Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 122

120
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
ANDVARI
innsæi, tilfinningu og trú. Hann segir svo
í einni af bókum sínum: International-
isme er ingen ting, den er bare omgangs-
tone. Men et folk er noget andet, det er
sydende som en stor og dunkel ode. Det
skrider frem i blinde. Og derfor er det som
trenges, den indre fasthed, fortsettelse,
kjerne.” Og að þessum kjarna er hann
ávallt að leita í skáldverkum sínum. Hann
er alltaf að hlusta eftir „óðu” ættliðanna,
leita að hinni dularfullu einingu þeirra
og upprunans aftan úr grárri fortíð. Þess-
ara launhelgu dóma leitar hann fyrst og
fremst hjá bændum í hinum afskekktari
byggðum, ekki hvað sízt í Setesdal.
Æskuár hans þar, meðan lífið í dalnum
hafði enn á sér miðaldablæ, hafði geysi-
mikla þýðingu fyrir allt hans ævistarf. í
greininni „Setesdal", er hann skrifaði
1898, lýsir hann fyrstu kynnum sínum af
héraðinu. Hann lærði mállýzku þess á
undrastuttum tíma og talaÖi hana alla
jafna, svo aÖ foreldrar hans áttu ósjaldan
örðugt með að skilja hann. Hann kynntist
mjög fljótt fólkinu í dalnum, samdi sig
jafnvel að siðum þess, fylgdist með því í
starfi og skemmtunum, sorg og gleði,
gleypti í sig sagnir þess, þjóðsögur og
kvæði, varð í stuttu máli sagt „Setesdöl",
eins og hann hefði átt þar heima frá fæð-
ingu. Hann var líka heppinn með kenn-
ara, því að sjálfur Johannes Skar, höf-
undur hins merka safnrits „Gamalt or
Sætesdal", veitti honum tilsögn. Þarna
kynntist hann einnig Heimskringlu og
Mósebókum, og höfðu bæði þessi stórverk
heimsbókmenntanna óafmáanleg áhrif á
hann. Og faÖir hans las hátt fyrir hann
Njáls sögu, er Hans litli lærði því nær
utan bókar. A þeim árurn kynntist hann
einnig því, er hann síðar á ævinni nefnir
„evnen til lengsel". 1 nálega öllum verk-
um hans er þessi þrá undirspil atburð-
anna sem hvatning og huggun, lyfting
og uppbót á fátæklegum ytri kjörum. Hún
opnar hugann fyrir því, sem er stórfeng-
legt og fagurt, nærir hugmyndaflugiÖ og
túlkar bergmál upprunans, —- heldur
þjóðerniskenndinni lifandi.
Frá Setesdal fluttist héraðslæknirinn
til Strandebarm í ytra Harðangri. En syni
hans var mjög óljúft að yfirgefa dalinn,
og var hann í fyrstu dálítið fjandsamlegur
hinu nýja umhverfi sínu. HarÖangurs-
fólkið er að ýmsu leyti smærra í stykkinu
en Setesdælir, harðara og kaldara, kannski
ofurlítið undirförult, og margt var þaÖ,
sem piltinum féll ekki vel í geð á þeim
slóÖum. En náttúrufegurð er mikil í
Harðangri, og hún hafði ævilöng áhrif
á Kinck. Þarna kynntist hann, líklega í
fyrsta sinn, þeim þunga og myrka rétttrún-
aði, er þá gætti viða um Noreg, og enn
eimir eftir af. Talið er, að það hafi tekið
hann allmörg ár að losna undan áhrifum
hans, enda þótt hann riti síðar, að allt eðli
hans hafi gert uppreisn gegn hinni mann-
legu niðurlægingu, er segja má að felist
í þessu trúarkerfi.
Seytján ára gamall hóf Kinck nám í
Gjertsens latínuskóla í Osló, eða Kristian-
íu, eins og borgin hét þá. Þar varð hann
fyrir nýjum, sterkum bókmenntaáhrifum
af ritum Sallústs, og hælir honum mikið
í einni af greinum sínum. Tveim árum
síðar varð hann stúdent, og er til á prenti
góð lýsing á honum, eins og hann leit út
það ár, eftir vin hans Steen Konow. Hann
var fjörlegur ungur maður, og hlátur
hans smitandi, áhugi hans mjög víðtækur,
og mælskan mikil. Ekki tók hann þó oft
þátt í rökræðum, en birti hug sinn í
„myndum og sýnum“, eins og komizt er
að orði. En myndir og sýnir eru einmitt
það, sem mest ber á í bókum hans og
hrífur lesendur þeirra mest.
Svo virðist sem Kinck hafi á yngri árum
ekki hrifizt af menningarstraumum sam-
tíðarinnar. Hann reis gegn hinum róttæka
natúralisma, og álit hans á „bóhemunum"