mikils
tjóns, enda byrjuðu þær einmitt um sama
leyti og áhugi kaupsýslumanna í Dana-
veldi fyrir siglingum til íslands fór minnk-
andi sökurn styrjaldanna í Evrópu, eins
og fyrr er bent á. Gerðust þá fastakaup-
menn miklu einráðari um verzlun lands-
ins en verið hafði fyrstu ár fríhöndlunar.
En með því að efnahagur margra þessara
kaupmanna var heldur bágborinn frá
upphafi, var rekstur verzlana þeirra eftir
því.
Það voru raunar margvíslcgir atburðir,
sem lögðust á eitt með að gera verzlun-
ina miklu óhagstæðari fslendingum upp
úr 1793 en hún hafði verið nokkur ár á
undan, og hafa verið nefnd um það ýmis
dæmi hér að frarnan. Fundu landsmenn
sárt til þess, einkurn sunnanlands og
vestan, að fiskurinn, sem liafði hækkað
svo mjög í verði árið 1791, lækkaði aftur
jafnskyndilega árið 1794, en orsaka þess
hefir verið getið hér á undan. Prjónles,
sem var mikilvæg útflutningsvara frá
Norður- og Austurlandi, lækkaði í verði
um sama leyti, sökum þess að markaðir,
sem höfðu verið fyrir þá vöru í Hollandi,
drógust stórum saman. Sjómenn sem
sóttu á Nýfundnalandsmið og íslands-
mið, höfðu nefnilega mjög keypt þessa
vöru, en sú truflun, sem varð á þeirri
útgerð vegna styrjaldanna, ofli stórminnk-
aðri cftirspurn eftir íslenzkum ullarvör-
um. Jafnframt þessari lækkun á íslenzku
útflutningsvörunum varð hins vegar
veruleg hækkun á erlendum nauðsynja-
vörum. Afleiðingar styrjaldanna lögð-
ust þannig á eitt með aðgerðum sölu-
nefndar og rentukammers í því að gera
verzlunina óhagstæða fslendingum. Olli
þetta mikilli óánægju hjá landsmönnum,
sem náði hámarki árið 1795 með hinni
svonefndu almennu bænarskrá til kon-
ungs um úrbætur. En það, hversu afar-
illa þessari bænarskrá var tekið af stjórn-
inni, stafaði ekki hvað sízt af álitsgerð
sölunefndar um hana til rentukammers.22
Og afstaða nefndarinnar mótaðist eigi all-
lítið af því, að hún hafði þá nýlega sjálf
lokið þátttöku sinni í íslandsverzlun-
inni við heldur lítinn orðstír.