Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 85

ANDVARI
BLÓÐ OG JÁRN FYRIR EINNI ÖLD
83
samfelld landsvæði: norðurþýzk ríki, svo
sem Hannover, Braunschweig og Hessen-
Kassel fleyguðu sig inn í yfirráðasvæði
þess og skildu í sundur austur- og vestur-
héruð þess. Hin prússnesku lönd
voru ákaflega sundurleit að atvinnu-
og félagsháttum. Rínarhéruð Prússlands
höfðu lotið franskri stjórn á dögum bylt-
ingarinnar og Napóleons. Þar höfðu
bændur verið leystir úr ánauð og
Rínarbúar bjuggu við franskt réttarfar.
Lögbók byltingarinnar, sem raunar bar
nafn Napóleons, höfðu frönsku herirnir
bókstaflega borið til Rínarlanda á byssu-
stingjunum og fyrir þá sök bjuggu þau
við nýtízkulégasta og fullkomnasta
réttarfar Evrópu, aðhæft lífsháttum borg-
aralegs þjóðfélags. f skjóli hafnbannsins,
sem 'Napóleon lagði á Bretland, var í
Rínarlöndum risin upp auðug borgara-
stétt, er hafði skapað mikinn iðnað og
safnað miklu fé í verzlun og bankastarf-
semi. Það var ekki að ófyrirsynju, að borg-
arar Rínarhéraða höfðu það að viðkvæði
á þessum árum, að þeir hefðu gifzt inn í
fátæka fjölskyldu þar sem Prússland var,
en megin þess var að finna í hinum
snauðari löndum í austri.
í héruðum Prússlands austan Saxelfar
skipti mjög um svip. Þar ríkti allt annað
þjóðfélag, þar var allur annar félagslegur
heimur. Junkarastéttin, hinir aðalbornu
prússnesku gósseigendur, lifðu þar enn
í almætti sínu. Borgarastétt þessara hér-
aða var beygð og umkomulítil eftir alda-
gamalt ofríki konungsvalds og aðals. Frá
því um miðja 17. öld höfðu bændurnir á
þessum slóðum verið eign aðalsmanna.
En þegar prússneska junkararíkið hrundi
í rústir fyrir hinum þunghenta franska
keisara árið 1806, fengu umbótasinnaðir
ráðgjafar Prússakonungs komið því til
leiðar, að bændum var veitt persónulegt
frelsi, en öllum þegnum án manngreinar-
álits leyft að kaupa og selja jarðir. Um
aldir höfðu prússnesku junkararnir rekið
höfuðból sin, riddaragóssin öðru nafni,
með vinnuafli ánauðugra bænda. Nú var
þessari aðalbornu jarðeigendastétt mikill
vandi á höndum: hvernig átti að reka
höfuðbólin, er bændur voru orðnir frjálsir
rnenn, lausir við átthagafjöturinn og gátu
farið hvert á land sem vildi. En það kom
brátt í Ijós, að prússnesku junkararnir
voru engin lömb að leika sér við, þegar
hagsmunir þeirra voru í hættu. Með því
gamalgróna valdi, er þeir höfðu á ríkinu,
fengu þeir breytt afléttingu bændaánauð-
arinnar í stórkostlegt gróðafyrirtæki sér
til handa. Bændurnir urðu að framselja
junkurunum þriðjung og stundum helm-
ing þeirra jarða, er þeir höfðu áður setið
og að auki að greiða þeim stórfé, sem skipti
milljónum dala, í bætur fyrir að losna
undan fornum álögum og kvöðum, sem
hvílt höfðu á bændajörðinni frá ómuna-
tíð. Þegar gengið hafði verið að fullu frá
jarðaafsali og bótagreiðslum um miðja
19. öld, þá var svo komið, að riddaragóssin
höfðu stækkað að miklum mun, og óaðal-
bornum stórbændum fjölgað nokkuð, en
að meginhluta voru prússneskir bændur
orðnir jarðnæðislausir vinnumenn, hús-
menn og kotungar, sem fengu ekki dregið
fram lífið nema að vinna á riddaragóss-
unum fyrir lítið verð. Með þessum hætti
fengu junkaramir grundvallað efnahags-
legt vald sitt í sveitabyggðum Prússlands;
allt fram á þessa öld hafa þær borið fanga-
mark hinna riddaralegu höfuðbóla, lifað
af kreppur og stríð, unz veldi þeirra var
loks hrundið við lok hinnar síðari heims-
styrjaldar.
1 sama mund og jarðeigendaaðallinn
festi sig í sessi á landsbyggðinni hélt hann
enn sem fyrr völdum og áhrifum í prúss-
neska hemum. Þar var ekki til sá hers-
höfðingi, að hann væri ekki aðalborinn
junkari og langsamlega flestir liðsforingjar
af lægri gráðum vom af sömu stigum.