Andvari - 01.06.1966, Side 74

SVERRIR KRISTJÁNSSON:
Blóð og járn fyrir einni öld
i.
Horfib ríki og horfið land
Hinn þriðja dag júlímánaðar fyrir
hundrað árum, stóðu herir tveggja þýzlcra
ríkja, Prússlands og Austurríkis, and-
spænis hvor öðrum hjá bænum König-
gratz við Saxelfi í Bæheimi norðanverð-
um. Þegar dagur var að kveldi kominn var
auðsætt, að Prússar höfðu unnið mikinn
sigur, austurríski herinn lét undan síga
og hafði misst nærri 45 þúsundir manna
fallinna og særða, en manntjón Prússa
var aðeins níu þúsundir. Öll Evrópa vakn-
aði við vondan draum, er tíðindi bárust
um úrslit orrustunnar, enginn hafði búizt
við svo skjótum sigri prússneskra vopna.
En öllum var ljóst, að hér höfðu gerzt þau
tíðindi, er mundu draga mikinn slóða
á eftir sér, og við sem getum virt þessa við-
burði fyrir okkur frá sjónarhóli heillar
aldar, vitum, að Königgrátzorrustan olli
aldahvörfum í sögu Evrópu. Þessi orrusta
táknaði lok langrar þróunar og upphaf
að nýju skeiði í sögu álfu vorrar, þátta-
skilaviðburður í orðsins fyllstu merkingu.
En í þrengri merkingu var Königgrátz-
orrustan áfangi í pólitískri áætlun manns,
sem ber hæst í stjórnmálasögu Evrópu á
síðari hluta 19. aldar, Otto von Bismarcks.
Hinn 23. september 1862 skipaði Vil-
hjálmur I. Prússakonungur Otto von Bis-
marck í embætti forsætisráðherra. Hann
var varla fimmtugur að aldri þegar hann
tók við embætti, sem gerði hann að valda-
mesta stjórnmálamanni álfunnar. Elann
var risi að vexti og vel á sig kominn, höf-
uðið rnikið, röddin mjó, í undarlegu mis-
rærni við líkamlegt útlit hans. Þannig
birtist hann þingmönnum i fulltrúadeild
prússneska þingsins, sem um þessar mund-
ir áttu í harðri glímu við konungsvaldið
í Prússlandi. Andlitssvipur hins nýja for-
sætisráðherra bar vott um stolt og þótta
hins prússneska aðalsmanns, sem kyn-
slóðum saman aftur í gráar miðaldir hafði
vanizt því að drottna yfir ánauðugum
bændum og vinnumönnum á höfuðbólum
sínum og temja þá til aga í herþjónustu.
Hann virtist hvorki bera ótta né virðingu
fyrir hinum borgaralegu lögfræðingum,
sem mest bar á í flokki hinnar hávaða-
sömu stjórnarandstöðu í prússneska þing-
inu.
Einni viku eftir að Bismarck var skip-
aður forsætisráðherra mætti hann á fundi
í fjárlaganefnd prússneska þingsins. Ræð-
ur manna í þingnefndum voru ekki hrað-
ritaðar og því vita menn ekki með algerri
vissu ummæli Bismarcks, en þingmenn-
irnir báru þau í blöðin samdægurs. Sam-
kvæmt þeim fórust honum orð á þessa
lund: „Þýzkaland horfir ekki vonaraug-
um á frjálslyndi Prússlands, heldur mátt-
þess. . . . Landamæri Prússlands eru ekki
heppileg heilbrigðri ríkistilveru." í fram-
haldi þessa mælti hann síðan þau orð, sem
fræg urðu og fleyg um allt Þýzkaland og
Evrópu á samri stundu og urðu upphaf
að því viðurnefni, er Bismarck hefur æ
síðan borið í sögunni: járnkanslarinn.
Hann sagði: „Idin rniklu vandamál tím-