Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 99

ANDVARI
BLÓÐ OG JÁRN FYRIR EINNI ÖLD
97
langri sendilicrraþjónustu og í annan
stað var borgarastéttin orðin svo mikils
háttar í Prússlandi og raunar í öllum
löndum Þýzka ríkjabandalagsins, að þess
var enginn kostur að stjórna henni með
byssustingjum einum saman. A því er
enginn vafi, að Bismarck vildi komast
að samkomulagi við hina þvermóðsku-
fullu fulltrúadeild, en hann fékk því
ekki ráðið vegna þrjózku konungs og
þeirra hirðmanna, er næstir honum stóðu.
Þegar þingið kom saman í byrjun árs
1863 lýstu foringjar stjórnarandstöðunn-
ar því yfir í ávarpi til konungs, að sam-
komulag yrði ekki meðan þau ákvæði
stjórnarskrárinnar, er banni öll ríkisút-
gjöld nemá þau hafi stoð í fjárlögum,
séu brotin, en stjórnin fari sínu fram um
útgjöld án fjárlaga. Bismarck bar litla
virðingu fyrir stjórnarskrárlögum ef því
var að skipta og var ófús að ræða við
þingið um málið á réttarfarsgrundvelli,
enda voru í flokki stjórnarandstöðunnar
sumir af slyngustu lögfræðingum og lög-
vísindamönnum Þýzkalands. En hann
benti á 62. gr. stjórnarskrárinnar, sem
mælti svo fyrir, að lög þurfi samþykki
þriggja aðila, krúnu, höfðingjadeildar og
fulltrúadeildar. Nú væri sú glompa í
stjórnarskránni, að ekkert væri um það
sagt, hvað gera skyldi, ef þessir þrír að-
ilar löggjafarvaldsins yrðu ekki á einu
máli. Löggjöfin yrði því að hvíla á sam-
komulagi hverju sinni, en ef samkomu-
lagskeðjan yrði rofin vegna þess, að einn
löggjafaraðili vildi koma fram sinum mál-
um með einræði, þá upphefjist deilur,
sem ekki verði skorið úr nema með valdi.
Því að tilvera ríkisins má ekki raskast,
það verður að lifa og starfa áfram undir
forustu þess, sem með valdið fer. Við
þetta sat. Stjórnarandstaðan brá nú Bis-
marck ekki aðeins um að vilja leysa póli-
tísk vandamál með blóði og jámi, heldur
einnig um það, að rétturinn ætti að víkja
fyrir valdinu. Bismarck lét sér þetta í
léttu rúmi liggja, en staðfesti ásakanir
stjórnarandstöðunnar með þvi að leggja
hömlur á prentfrelsi blaðanna og hefja
ofsóknir gegn embættismönnum, sem
kunnir voru fyrir frjálslyndi. Þetta hafði
þó öfug áhrif. 1 kosningum í október 1863
unnu borgaraflokkarnir stórsigur og ríkis-
stjórnin taldi ekki nema 38 fylgismenn
í hinu nýja þingi. Deila þings og ríkis-
stjórnar hafði aldrei verið harðari, Vil-
hjálmur I. varð mjög hugsjúkur og sá
fyrir augum sér fallöxina reidda á hallar-
torginu og minntist örlaga Karls I. Eng-
landskonungs og Loðvíks XVI. Frakka-
konungs.
Bismarck var í miklum vanda staddur.
Hann fékk ekki neinu tauti komið við
borgaraflokkana og þá var það, að hon-
um datt í hug að leita bandalags við al-
múgann, verkalýðinn, fjórðu stéttina, svo
sem verkamenn voru kallaðir á þessum
árum. Árið 1863 hafði Ferdinand Lass-
alle stofnað Verkamannaflokk og á
stefnuskrá hans skartaði krafan um al-
mennan kosningarétt. Bismarck bað
Lassalle að koma til fundar við sig og
um lágnættið ræddust þeir við nokkur
kvöld, hinn aðalborni forsætisráðherra og
hinn júðski alþýðuforingi, raunar sagði
Bismarck síðar í þingræðu, að Lassalle
hefði oftast haft orðið. Bismarck hafði
fengið svo raunalega reynslu af hinum
fjárbundna þrískipta kosningarétti í Prúss-
landi, að honum datt í hug að afnema
hann, veita snauðri alþýðunni kosninga-
rétt til jafns við hinar auðugu stéttir,
teygja almúgann til fylgis við hið prúss-
neska konungsveldi í baráttu þess við póli-
tískar kröfur borgarastéttarinnar. Það
varð þó ekki af þessu í þetta sinn, en
viðræður hans við leiðtoga hins unga
verkalýðs sýna betur en flest annað, að
Bismarck sveifst einskis í stjórnmálum,
hirti ekki hót um hvaða vopni hann brá,
7