Andvari - 01.06.1963, Side 113

ANDVARI
ÁHRIF KENNINGA I. 1>. PAVLOFFS Á SOVÉZKA SÁLARFRÆÐI
111
á, að við viðbragðamyndun breyttist ytri
orka í taugaorku. Pavloff hélt því fram,
að líkami og umhverfi væri í órjúfandi
einingu. Hinar ytri aðstæður hefðu
ákvarðandi áhrif á líkamann. Areiti væri
ætíð óháð vitund mannsins, og viðbragða-
boginn væri verkfæri mannsins til þess
að ákvarða svar eða hegðun líkamans við
því.
Víkjum nú aftur að viðbragðakenn-
ingunni. Pavloff tók eftir því við tilraunir
sínar með skilyrðisbundin viðbrögð, að á
tilraunadýrið (hundur) seig svefnhöfgi,
það dottaði eða sofnaði, ef styrkingin
(skilyrðislausa áreitið) kom seinna en það
var vant, eða kom ekki. Þetta atriði til-
raunanna kallaði Pavloff seinkun og út-
skýrði áhrif hennar með því sem hann
nefndi hcmlun taugaferlanna.
Einnig myndaði Pavloff skilyrðis-
bundið viðbragð hjá einum af hundum
sínum á gult ljós. Síðan gaf hann hund-
inum að óvörum hvítt ljós. Þá kom á
daginn, að hundurinn brást eins við hvíta
ljósinu og því gula. Þetta kallaði Pavloff
alhæfingu (generalísasjón) og útskýrði
hana með dreifingu taugaferla í heilan-
um.
Þá tókst Pavloff að fá tilraunadýr sín
til þcss að gefa viðbragð aðeins við mjög
ákveðin áreiti. Þannig tókst honum að
fá hund til þeses að greina að hring og
sporbaug með 9/8 í þvermál. Þetta fyrir-
brigði kallaði Pavloff sundurgreiningu
(differentiasjón) og útskýrði með sam-
þjöppun (konsentrasjón) taugaferla í heil-
anum.
Á grundvelli þessara og fjölmargra
fleiri tilrauna myndaði Pavloff lögmál
sín urn æðri taugastarfsemi.
Grundvöllur þessara lögmála er við-
bragðakenningin. Myndun viðbragða og
hvarf þeirra er hið almennasta lögmál,
sem gildir um alla heilastarfsemi yfir-
leitt.
Þegar áreiti snertir skynfæri, hefjast
taugaferli, sem berast til heilans í gegn
um analísatorinn. Þá vaknar spenna í
viðkomandi heilastöðvum. Taugastöðin
tekur þá til starfa og eyðir orku. Þessi
ferli eru nátengd úrholdgun (dissimila-
sjón). Orkan nýtist við svarviðbragðið.
Jafnframt þessurn ferlum vaknar í heil-
anum hemlun, þ. e. a. s. ferli, scm tengd
eru samlögun (assimilasjón), hvíld og
svefni. Þetta er það fyrirbrigði, sem kom
fram hjá liundi við seinkun. Þetta hug-
tak físíólógíunnar er undirstaðan undii
kenningu sálarfræðinnar um svefn og
drauma.
Þessi tvenn andstæðu ferli eiga sér
stöðugt og óaflátanlega stað í heilanum.
Þegar einhver heilafruma er eklci í
spennu, þá er hún í hemlun. Þetta er
Iiið þriðja lögmál um æðri taugastarf-
semi, lögmálið um gagnkvæmt span (in-
dúksjón) þessara ferla.
Þegar taugaboð berast til heilans, her-
taka þau viðkomandi taugamiðstöð, og
nálægar frumur komast einnig í spennu.
Þetta er kenningin um dreifingu (irradía-
sjón) taugaferla.
Á svipaðan hátt er talað um samþjöpp-
un (konsentrasjón) taugaferla, þegar þau
dragast saman.
Þessi ferli eru andstæð, þar sem aðeins
um annað hvort getur verið að ræða i
einu. Um þau gildir því lögmálið um
gagnkvæmt span. Þannig á sér t. d. stað
samþjöppun taugaspennu, þegar menn
sofna, en dreifing hennar þegar menn
vakna. Jafnrétt væri að segja, að dreifing
hemlunar ætti sér stað, þegar menn sofna,
en samþjöppun, þegar menn vakna.
Draumar eru einmitt skýrðir með eilít-
illi dreifingu spennu á litlu svæði í heil-
anum, þegar hemlun ríkir í honum.
Höfuðlögmál Pavloffs um æðri tauga-
starfsemi má því orða á sem stytztan
hátt á þessa leið: Lögmálið um spennu