Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 14

12
BJARNI BENEDIKTSSON
ANDVARI
og atburðimir of nærri til þess, að með fullu hlutleysi verði á þá litið eða
réttilega metið, hvað mesta þýðingu hafði. Hér verður því einungis stiklað
á því stærsta í því ljósi, sem það kemur mér fyrir sjónir. Er þá sjálfsagt að
hafa í huga, að ég var mjög riðinn við marga þessa atburði, og fer því þess
vegna fjarri, að ég geti gætt fulls hlutleysis, þó að ég reyni að segja svo rétt
frá sem ég veit.
Olafur Thors var frá upphafi einn af mestu valdamönnum fhaldsflokks-
ins. Hann greindi þó skjótt mjög á við Jón Þorláksson og flesta stuðningsmenn
hans á þingi um eina afdrifaríkustu ákvörðun, sem á þessum árum var tekin,
þ. e. gengishækkunina á árinu 1925. fhaldsflokkurinn taldi eitt höfuðverkefni
sitt að korna fjármálum þjóðarinnar í rétt horf eftir glundroðann, sem varð upp
úr fyrri heimsstyrjöldinni. Rétting á hag ríkissjóðs var þá þegar og verður ætíð
talin á meðal afreka Jóns Þorlákssonar. Gengishækkunin varð hins vegar
þegar í stað umdeildari, og var hún þó í samræmi við það, sem aðrar þjóðir,
t. d. Bretar, gerðu um þessar mundir. Hér á landi hitnaði hún mjög illa á
útflytjendum, og þá ekki sízt Jreim, er mestan höfðu fiskútflútning, svo sem
h.f. Kveldúlfi. Fleiri áttu einnig um sárt að hinda bæði kaupfélög og kaupmenn
um allt land; rétti kaupmanna-verzlun sums staðar aldrei aftur við eftir það
áfall, sem hún hlaut þá. Að lokum sannfærði Ólafur Thors Jón Þorláksson um,
að lengra tjáði ekki að ganga, og beitti Jón þá áhrifum sínum gegn Lands-
bankanum, sem var enn einbeittari í að ná fullu gullgildi krónunnar, um,
að ekki skyldi lengra sótt í þá átt. Enda þótt síðan hafi gengið upp og ofan í
útflutningsframleiðslu og miklir gjaldeyrissjóðir hafi safnazt á seinni stríðs-
árunum, þá hafa menn aldrei aftur ráðizt í tilraun til gengishækkunar eins
og gert var 1925.
Því fór sarnt fjarri, að þessi ágreiningur yrði til samvinnuslita milli
þeirra Jóns Þorlákssonar og Ólafs Thors. Þvert á móti gerðist Ólafur einn
öflugasti stuðningsmaður Jóns á Alþingi. Eftir andlát Jóns Magnússonar
sumarið 1926 bauð Jón Ólafi, þá nýkomnum á Jiing, að taka sæti í ríkisstjóm-
inni. Elann hafnaði því boði með sama hætti og Jóhannes Jóhannesson
bæjarfógeti, er Jieir Jón Þorláksson og Magnús Guðmundsson huðu að taka við
stjórnarforystu að Jóni Magnússyni látnum. Enginn uppgjafarhugur var þó í
þeim flokksmönnum um þetta leyti, því að þeir töldu sig nokkurn veginn
örugga um að vinna hinar almennu þingkosningar, sem áttu að fara fram á
árinu 1927. Við landskjörskosningar sumarið 1926 hafði íhaldsflokkurinn að
að vísu einungis fengið 39,4%, Framsóknarflokkurinn 25%, Alþýðuflokkurinn
22,7%, Frjálslyndi flokkurinn 9,4% og kvennalisti 3,5%, en við aukakosningar
til landskjörs um haustið 1926, er kosinn var maður í stað Jóns heitins Magnús-